Wikipedia

Pałac w Nieborowie

barokowy pałac (Nieborów, woj. łódzkie; projekt: Tylman z Gameren; XVII w.)

Pałac w Nieborowie – zabytkowy[1] pałac w Nieborowie, zaprojektowany przez Tylmana z Gameren na zlecenie Michała Stefana Radziejowskiego,. Pałac od 1774 do 1945 należał do rodziny Radziwiłłów. Po drugiej wojnie światowej stał się oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie[2].

Pałac w Nieborowie
Symbol zabytku nr rej. 116-VI-25 z 18.01.1962 i 146 z 12.08.1967
Ilustracja
Front pałacu z herbami Oginiec i Pogoń
Państwo

 Polska

Województwo

 łódzkie

Miejscowość

Nieborów

Adres

Nieborów 232
99-416 Nieborów

Typ budynku

pałac

Styl architektoniczny

barok

Architekt

Tylman z Gameren

Rozpoczęcie budowy

1695

Ukończenie budowy

1697

Ważniejsze przebudowy

1766–1770, 1784, 1922–1929

Pierwszy właściciel

Michał Stefan Radziejowski

Kolejni właściciele

Konstancja z Niszczyckich i Jerzy Hipolit Towiańscy, Aleksander Jakub Lubomirski (1723–1736), Stanisław i Jan Józef Łochoccy (1736–1766), ks. Michał Kazimierz Ogiński (1766–1774), ks. Michał Hieronim Radziwiłł (1774–1841), Michał Gedeon Radziwiłł i jego syn Zygmunt Radziwiłł (1841–1879), Michał Piotr Radziwiłł (1879–1906), Janusz Radziwiłł (1906–1945)

Obecny właściciel

1945 własność państwa – Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie

Położenie na mapie gminy Nieborów
Mapa konturowa gminy Nieborów, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Pałac w Nieborowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Pałac w Nieborowie”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, u góry po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Pałac w Nieborowie”
Położenie na mapie powiatu łowickiego
Mapa konturowa powiatu łowickiego, po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Pałac w Nieborowie”
52°03′59,6″N 20°04′12,7″E/52,066556 20,070194
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia edytuj

Pomiędzy 1690 a 1696 prymas Michał Stefan Radziejowski nabył Nieborów i wybudował w nim barokowy pałac, w którym bywał jednak tylko okazjonalnie[3]. Już w 1697 sprzedał dobra nieborowskie Jerzemu Towiańskiemu[3]. Przez kolejne stulecie często zmieniał właścicieli: byli nimi Aleksander Jakub Lubomirski – miecznik wielki koronny, kuchmistrz wielki koronny i generał, Stanisław Łochocki (kasztelan dobrzyński) i Michał Kazimierz Ogiński – hetman wielki litewski, wojewoda wileński[3].

Od 1774 pałac należał do księcia Michała Hieronima Radziwiłła, który zgromadził tam bogatą kolekcję obrazów mistrzów europejskich - holenderskich, niemieckich, włoskich i hiszpańskich oraz portrety osobistości polskich i obcych, gabinet kilkunastu tysięcy rycin, księgozbiór unikatowych starodruków (od XVI w.), zespoły mebli polskich, angielskich i francuskich, zbiory sztuki zdobniczej – sreber, porcelany, szkieł i tkanin[2][4]. Cenne globusy z końca XVII w., wybitnego weneckiego kartografa Vincenza Coronellego należały niegdyś do Ludwika XVIII. Zdetronizowany władca jadąc do Kurlandii, zadłużył się u wojewody, a gwarancją długu miały być te dwa olbrzymie dzieła kartograficzne, przedstawiające kulę ziemską oraz mapę nieba[5].

Przez pokoje pałacu w Nieborowie przewinęło się wiele znanych postaci: głowy państw Stanisław August Poniatowski, Fryderyk Wilhelm, cesarz Aleksander I[3], artyści: Julian Ursyn Niemcewicz, Jan Piotr Norblin, Aleksander Orłowski, Stanisław Trembecki[6]. Już w 1835 Antoni Blank sporządził liczący 145 stron spis dzieł sztuki przechowywanych w galerii nieborowskiej[3].

