Order Krzyża Wolności (Finlandia)

Order Krzyża Wolności (fiń. Vapaudenristin ritarikunta, szw. Frihetkorsets orden) – najstarsze i najznamienitsze odznaczenie wojskowe Republiki Finlandii.

Order Krzyża Wolności
Vapaudenristin ritarikunta
Frihetkorsets orden

Awers cywilnego Krzyża Wielkiego
Awers wojskowego Krzyża Wielkiego
Awers wojennego Krzyża Wielkiego
Gwiazda I Klasy
Gwiazda I Klasy z Mieczami
Baretka IV Klasy cywilnej
Baretka IV Klasy wojskowej
Baretka IV Klasy wojennej
Baretka IV Klasy bojowej
Baretka Krzyża Żałobnego
Baretka Medalu Żałobnego
Baretka Medalu Wolności I Klasy
Baretka Medalu Wolności II Klasy
Baretka Medalu Zasługi I i II Klasy
Ustanowiono	4 marca 1918
Dewiza	ISÄNMAAN PUOLESTA – FÖR FÄDERNESLANDET (ZA OJCZYZNĘ)
Powyżej	Order Białej Róży Finlandii
Poniżej	Order Lwa Finlandii
Projektant	Akseli Gallen-Kallela
Powiązane	Order Krzyża Wolności (Estonia)

Historia

Finlandia przez stulecia związana ze Szwecją, a od 1809 z Imperium Rosyjskim, nie miała do roku 1918 własnych odznaczeń. Pierwszy order został ustanowiony 4 marca 1918 przez Senat Finlandii z inicjatywy głównodowodzącego armią fińską w czasie wojny z komunistami, generała Gustawa Mannerheima, jako odznaczenie bojowe – medal – ówczesnego (krótkotrwałego) Królestwa Finlandii. Był w tej pierwszej postaci nadawany jako czteroklasowy Krzyż Wolności (Vapaudenristin, Finska Frihetskorset), aż do zwycięskiego zakończenia wojny w roku 1919. Jeden z pierwszych egzemplarzy, Krzyż Wielki z Brylantami, otrzymał cesarz Wilhelm II (30 czerwca 1918). Zawieszony na czas pokoju order został odnowiony 8 grudnia 1939 roku w czasie trwania tzw. Wojny zimowej z sowietami, nadal jako medal nadawany tylko w czasie wojny. Status orderu odznaczenie ma od 16 grudnia 1940 roku, a 18 sierpnia 1944 otrzymał nowe statuty, które umożliwiły nadawanie zarówno w czasie wojny, jak i pokoju. Świętem orderu jest 4 czerwca, dzień narodzin Mannerheima.

Order Krzyża Wolności może być według statutów nadawany żołnierzom fińskich sił zbrojnych niezależnie od rangi wojskowej oraz cywilom za zasługi dla obronności kraju, mogą go także otrzymywać cudzoziemcy, jednostki i organizacje wojskowe oraz miasta i gminy. Wielkim mistrzem jest dowódca sił obronnych Finlandii (w czasie pokoju jest to prezydent republiki).

Podział odznaczenia

Order jest podzielony na 6. klas: Krzyż Wielki na tzw. wielkiej wstędze jako klasa najwyższa, I Klasa z Gwiazdą, I Klasa, II Klasa, III Klasa i IV Klasa. Dodatkowo częścią orderu są również dwustopniowy Krzyż Mannerheima, dwustopniowy Medal Wolności, dwustopniowy Medal Zasługi oraz, przeznaczone dla krewnych poległych lub zaginionych, Krzyż i Medal Żałobny.

Ze względu na różne kolory emalii, różnorodne wstążki i dodatkowe dekoracje jak liście dębowe, miecze, odznakę Czerwonego Krzyża, zawieszkę z uzbrojonymi ramionami lub bez nich, z brylantami lub bez, Krzyż Wolności jest unikatem wśród orderów całego świata, gdyż może być nadawany w 51 odmianach, jak twierdzi szwedzka Nationalencyklopedin.

