Wikipedia

Odczyn Biernackiego

Odczyn Biernackiego (skrótowiec OB), opad Biernackiego, szybkość opadania erytrocytów[a] (ang. erythrocyte sedimentation rate, ESR) – badanie laboratoryjne polegające na pomiarze drogi opadania krwinek czerwonych w niekrzepnącej krwi w ciągu 1 godziny. W diagnostyce medycznej służy ono jako wskaźnik procesów zapalnych, reumatycznych i nowotworowych[1].

Samoczynny opad erytrocytów (strona lewa)

Historia edytuj

Zjawisko opadania erytrocytów zostało odkryte przez polskiego patologa Edmunda Biernackiego[1][2][3], który w 1897 ogłosił wyniki badań nad szybkością opadania krwinek w zależności od rodzaju schorzenia[2]. W 1918 szwedzki hematolog Robin Fåhræus opublikował rozprawę poświęconą opadaniu krwinek, w której powołał się na pracę Biernackiego[2]. W 1921 wspólnie ze szwedzkim patologiem Alfem Westergrenem opisali oni pierwszą praktyczną metodę oznaczania OB[4][5], stąd w niektórych krajach odczyn Biernackiego nazywany jest testem Fåhræusa-Westergrena lub testem Westergrena[4].

Mechanizm sedymentacji erytrocytów edytuj

 
Erytrocyty ssacze: (a) prawidłowe erytrocyty, widok od góry; (b) rulonizacja erytrocytów, widok boczny

Sedymentacja krwinek czerwonych we własnym niekrzepnącym osoczu, której miarą jest odczyn Biernackiego, jest zjawiskiem fizycznym zależnym od wielu różnych czynników; nie jest jednak pomiarem zawartości jakiejkolwiek substancji we krwi[5]. OB określa zjawisko zachodzące poza organizmem, ponieważ in vivo (wewnątrznaczyniowo) nie dochodzi do opadania erytrocytów. Przed sedymentacją erytrocytów w organizmie chroni układ hamujący aktywny w temperaturze fizjologicznej[1], stąd oznaczenia OB dokonuje się w stałej temperaturze z zakresu 18–25 °C[5].

Mechanizm opadania erytrocytów nie jest w pełni jasny. Sedymentacja inicjowana jest po pobraniu krwi w związku z jej ochłodzeniem[1], a opadanie krwinek czerwonych zachodzi w trzech etapach:

  • aglomeracja i rulonizacja erytrocytów
  • jednostajne opadanie aglomeratów (agregatów) erytrocytów
  • zwolniona sedymentacja[6].

Za aglomerację erytrocytów odpowiada proces przyłączania się do ich powierzchni białek – aglomeryn. Należą do nich między innymi fibrynogen, haptoglobina, ceruloplazmina oraz niektóre globuliny. Stężenie większości tych białek (białek ostrej fazy) wzrasta w niektórych stanach chorobowych, m.in. w zakażeniach, chorobie nowotworowej, przy urazie czy zawale, co tłumaczy przyspieszone OB towarzyszące tym patologiom. Na wartość OB wpływają również ilościowe zmiany erytrocytów (niedokrwistość lub nadkrwistość) oraz zmiany jakościowe (np. nieprawidłowy kształt)[1].

OB w medycznej diagnostyce laboratoryjnej edytuj

Odczyn Biernackiego – wartości referencyjne[1]
kobiety mężczyźni
noworodki 1-2 mm 1-2 mm
niemowlęta do 6. miesiąca życia 11-22 mm 11-22 mm
dzieci i dorośli do 60. roku życia 3-15 mm 1-10 mm
dorośli po 60. roku życia 3-20 mm 1-15 mm

Nieprawidłowe OB towarzyszy wielu chorobom i przez to jest badaniem niecharakterystycznym dla jakiejkolwiek patologii. Przyspieszone OB w zasadzie zawsze dowodzi istnienia choroby organicznej (poza ciążą, połogiem i po wykluczeniu wpływu leków), natomiast prawidłowe OB nie wyklucza istnienia nawet bardzo poważnych chorób[1][7]. OB służy również do monitorowania przebiegu choroby i leczenia[3][7].

