Pathé

Wytwórnia filmowa

Pathé – francuskie przedsiębiorstwo z branży fonograficznej i kinematograficznej, założone w 1896 roku przez czterech braci Pathé: Charles'a, Émile’a, Théophile’a oraz Jacques’a. W swojej historii firma zaangażowana była w rozmaite rodzaje działalności m.in. produkcję i dystrybucję filmową, projektowanie i wytwarzanie kamer oraz sprzętu projekcyjnego, a także produkcję i dystrybucję fonogramów. Jej forma prawna oraz struktura własnościowa ulegały wielu przemianom.

Pathé
Ilustracja
Jedno z kin Gaumont-Pathé w Lyonie
Państwo

 Francja

Siedziba

Paryż

Data założenia

1896

Forma prawna

spółka kapitałowa

Dyrektor

Jérôme Seydoux

Zatrudnienie

3907 (2016)[1]

Położenie na mapie Francji
Mapa konturowa Francji, u góry znajduje się punkt z opisem „Pathé”
Ziemia48°52′13,4″N 2°19′22,3″E/48,870389 2,322861
Strona internetowa

W okresie poprzedzającym I wojnę światową było to największe przedsiębiorstwo kinematograficzne na świecie[2]. Współcześnie działa ono w sferze produkcji i dystrybucji filmowej, a w jego posiadaniu znajduje się sieć kin Les Cinémas Gaumont Pathé oraz szereg kanałów telewizyjnych[3].

Historia edytuj

Początki działalności edytuj

W roku 1894 Charles Pathé zakupił egzemplarz fonografu Edisona i rozpoczął serię objazdowych pokazów urządzenia na prowincjonalnych jarmarkach – działania te przyniosły mu znaczny dochód. Dzięki zgromadzonemu kapitałowi zakupił w Londynie zmodyfikowaną (nie chronioną prawem patentowym) replikę fonografu, którą zaczął kopiować w swoim zakładzie w Chatou. Od nazwy wytwarzanych przez Pathé fonografów i gramofonów pochodzi określenie patefon. Niedługo później Charles Pathé zatrudnił inżyniera Henriego Joly, który zaprojektował dla niego zmodyfikowaną kopię amerykańskiego kinetoskopu[4].

 
Plakat autorstwa Adriena Barrère’a przedstawiający dwóch z czterech braci Pathé
 
Jeden z pierwszych modeli fonografu Pathé (1898)

Wkrótce Charles Pathé – razem z braćmi: Émile’em, Jacques’em oraz Théophile’em – założył spółkę Société Pathé Frères, skupiającą swoją działalność na wytwarzaniu fonografów i kinematografów, a także na realizacji filmów w nowo powstałym studiu w Vincennes. Spółka została w niedługim czasie wsparta kapitałem miliona franków przez Jeana Neyret, przemysłowca związanego z bankiem Crédit Lyonnais. W rezultacie 28 grudnia 1897 roku firma braci Pathé przekształcona została w Compagnie Générale des Phonographes, Cinématographes et Appareils de Précision – Pathé (CGPC), którą wprowadzono na paryską giełdę[5].

Na początek XX w. przypadał okres intensywnego rozwoju firmy. W 1901 roku wykupiono kolejne tereny w Vincennes oraz w Joinville-le-Pont, z przeznaczeniem pod studia filmowe i fabryki. Rozpoczęto masową produkcję fonografów, kinematografów, taśmy filmowej i rozmaitych akcesoriów do urządzeń kinematograficznych. W latach 1902–1904 powstały przedstawicielstwa firmy Pathé na całym świecie, m.in. Londynie (British Pathé), Berlinie, Nowym Jorku, Sankt Petersburgu, Warszawie[2][6].

