Oksytocyna
Oksytocyna – organiczny związek chemiczny, makrocykliczny hormon peptydowy złożony z 9 aminokwasów (nonapeptyd) spiętych mostkiem dwusiarczkowym. Dobrze rozpuszcza się w wodzie. Jest okresowo uwalnianym neuroprzekaźnikiem.
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C43H66N12O12S2 | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
1007,19 g/mol | ||||||||||||||||||
| Wygląd |
biały proszek[1] | ||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||
| Numer CAS | |||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||
| DrugBank | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||
| ATC | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Wytwarzana jest w jądrze przykomorowym i nadwzrokowym podwzgórza i neuronami przekazywana jest do tylnego płata przysadki, gdzie następnie jest magazynowana. Oksytocyna powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej (wcześniej występuje blok progesteronowy[4]).
Uwalniana jest po podrażnieniu mechanoreceptorów brodawek sutkowych np. podczas ssania piersi, co ułatwia wydzielanie mleka oraz po podrażnieniu receptorów szyjki macicy i pochwy. Estrogeny wzmagają wydzielanie oksytocyny, a progesteron je hamuje. Bezpośrednio po porodzie, oksytocyna powoduje obkurczanie macicy oraz położonych w ścianie macicy naczyń krwionośnych, tamując w ten sposób krwawienie po wydaleniu łożyska. W okresie połogu ma bezpośredni wpływ na zwijanie macicy, tak więc karmienie piersią przyspiesza ten proces.
U ssaków, w zależności od ich samopoczucia, stymuluje uległość, ufność, zazdrość, szczodrość, protekcjonizm czy współpracę[5][6].
Struktura pierwszorzędowa peptydu cząsteczki oksytocyny: Cys-Tyr-Ile-Gln-Asn-Cys-Pro-Leu-Gly. Cysteiny są związane mostkiem dwusiarczkowym −S−S− tworząc pierścień. Budowa oksytocyny została ustalona w 1953 roku przez Vincenta du Vigneauda, który także przeprowadził jej syntezę.
Wskazania do stosowania edytuj
- Zastosowanie przedporodowe
- Zapoczątkowanie lub wzmocnienie skurczów macicy w celu przyspieszenia porodu u pacjentek z następującymi lekarskimi wskazaniami do zakończenia ciąży:
- stan przedrzucawkowy, rzucawka
- zaburzenia czynności nerek
- erytroblastoza płodu
- cukrzyca matki lub płodu
- konflikt Rh
- przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego.
- Zapoczątkowanie lub wzmocnienie skurczów macicy w celu przyspieszenia porodu u pacjentek z następującymi lekarskimi wskazaniami do zakończenia ciąży:
- Przyspieszenie akcji porodowej:
- rutynowe wywoływanie akcji porodowej w ciążach, które trwają ponad 42 tygodnie
- w przypadku śmierci macicznej płodu
- w przypadku opóźnienia rozwoju płodu
- gdy występuje atonia macicy.
- Zastosowanie poporodowe:
- kontrola krwawienia poporodowego i atonii macicy
- leczenie wspomagające niepełnego lub dokonanego poronienia
- diagnostyka (ocena płodowo-łożyskowej wydolności oddechowej w ciążach wysokiego ryzyka – test oksytocynowy).
Przeciwwskazania edytuj
- nadwrażliwość na oksytocynę
- znaczna dysproporcja między główką płodu a miednicą matki
- poprzeczne lub ukośne położenie płodu wymagające obrotu przed porodem
- zagrażające pęknięcie macicy i stany ze wzmożonym napięciem mięśnia macicy
- łożysko przodujące
- wywołanie lub przyspieszenie akcji porodowej w przypadkach, gdy przeciwwskazany jest poród naturalny (przodowanie lub wypadnięcie pępowiny)
- zaburzenia sercowo-naczyniowe.
Środki ostrożności edytuj
Poza wyjątkowymi sytuacjami, oksytocyny nie powinno się podawać w następujących przypadkach:
- poród przedwczesny
- graniczna dysproporcja główkowo-miedniczna
- duży zabieg operacyjny w obrębie miednicy lub szyjki macicy w wywiadzie, w tym również cesarskie cięcie
- nadmierne powiększenie macicy
- stan po wielu porodach
- inwazyjny rak szyjki macicy.