Na wynik OB wpływa również sposób pomiaru oraz warunki panujące w laboratorium takie jak temperatura, wibracje podłoża czy ruch powietrza (przeciąg)[1][8].

Jednostka i wartości referencyjne edytuj

Odczyn Biernackiego zgodnie z zaleceniami Międzynarodowego Komitetu ds. Standaryzacji w Hematologii (ICSH) wyraża się w milimetrach (mm)[5]. W polskojęzycznych publikacjach często wyniki OB podaje się w mm/h (mm/godz.)[7][8].

Wartości referencyjne zależą od płci, wieku[1][9] i stosowanej metody[9]. Dokładne wartości referencyjne ustala laboratorium.

Przyczyny nieprawidłowego OB edytuj

Wybrane przyczyny nieprawidłowego odczynu Biernackiego[1][3][7][8]
OB zwolnione
< dolna granica normy 		OB przyspieszone
> górna granica normy
fizjologiczne
patologiczne


Metody pomiaru OB edytuj

 
Pomiar OB: specjalna probówka w statywie ze skalą do odczytu OB

Materiałem do badania jest krew pełna pobrana na antykoagulant: 3,8%[3] cytrynian sodu (4 części krwi + 1 część antykoagulantu) lub wersenian potasu (EDTA)[1][3][5]. Wybór antykoagulantu zależy od stosowanej metody pomiaru OB. Jeśli próbki przechowuje się w temperaturze pokojowej, badanie należy wykonać w przeciągu 2[5]-3[1] godzin, w przeciwnym wypadku próbki można przechowywać w lodówce do 4[5]-6[1] (a nawet 24[1]) godzin, ale przed wykonaniem badania próbki należy doprowadzić do temperatury pokojowej[1].

Metodą referencyjną pomiaru OB według ICSH jest technika Westergrena. Obecnie jest rzadko stosowana w rutynowych badaniach laboratoryjnych i została zastąpiona metodami ograniczającymi kontakt personelu z krwią[1][5].

Metody manualne badania OB, takie jak techniki Westergrena, Wintrobe’a i ich modyfikacje, opierają się na odczycie OB w standaryzowanej rurce wypełnionej badaną krwią. W tym celu stosuje się cechowane rurki, które napełnia się krwią do cechy „0”, ustawia w statywie w pozycji pionowej po czym uruchamia stoper. OB określa się odczytując dokładnie po ustalonym czasie wartość cechy przy górnym poziomie (menisku) erytrocytów. W metodach Westergrena i Wintrobe’a odczytu dokonuje się po 1 godzinie. Oznaczenie może fałszować wpływ temperatury pomieszczenia, wibracji i nasłonecznienia, jeśli w laboratorium nie zachowano standaryzowanych warunków badania[5][10][11].

Zasada określania OB w metodach automatycznych polega najczęściej na optycznym pomiarze opadu erytrocytów przez analizator. Analizatory te najczęściej współpracują z systemami informatycznymi laboratorium (identyfikacja pacjentów po kodach kreskowych na probówkach, automatyczne przesyłanie wyników badania do systemu informatycznego itd.) oraz pozwalają skrócić czas badania[10].

OB a inne badania laboratoryjne edytuj

Do diagnostyki i monitorowania stanu zapalnego poza OB wykorzystuje się również oznaczenia stężenia białka C-reaktywnego (CRP)[12][13][14]. Często OB i CRP zlecane są jednocześnie; zasadność takiej praktyki nie jest w pełni potwierdzona[14].