Podział na klasy

Podział z pominięciem klas innych orderów i odznaczeń (w kolejności starszeństwa fińskich odznaczeń są one wymieszane w zależności od rangi):

• Krzyż Wielki Orderu Krzyża Wolności
• Krzyż Mannerheima II Klasy Orderu Krzyża Wolności
• I Klasa z Gwiazdą Orderu Krzyża Wolności
• Krzyż Mannerheima II Klasy Orderu Krzyża Wolności
• I Klasa Orderu Krzyża Wolności
• Medal Wolności I Klasy z Kokardą Orderu Krzyża Wolności
• Złoty Medal Zasługi Orderu Krzyża Wolności
• Krzyż Żałobny Orderu Krzyża Wolności
• Medal Żałobny Orderu Krzyża Wolności
• II Klasa Orderu Krzyża Wolności
• III Klasa Orderu Krzyża Wolności
• IV Klasa Orderu Krzyża Wolności
• Medal Wolności I Klasy Orderu Krzyża Wolności
• Medal Zasługi I Klasy Orderu Krzyża Wolności
• Medal Wolności II Klasy Orderu Krzyża Wolności
• Medal Zasługi I Klasy Orderu Krzyża Wolności

Opis wyglądu

Insygnia orderu, których projekt wykonał fiński artysta Akseli Gallen-Kallela, to oznaka, gwiazda Krzyża Wielkiego i Klasy oraz medale. Oznaka to krzyż typu kawalerskiego, jednostronnie (na awersie) emaliowany na biało (I do III Klasy) lub na niebiesko (IV i V Klasa). Na krzyżu położona jest złota (dla I-IV Klasy) lub srebrna (dla V Klasy) prosta swastyka, jeden z symboli ludowych Finlandii. W medalionie awersu znajduje się biała róża, inny symbol Finlandii. Zawieszką jest owalny wieniec z liści dębowych, złoty dla I-IV Klasy, srebrny dla V Klasy. Przy dekoracjach wojennych z wieńca wyłaniają się dwa ramiona, z prawej ramię uzbrojone w prosty miecz (symbol Zachodu), z lewej w zakrzywioną szablę (symbol Wschodu), co ma symbolizować „odwieczną walkę między Wschodem a Zachodem”. Rewers oznaki był nieemaliowany i nosił daty 1918, 1939 lub 1941, krzyże nadawane po roku 1945 daty nie miały. Za szczególne zasługi wojenne (bojowe) order nadawano także z liśćmi dębowymi, które umieszczano na zawieszce między obydwoma uzbrojonymi ramionami. Krzyże dla cywilów były nadawane bez wieńca z liści dębowych.

Gwiazda Wielkiego Krzyża i I Klasy (tzw. wielkiego oficera, komandorii z gwiazdą – gwiazda nieco mniejsza) jest srebrna, z pięcioma pękami promieni i nosi w swym środku symbol białej róży otoczony czerwonym pierścieniem z dewizą orderu ISÄNMAAN PUOLESTA (ZA OJCZYZNĘ). Przy dekoracjach z mieczami podkładano dwa skrzyżowane miecze pod medalion środkowy.

Herb miasta Vaasa z Krzyżem Wolności

Flaga Prezydenta Finlandii z Krzyżem Wolności

Szczególnymi odmianami insygniów Krzyża Wolności były dekoracje opatrzone w medalionie środkowym awersu symbolem Czerwonego Krzyża (dla personelu medycznego) oraz Krzyże Żałobne, nadawane małżonce lub najbliższej żeńskiej krewnej żołnierza, który poległ na froncie. Te ostatnie były srebrne, pokryte czarną emalią i noszone na czarnej wstążce z dodatkową kokardą (tak jak wiele orderów Imperium Rosyjskiego, w Rosji nazywano to „c бaнтoм нa лeнтe”).

Medal Wolności (nadawany wojskowym) był srebrny lub brązowy z wyobrażeniem oznaki orderu na awersie, z dwoma uzbrojonymi ramionami w górnej części oraz datą 1918 w części dolnej. Medal Zasługi (nadawany cywilom) miał trzy klasy, na awersie ukazywał głowę lwa z godła państwowego otoczoną fińsko-szwedzkim mottem orderu ISÄNMAAN PUOLESTA – FÖR FÄDERNESLANDET (ZA OJCZYZNĘ), na rewersie miał napis SUOMEN KANSALTA (OD NARODU FIŃSKIEGO). Medale Wolności mogły być nadawane z symbolem Czerwonego Krzyża. Medale nadawane w kategorii wojennej w noszą na awersie (zamiast motto orderu) fińsko-szwedzką inskrypcję URHEUDESTA – FÖR TAPPERHET (ZA ODWAGĘ).