Interakcje edytuj
Opisywano wystąpienie ciężkiego nadciśnienia po podaniu oksytocyny przez 3–4 godzin po profilaktycznym podaniu leków kurczących naczynia w czasie znieczulenia nadoponowego w odcinku krzyżowym. Środki do znieczulenia ogólnego takie jak cyklopropan, enfluran, halotan i izofluran podane równocześnie z oksytocyną mogą zmodyfikować jej działanie na układ sercowo-naczyniowy, powodując np. znaczne obniżenie ciśnienia lub zaburzenia rytmu serca. Inne preparaty indukujące poród lub pobudzające poronienie, używane jednocześnie z oksytocyną mogą spowodować hipertonię macicy, jej pęknięcie oraz uszkodzenie szyjki macicy.
Działania niepożądane edytuj
U matki:
- krwotok poporodowy
- nudności, wymioty
- reakcje nadwrażliwości
- krwiak w obrębie miednicy mniejszej
- obniżenie ciśnienia krwi i odruchowa tachykardia
- nadmierne napięcie mięśnia macicy, skurcz tężcowy, pęknięcie macicy
- zatrucie wodne.
U płodu lub noworodka:
- bradykardia zatokowa, tachykardia
- trwałe uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego
- zamartwica
- żółtaczka noworodków
- krwawienie w obrębie siatkówki.
Dawkowanie edytuj
Dawkowanie powinno być dostosowane indywidualnie do potrzeb każdej pacjentki na podstawie reakcji matki oraz płodu.
- Indukcja i stymulacja porodu: dawka początkowa wynosi 0,5–4 mU/min, dawkę należy stopniowo zwiększać o 1–2 mU/min co 20–40 minut aż do ustalenia się prawidłowej siły skurczu.
- Kontrola krwawienia poporodowego: w dożylnym wlewie kroplowym podaje się zwykle 10–40 j.m. oksytocyny w 1000 ml bezwodnego rozpuszczalnika z szybkością 20–40 mU/min w celu zapewnienia odpowiedniej kontroli macicy. Po urodzeniu łożyska można podać domięśniowo 5 j.m. oksytocyny.
- Leczenie wspomagające niepełnego lub niedokonanego poronienia: w dożylnym wlewie kroplowym podaje się 10 j.m. oksytocyny rozpuszczonej w 500 ml izotonicznego roztworu NaCl lub 5% roztworu glukozy z szybkością 20–40 kropli na minutę.
- Diagnostyka niewydolności maciczno-płodowej (test oksytocynowy): w dożylnym wlewie kroplowym dawka początkowa wynosi 0,5 mU/min. Jeśli to konieczne dawkę podwaja się co 20 min, aż to otrzymania dawki skutecznej (zwykle 5–6 mU/min, maksymalnie 20 mU/min). Po wystąpieniu 3 umiarkowanych skurczów macicy (trwających 40–60 sekund) w okresie 10-minutowym, należy przerwać wlew i następnie kontrolować częstość akcji serca płodu.
Preparaty edytuj
Dostępne w Polsce preparaty[7]:
- Oxytocin–Grindex – roztwór do wstrzykiwań
- Oxytocin–Richter – roztwór do infuzji
Przypisy edytuj
- ↑ a b c CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 3-432, ISBN 978-1-4987-5429-3 (ang.).
- ↑ Oxytocin, [w:] DrugBank, University of Alberta, DB00107 [dostęp 2020-06-30] (ang.).
- ↑ Oxytocin, [w:] ChemIDplus, United States National Library of Medicine [dostęp 2020-06-30] (ang.).
- ↑ Tadeusz Krzymowski, Jadwiga Przała, Fizjologia zwierząt. Podręcznik dla studentów wydziałów medycyny weterynaryjnej, wydziałów biologii i hodowli zwierząt akademii rolniczych i uniwersytetów, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 665, ISBN 83-09-01792-8.
- ↑ Ed Yong, One Molecule for Love, Morality, and Prosperity? Why the hype about oxytocin is dumb and dangerous, [w:] Slate [online], 12 lipca 2012 (ang.).
- ↑ Heather E. Ross, Larry J. Young, Oxytocin and the neural mechanisms regulating social cognition and affiliative behavior, „Frontiers in Neuroendocrinology”, 30 (4), 2009, s. 534–547, DOI: 10.1016/j.yfrne.2009.05.004, PMID: 19481567, PMCID: PMC2748133 (ang.).
- ↑ Obwieszczenie Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie ogłoszenia Urzędowego Wykazu Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej [online] [dostęp 2011-12-29] [zarchiwizowane z adresu 2011-10-27].
Bibliografia edytuj
- Pharmindex. Kompendium leków, Warszawa: UBM Medica Polska, 2011, s. 1280, ISBN 978-83-62078-02-8.