Od 1841 pałac należał do syna Michała Hieronima – Michała Gedeona Radziwiłła. W połowie XIX w. zbiory uległy częściowemu rozproszeniu poprzez wyprzedaż, a także wskutek wyjazdu księcia Zygmunta Radziwiłła do Paryża[3]. Kolekcja roślin z oranżerii, będącej własnością cesarską od 1868 posłużyła do wyposażenia Nowej Pomarańczarni w warszawskich Łazienkach[3]. Dawną świetność nieborowskiego pałacu zaczął odbudowywać od 1879 ks. Michał Piotr Radziwiłł[3][6]. W 1922 z inicjatywy księcia Janusza Radziwiłła pałac został nadbudowany o jedną kondygnację, według projektu Romualda Gutta[6]. Podczas wspomnianej przebudowy pałac zelektryfikowano, zainstalowano łazienki i sanitariaty i w części pomieszczeń założono centralne ogrzewanie[7]. 3 lutego 1945 pałac został znacjonalizowany w ramach reformy rolnej. Następnie przekazano go Muzeum Narodowemu jako oddział[8].

W pałacu i oficynie utworzono dom pracy twórczej dla ludzi nauki i artystów, a reprezentacyjne sale pierwszego piętra udostępniono zwiedzającym. Obiekt należy do najlepiej zachowanych siedzib arystokratycznych w Polsce[7].

Pałac wpisano do rejestru zabytków 18 stycznia 1962[9].

Architektura edytuj

Barokowy pałac na planie prostokąta pierwotnie posiadał dwie kondygnacje. Fasada była symetryczna, 13-osiowa z dwiema wysuniętymi w kierunku dziedzińca kwadratowymi wieżami skrajnymi o czterech kondygnacjach, nakrytych barokowymi hełmami. Budynek główny przykryty był dachem czterospadowym krytym blachą miedzianą. W latach 1766-1770 podczas prac renowacyjnych pałac otrzymał na szczycie frontonu od strony dziedzińca postać tańczącego Bachusa, mogącą pochodzić z pracowni Jana, Jerzego Plerscha. Za czasów Ogińskiego we frontonie od strony dziedzińca umieszczono mitrę książęcą, a nad kartuszem herbowym Oginiec i Pogoń ze złoconego brązu, oraz skrzyżowaną buławę i buzdygan, jako oznakę siedziby hetmana[7].

Przy elewacji północnej znajdują się dwie wieże ozdobione boniowaniem, pilastrami, gzymsami i blendami. Na wieżach hełmy barokowe. Na osiach elewacji północnej i południowej pozorne ryzality z tympanonami. We frontonie elewacji ogrodowej w końcu XVIII w. na miejsce herbu Ogińskich wstawiono herb Radziwiłłów Trąby[7]. Podczas przebudowy pałacu w początkach XX w. wymieniono konstrukcję dachu na wysoki, łamany kryty dachówką, w którym umiejscowiono dobudowaną trzecią kondygnację. Umieszczono w niej pokoje gościnne, dodatkowo z połączeniem pokoi w wieżach. Układ wnętrza dwutraktowy[10].

Na polecenie Ogińskiego niektóre wnętrza zaprojektowano w stylu rokoko. Reprezentacyjna klatka schodowa wyłożona została kafelkami holenderskimi, a reprezentacyjne komnaty na pierwszym piętrze otrzymały wystrój rokokowy. Wystrój ten w Salonie Czerwonym, jednej z najbardziej reprezentacyjnych sal pałacu, z portretem Anny Orzelskiej pędzla Antoine’a Pesne’a zachował się do dzisiaj. Z tego okresu pochodzą rokokowe nadproża kominków i ich płyty[7][5].

Przy wsparciu żony Heleny Michał Hieronim kontynuował urządzanie wnętrz w stylach rokokowym i klasycystycznym na podstawie projektu Szymona Bogumiła Zuga[6]. W 1784 według jego projektu przebudowano w stylu neoklasycystycznym gabinety Żółty i Zielony[4]. Zug był również autorem projektu ogrodu francuskiego wokół pałacu[2].