Order jest noszony na różnych wstęgach: krzyże kategorii wojennej – na czerwonej wstędze z pojedynczymi białymi paskami na obu brzegach (od Krzyża Wielkiego do II Klasy) lub z dwoma białymi paskami pośrodku (III-IV Klasa), a krzyże kategorii pokojowej – na żółtej wstędze z czerwonymi paskami na brzegach (od Krzyża Wielkiego do II Klasy) lub z czerwonymi paskami pośrodku (III-IV Klasa), zaś medale na czterech różnych wstążkach zależnie od stopnia.

Wielka wstęga (szarfa) przysługująca każdorazowo prezydentowi jest koloru żółtego.

Ilustracje insygniów (wybór)

Klasy I-IV orderu

• 
  I Klasa cywilna
• 
  II Klasa cywilna
• 
  III Klasa cywilna
• 
  IV Klasa cywilna

• 
  I Klasa wojskowa
• 
  II Klasa wojskowa
• 
  III Klasa wojskowa
• 
  IV Klasa wojskowa

• 
  I Klasa wojenna
• 
  II Klasa wojenna
• 
  III Klasa wojenna
• 
  IV Klasa wojenna

• 
  I Klasa bojowa
• 
  II Klasa bojowa
• 
  III Klasa bojowa
• 
  IV Klasa bojowa

Medale

• 
  Medal I Klasy pokojowy
• 
  Medal II Klasy pokojowy

• 
  Medal I Klasy wojenny
• 
  Medal II Klasy wojenny

• 
  Medal Zasługi I Klasy
• 
  Medal Zasługi II Klasy

Wersje z czerwonym krzyżem

• 
  III Klasa Orderu
  w czasie pokoju
• 
  IV Klasa Orderu
  w czasie pokoju
• 
  Medal I Klasy
  w czasie pokoju
• 
  Medal II Klasy
  w czasie pokoju

• 
  III Klasa Orderu
  w czasie wojny
• 
  IV Klasa Orderu
  w czasie wojny
• 
  Medal Wolności I Klasy
  w czasie wojny
• 
  Medal Wolności II Klasy
  w czasie wojny

Baretki

Wersje → Klasy ↓	cywilna w czasie pokoju	wojskowa w czasie pokoju	wojskowa w czasie wojny	za szczeg. zasł. w czasie wojny	z czer. krzyżem w czasie pokoju	z czer. krzyżem w czasie wojny
Krzyż Wielki				nie posiada	nie posiada	nie posiada
I Klasa z Gw.					nie posiada	nie posiada
I Klasa					nie posiada	nie posiada
II Klasa					nie posiada	nie posiada
III Klasa
IV Klasa

Krzyż Żałobny †	Medal Żałobny †	Medal Wolności I Klasy	Medal Wolności II Klasy	Medal Zasługi I i II Klasy

Medale Wolności z czerwonym krzyżem używają tych samych wstążek, co te regularne.

Bibliografia

• Paul Hieronymussen, Orders, Medals and Decorations of Britain and Europe in Colour, London 1978 (ang.)
• Arnhard Graf Klenau, Europäische Orden ab 1700, München 1978 (niem.)
• Nationalencyklopedin, Band 7, Höganäs 1992 (szw.)
• Kunniamerkkiopas – Ordenshandbok. issuu.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-22)]. Wyd. 3. Helsinki – Helsingfors 2019 (fiń. • szw.) ISBN 978-951-37-7650-3.
• Suomen Ritarikunnat 100 vuotta. Helsinki – Helsingfors 2018 (fiń. • szw. • ang.) ISBN 9789527323007.
• A Guide to the Orders and Decorations of Finland. Helsinki 2017 (ang.) ISBN 978-951-37-7191-1.
• The Order of the Cross of Liberty, presidentti.fi (ang.)
• Kunniamerkkien keskinäinen järjestys (kopia), www.vapaudenristinritarikunta.fi (fiń.) [kolejność starszeństwa odznaczeń]
• Ladattavat kunniamerkkien kuvat, www.vapaudenristinritarikunta.fi (fiń.) [zdjęcia 34. medali i klas Orderu Krzyża Wolności]