Ontario (jezioro)
Ontario (ang. Lake Ontario, fr. Lac Ontario) – jezioro słodkowodne, najmniejsze i położone najbardziej na wschodzie z kompleksu pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej[1]. Środkiem jeziora biegnie granica między kanadyjską prowincją Ontario a amerykańskim stanem Nowy Jork. Rzeka Niagara wpływa do jeziora Ontario blisko jego zachodniego końca i oddziela je wodospadem od jeziora Erie. Z północno-wschodniego krańca jeziora wypływa Rzeka Świętego Wawrzyńca. Jezioro Ontario stanowi część Drogi Wodnej Świętego Wawrzyńca.
.jpg) jezioro Ontario | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowości nadbrzeżne | |
| Wysokość lustra |
74 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
19 470 km² |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Hydrologia | |
| Rzeki zasilające | |
| Rzeki wypływające | |
| Rodzaj jeziora |
tektoniczno-polodowcowe |
Położenie na mapie Ontario  | |
Położenie na mapie Kanady  | |
Położenie na mapie stanu Nowy Jork  | |
Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych  | |
 43°42′N 77°54′W/43,700000 -77,900000
| |
| |
Około 1/4 ludności Kanady mieszka w pobliżu jeziora Ontario[2]. Zachodnie wybrzeże jest całkowicie zurbanizowane przez aglomerację zwaną potocznie Golden Horseshoe (Złota Podkowa), złożoną z Toronto[2] i satelitarnych miast prowincji Ontario, liczącą 8,1 mln mieszkańców (2006). Wybrzeże amerykańskie jest słabiej zaludnione, jedynym większym miastem jest Rochester w stanie Nowy Jork, a orientacyjna liczba mieszkańców w końcu XX wieku wynosiła 2,25 mln[3].
Historia edytuj
Pierwszym Europejczykiem który dotarł do jeziora był Étienne Brûlé w 1615 r.[2] Nazwa, która prawdopodobnie pochodzi z języka Irokezów, była używana przez Europejczyków od 1641 r. i pojawiła się na mapach Ameryki Północnej w 1656 r.[2] Pierwszą stałą placówką europejską nad jeziorem był Fort Frontenac (dziś Kingston) założony przez Francuzów w 1673 r. W XVIII wieku powstały kolejne placówki: francuskie forty Niagara i Rouillé (na terenie obecnego Toronto) i brytyjski Fort Oswego. W 1763 r. w wyniku wojny siedmioletniej Wielka Brytania podbiła Nową Francję.
Po zakończeniu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych w 1783 r. Brytyjczycy formalnie utracili południowy brzeg jeziora, który stał się częścią amerykańskiego stanu Nowy Jork. W praktyce dopiero w 1796 r. siły brytyjskie opuściły forty na południowym brzegu jeziora, w konsekwencji Traktatu Jaya. Amerykańscy i brytyjscy osadnicy (wśród nich lojaliści) zasiedlili brzegi jeziora począwszy od końca XVIII wieku, wypierając Indian. W 1791 r. brytyjskie tereny przy jeziorze objęła prowincja Górna Kanada, późniejsze Ontario.
Jezioro było obszarem walk wojny brytyjsko-amerykańskiej (1812–1814)[2]. Obie strony zaangażowały się w wyścig zbrojeń na jeziorze, budując coraz większe okręty. Ostatecznie HMS St. Lawrence, okręt liniowy o wyporności 2300 ton uzbrojony w 112 dział, zwodowany 10 września 1814 r. w Kingston, pozwolił brytyjczykom opanować jezioro. Zawarta w 1817 r. ugoda Rusha-Bagota zdemilitaryzowała jezioro.