W niektórych przypadkach (u 1 na 8 dorosłych pacjentów[13]), między wynikami OB a CRP nie ma korelacji, tzn. OB jest przyspieszone przy prawidłowym CRP lub odwrotnie[13]. Wynika to z faktu, że OB w przeciwieństwie do CRP zależy nie tylko od towarzyszącego stanu zapalnego i występuje m.in. przy ciąży czy niedokrwistości[12]. Ponadto OB narasta wolniej niż CRP, ale też zdecydowanie później ulega normalizacji[15].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ także wskaźnik opadania erytrocytów, szybkość sedymentacji erytrocytów i wskaźnik sedymentacji erytrocytów

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Henryk Bomski: Podstawowe laboratoryjne badania hematologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1995, s. 186–192. ISBN 83-200-1918-4.
  2. ↑ a b c Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1981, s. 195. ISBN 83-223-1876-6.
  3. ↑ a b c d e Aldona Dembińska-Kieć, Jerzy W. Naskalski (red.): Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Wrocław: Urban & Partner, 2005 (dodruk). ISBN 83-87944-33-5.
  4. ↑ a b Robert (Robin) Sanno Fåhræus w bazie Who Named It (ang.) i Alf Vilhelm Albertsson Westergren w bazie Who Named It (ang.)
  5. ↑ a b c d e f g h i JM. Jou, SM. Lewis, C. Briggs, SH. Lee i inni. ICSH review of the measurement of the erythocyte sedimentation rate. „Int J Lab Hematol”. 33 (2), s. 125-132, Apr 2011. DOI: 10.1111/j.1751-553X.2011.01302.x. PMID: 21352508. 
  6. ↑ NR. van den Broek, EA. Letsky. Pregnancy and the erythrocyte sedimentation rate. „BJOG”. 108 (11), s. 1164-1167, Nov 2001. PMID: 11762656. 
  7. ↑ a b c d Anna Dmoszyńska, Tadeusz Robak (red.): Podstawy hematologii. Lublin: Czelej, 2003, s. 126-128. ISBN 83-88063-94-4.
  8. ↑ a b c Bożena Mariańska, Jadwiga Fabijańska-Mitek, Jerzy Windyga: Badania laboratoryjne w hematologii. Podręcznik dla słuchaczy studiów medycznych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006, s. 139-140. ISBN 83-200-3442-6.
  9. ↑ a b Jacques B. Wallach: Interpretacja badań laboratoryjnych. Warszawa: MediPage, 2011, s. 8-9, 264-266. ISBN 978-83-61104-38-4. (pol.).
  10. ↑ a b Barbara H. Estridge, Anna P. Reynolds, Norma J. Walters: Basic medical laboratory techniques. Albany, N.Y.: Delmar Publishers, 2000. ISBN 0-7668-1206-5.
  11. ↑ Biochemia kliniczna i analityka. Podręcznik dla słuchaczy medycznych studiów zawodowych wydziałów analityki medycznej. Stefan Angielski (red.). Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1990. ISBN 83-200-1457-3.
  12. ↑ a b Paulina Dumnicka. Problemy racjonalnego wykorzystania badań laboratoryjnych. „Badanie i Diagnoza: nowości diagnostyki laboratoryjnej”. 12 (1), s. 1-4, styczeń 2006. Kraków: Fundacja Rozwoju Diagnostyki Laboratoryjnej. ISSN 1233-5339. (pol.). 
  13. ↑ a b c M. Feldman, B. Aziz, GN. Kang, MA. Opondo i inni. C-reactive protein and erythrocyte sedimentation rate discordance: frequency and causes in adults. „Transl Res”. 161 (1), s. 37-43, Jan 2013. DOI: 10.1016/j.trsl.2012.07.006. PMID: 22921838. 
  14. ↑ a b I. Colombet, J. Pouchot, V. Kronz, X. Hanras i inni. Agreement between erythrocyte sedimentation rate and C-reactive protein in hospital practice. „Am J Med”. 123 (9), s. 863.e7-13, Sep 2010. DOI: 10.1016/j.amjmed.2010.04.021. PMID: 20800157. 
  15. ↑ Piotr Albrecht, Waleria Hryniewicz, Alicja Kuch, Witold Przyjałkowski, Anna Skoczyńska, Leszek Szenborn: Rekomendacje postępowania w zakażeniach bakteryjnych ośrodkowego układu nerwowego. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczno-profilaktyczne. Warszawa: Narodowy Instytut Leków, 2011, s. 39. ISBN 978-83-932196-5-0.

  Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Odczyn_Biernackiego&oldid=73503723”