Okres światowej ekspansji edytuj

Od 1901 roku działalność firmy Pathé skupiona była coraz bardziej wokół produkowania filmów[7]. Od 1903 roku rozpoczynały się one planszą z kogutem galijskim, który stał się logiem firmy[6]. Produkcja szybko rosła: w roku 1901 wyprodukowano 70 filmów, w 1902 – 350, a w 1903 już 500[6]. Dochody były wysokie – wystarczyło sprzedać 15 kopii danego filmu, aby zwróciły się pieniądze zainwestowane w jego realizację, a filmy Pathé sprzedawały się w średnim nakładzie aż 350 kopii[2]. Do najbardziej znanych produkcji Pathé tego okresu należą filmy zrealizowane przez Ferdinanda Zekkę, m.in. utrzymany w estetyce realizmu cykl melodramatów Sceny dramatyczne i realistyczne: Historia pewnej zbrodni (1901) i Ofiary alkoholizmu (1902)[8][9]. Zecca był dyrektorem artystycznym wytwórni – realizował dla Pathé dziesiątki innych filmów, a także pisał scenariusze i pełnił rolę aktora[10]. Oprócz Zekki, dla Pathé na różnych etapach kariery pracowali również: Roméo Bossetti, Albert Capellani, Segundo de Chomón, Jean Epstein, André Hugon, Alfred Machin, Camille de Morlhon, Georges Monca, Lucien Nonguet, Henri Pouctal oraz Gaston Velle[11].

Firma Pathé dążyła wówczas do jak największego umasowienia produkcji filmowej i swoistej fordyzacji: filmy trzymały się określonych formuł gatunkowych, nad scenariuszami pracowały zespoły odpowiednio przeszkolonych pracowników, próbowano zautomatyzować ręczne kolorowanie taśm, a dodatkowe oszczędności znaleziono m.in. poprzez wprowadzenie systemu wypożyczania kopii filmowych w miejsce zwykłej sprzedaży[12]. Nad rozwojem technologii barwienia filmu pracował m.in. Segundo de Chomón[13]. Procedura ta zarezerwowana była dla filmów prezentujących odpowiedni temat – zazwyczaj były to barwne kwiaty lub elegancko ubrane kobiety[14]. W 1905 roku Pathé zatrudniało sześć ekip (każda nadzorowana przez Zekkę), które realizowały szereg popularnych wówczas gatunków filmowych: aktualności, rekonstrukcje historyczne, filmy trikowe, dramaty, numery wodewilowe, oraz pościgi[14]. Popularne były również krótkie komedie z udziałem bohaterów-komików: Boireau, Rigardina oraz Maksa Lindera. Pathé powoli zdobywało dominację zarówno na rynku francuskim, jak i globalnym. W latach 1905–1906 firma realizowała strategię integracji wertykalnej: wytwarzała własny sprzęt filmowy oraz taśmę, produkowała filmy, a także wykupywała na własność kinoteatry[14]. Do głównych konkurentów firmy należały wówczas wytwórnie Gaumont oraz Éclair[15].

 
Kobiety pracujące przy ręcznym kolorowaniu filmów w zakładach Pathé (1906)
 
Popularny domowy projektor Pathé-Baby na taśmę 9,5 mm (1924)

Kinematografia francuska okresu przed I wojną światową utrzymywała globalnie najsilniejszą pozycję – w roku 1910, czyli szczytowym momencie jej rozwoju, niemal wszystkie dystrybuowane na świecie filmy wyprodukowane były we Francji. W tym okresie Pathé było uzależnione ekonomicznie od przychodów zagranicznych. Przedsiębiorcy z Hollywood rozpoczęli wówczas zorganizowaną akcję lobbowania za ograniczeniem dostępu do rynku amerykańskiego firmom francuskim, prowadząc jednocześnie kampanię mającą zdyskredytować ich wizerunek w Stanach Zjednoczonych[15]. Pathé zmuszone zostało wycofać się z rynków zagranicznych, by zachować płynność finansową[16]. Wybuch I wojny światowej nakierował wysiłki gospodarcze Francji na działania zbrojne, przez co wiele wytwórni francuskich straciło pozycję bądź uległo likwidacji, a na globalnym rynku filmowym zaczęła dominować kinematografia amerykańska zajmując ich miejsce[15].

Okres międzywojenny edytuj

W roku 1929 Charles Pathé, zmuszony do tego kryzysem, sprzedał pakiet kontrolny firmy producentowi filmowemu Bernardowi Natanowi, który dokonał w niej całkowitej restrukturyzacji[15][16]. Pathé niedługo potem został zmuszony do opuszczenia spółki. Nowe przedsiębiorstwo, istniejące od tej pory pod nazwą Pathé-Natan, działało przez niemal 10 lat i stało się najważniejszym ośrodkiem produkcji i dystrybucji filmów na terenie Francji[16].