Ogrody edytuj

W skład zespołu pałacowego wchodzi również zabytkowy park zaprojektowany przez Tylmana z Gameren, przekomponowany w XVIII w. zrekonstruowany w latach 1949-1950 według projektu profesora Gerarda Ciołka. Główną osią założenia jest aleja lipowa od pałacu do półokrągłego występu w fosie zwanego "aha" z pasem trawnika pośrodku. Zachodnią granicę ogrodu stanowi kanał w kształcie litery "L" o długości ramion 330 m i 120 m z trzema basenami. Po stronie wschodniej kanału rozciąga się szpaler lipowo-grabowy. W północno-zachodniej części parku znajduje się duży staw z wysepką, oddzielony od kanału groblą wysadzaną topolami i lipami[7]. Za kanałem park krajobrazowy z początku XVIII w.[11] oraz liczne budynki gospodarcze[9]. Od sierpnia 2014 do lutego 2015 płaskorzeźba Porwanie Persefony przez Hadesa poddana była gruntownej konserwacji[12].

Pałac w mediach i kulturze edytuj

W pałacu i otaczającym go ogrodzie kręcono m.in. filmy i seriale: Akademia Pana Kleksa (1984), Pan Samochodzik i niesamowity dwór[13], Kariera Nikodema Dyzmy, Plebania, Popioły, Ojciec Mateusz, Borys Godunow, Chłopi, Dama Pikowa[14], Dzieje grzechu, Frankenstein, Hans Christian Andersen, Lalka, Lotna, Łuk Erosa, Nowe przygody Arsena Lupin, Pensja Pani Latter, Szuler, Wielka miłość Balzaka i Złoto dezerterów[15].

Pałac był odwiedzany również w XIX i XX wieku przez artystów[6]. Konstanty Ildefons Gałczyński, jeden z gości obiektu, napisał na temat miejscowej rzeźby z czasów rzymskich poemat Niobe[16][6].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łóddzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  2. ↑ a b c Muzeum w Nieborowie i Arkadii, Historia zespołu pałacowo-ogrodowego w Nieborowie [online], nieborow.art.pl [dostęp 2016-06-03].
  3. ↑ a b c d e f g h Nieborów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 40.
  4. ↑ a b Historia zespołu pałacowo-ogrodowego w Nieborowie. www.nieborow.art.pl. [dostęp 2021-05-03].
  5. ↑ a b Cudownie ocalony pałac – Nieborów. Dzieje w miejsce zaklęte [online], niezlasztuka.net, 1 marca 2015 [dostęp 2021-05-05].
  6. ↑ a b c d e f Bartłomiej Kaczorowski: Zabytki architektury polskiej. Wyd. 2 zmienione. 2009, s. 6. ISBN 978-83-02-10662-0.
  7. ↑ a b c d e f Tadeusz. S. Jaroszewski: Pałace w Polsce (Przewodnik). Warszawa: 2000, s. 125-135. ISBN 83-7200-585-0.
  8. ↑ Nieborów, 1945-1970: ksiȩga pamiątkowa, Warszawa: Muzeum Narodowe, 1970, s. 144-145 (pol.).
  9. ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa łódzkiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 32. [dostęp 2016-07-02].
  10. ↑ Zamki i pałace województwa łódzkiego [online], zamkilodzkie.pl [dostęp 2016-06-03].
  11. ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk, Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 198
  12. ↑ Po zimowej przerwie znów można zwiedzać Pałac w Nieborowie [online], onet.pl, 1 marca 2015 [dostęp 2016-06-03] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-24].
  13. ↑ Edukacja - Pałac w Nieborowie. Muzeum Narodowe w Warszawie. [dostęp 2016-06-15]. (pol.).
  14. ↑ Dama pikowa. FilmPolski.pl. [dostęp 2022-04-02]. (pol.).
  15. ↑ Nieborów [online], Polska na filmowo [dostęp 2016-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-17].
  16. ↑ Konstanty Ildefons Gałczyński: Niobe. Oficjalna witryna Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego: kigalczynski.pl. [dostęp 2016-07-18]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pałac_w_Nieborowie&oldid=73202501”