Charakterystyka fizyczna edytuj
Jezioro leży na wysokości 74 m n.p.m., o 99 metrów niżej niż jezioro Erie, połączone 55 km rzeką Niagara[4]. Powierzchnia lustra wynosi 18 960 km² (z czego około 10 tys. km² znajduje się w Kanadzie[2]), a całkowita powierzchnia (wraz z dorzeczem) jest ponad cztery razy większa i wynosi 82 990 km² (32,1 tys. mi²). Pod względem powierzchni zajmuje na świecie czternaste miejsce. Linia brzegowa jeziora Ontario ma długość 1146 km[4] (lub 1168 km[5]), z czego 531,6 km należy do Stanów Zjednoczonych a 636,4 km do Kanady[5].
Długość jeziora wynosi 311 km, a szerokość 85 km[4]. Średnia głębokość to 86 m, z maksymalną głębiną 244 m[4]. Jezioro Ontario mieści 1640 km³ wody[4], a prąd powierzchniowy przemieszczający się z zachodu (rzeka Niagara) na wschód (rzeka Świętego Wawrzyńca) płynie z prędkością 8 mil dziennie[1].
Napływ ciepłego powietrza z południowego zachodu powoduje, że jezioro Ontario rzadko zamarza całkowicie[2][6]. W lecie średnia temperatura wody zawiera się w przedziale pomiędzy 20 °C (lipiec) a 24 °C (sierpień)[7][8][6]. Jednak ciepła warstwa wody ma grubość od 10–20 m[2]. Niżej jest dużo zimniejsza, a poniżej 100 m przez cały rok temperatura wody ma poniżej 5 °C[2].
Mikroklimat tworzony przez jezioro ma wpływ na opady śniegu. Szczególnie południowo-wschodni brzeg poddany jest temu oddziaływaniu, nazywany często „śnieżnym pasem”. Opady śniegu w zimie w tym rejonie często przekraczają 600 cm. Z tego względu Syracuse, mimo położenia na nizinach, jest miastem o jednej z najdłużej zalegającą pokrywą śniegu[6].
Wyspy edytuj
Na jeziorze Ontario jest wiele wysp, z największym archipelagiem Tysiąc Wysp, leżącym wzdłuż granicy kanadyjsko-amerykańskiej, którego liczebność szacuje się na około 2 tysięcy wysp[6]. Wiele jest małych, nie nadających się do zamieszkania, lecz największe są zasiedlone. Największą wyspą jest Wolfe Island o powierzchni 124 km²[9]. Ma ona charakter rolniczy, z jedną niewielką osadą Marysville.
Innymi dużymi wyspami są leżące po wschodniej stronie jeziora Association Island, Galloo Island, Amherst Island, Simcoe Island, Garden Island, Grenadier Island, Waupoos Island, Nicholson Island i Big Island. Na zachodzie wysp jest niewiele, m.in. leżąca w pobliżu Toronto grupa 14 wysp o nazwie Toronto Islands. Jest na nich ustanowiony park rekreacyjny określany „największym zielonym skarbem Toronto”[10].
Zobacz też edytuj
- Ontario Lacus, jezioro węglowodorowe na Tytanie, którego nazwa pochodzi od tego jeziora.
- Największe jeziora świata
Przypisy edytuj
- ↑ a b Lake Ontario, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-10-22] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Lake Ontario. The Canadian Encyclopedia. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ The State of the New York Lake Ontario Basin, A Report on Water Resources and Local Watershed Management Programs. Water Resources Board. [dostęp 2014-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-26)]. (ang.).
- ↑ a b c d e Great Lakes Factsheet No. 1, Physical Features And Population. United States Environmental Protection Agency. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ a b Shorelines of the Great Lakes. Michigan Department of Environmental Quality. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ a b c d Lake Ontario Facts. LiveScience. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ Great Lakes Surface Temperatures. NOAA Great Lakes Environmental Research Laboratory. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ Lake Ontario water temperature. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
- ↑ James Hawkins: History of Wolfe Island. [dostęp 2014-10-23]. (ang.).
- ↑ Joanna Kidd: Nature on the Toronto Islands: An Explorer’s Guide. Toronto Parks & Recreation. [dostęp 2014-10-23]. (ang.).