Kierowana przez Bernarda Natana firma znacząco przebudowała studia produkcyjne oraz poszerzyła zakres dystrybucji, inaugurując produkcję dźwiękową, a także wdrażając ponownie strategię integracji wertykalnej i wykupywania kin. Innym elementem metod działania Pathé-Natan było nastawienie na produkowanie filmów o wysokich walorach artystycznych. W studiach Pathé powstawały filmy takich twórców jak m.in. André Hugon, Jacques de Baroncelli, René Clair oraz Marcel L’Herbier[17].

 
Ekipa kroniki filmowej Pathé Journal przy pracy (1932)

Charles Pathé, próbując na powrót stać się właścicielem swojej firmy, rozpoczął w połowie lat 30. XX w. publiczną kampanię wymierzoną w Bernarda Natana. Pathé oskarżał nowego właściciela o niegospodarność i defraudację. Zarzuty te spowodowały, że Natan został w 1936 roku usunięty z zarządu spółki, mimo braku wyraźnych dowodów świadczących przeciw niemu[17]. Majątek przedsiębiorstwa został oddany w powiernictwo grupie inwestorów określającej się jako Société Nouvelle Pathé Cinéma[18]. Podczas II wojny światowej firma posiadała solidny kapitał i mogłaby bez problemu zdominować rynek francuski, ale władze niemieckie nie pozwalały jej wypracować mocnej pozycji[19].

Okres powojenny edytuj

Przedsiębiorstwo zostało zreformowane w roku 1944, funkcjonując pod nazwą Société des établissements Pathé-Cinema, lub po prostu Pathé-Cinéma[16]. W latach 50. XX w. frekwencja w kinach francuskich zaczynała powoli spadać, a firma Pathé skupiała swoją działalność coraz bardziej na dystrybucji filmowej, był to bowiem sektor stosunkowo dochodowy i bezpieczny[20]. Dodatkowym źródłem finansowania przedsiębiorstw filmowych były wówczas dotacje państwowe, na czym Pathé korzystało[21]. Po 1959 roku, gdy państwo zaprzestało dotowania kinematografii, Pathé skupiło się na rozwijaniu sieci kin, odpowiadając na coraz bardziej niszowe potrzeby widowni kinowej zbudowanej wokół kultury kinofilskiej[21][22].

Na przełomie lat 60. i 70. XX w. zarząd Pathé zawarł układ z konkurencyjną firmą Gaumont, decydując się na wspólną dystrybucję filmów, co de facto zapewniło obydwu podmiotom pozycję monopolisty na rynku rozpowszechniania filmów we Francji. Około roku 1979 Pathé prawie w ogóle nie produkowało filmów, czerpiąc zyski prawie wyłącznie z ich dystrybucji[3]. W roku 1983 za sprawą interwencji Jacka Langa, ministra kultury w rządzie socjalistów, układ Pathé i Gaumont został rozbity[23]. W odpowiedzi na to Pathé rozbudowało własną sieć kin[3]. Przez kolejne kilka lat firma ulegała kolejnym przekształceniom (m.in. zostałw przejęta na pewien czas przez włoskiego finansistę Giancarlo Parrettiego), aż do wykupienia w 1990 roku przez firmę Chargeurs International zarządzaną przez Jérôme’a Seydoux. Seydoux sprzedał oddział muzyczny Pathé, a to co zostało podzielił na dwie dywizje: filmową oraz telewizyjną[3].

Współczesność edytuj

Od roku 1993 Pathé zaczęło budowę sieci multipleksów we Francji. Jérôme Seydoux zadbał również o wznowienie inwestycji w produkcję filmową angażując się w liczne koprodukcje, co dało mieszane rezultaty – m.in. fiasko stosunkowo wysokobudżetowego filmu Showgirls (1995). Wkrótce pojawił się jednak sukces kasowy w postaci wyprodukowanego wspólnie z Gaumont filmu Luca Bessona Piąty element (1997), który zyskał popularność wśród widzów kinowych na całym świecie. Pod koniec lat 90. XX w. firma Seydoux zaczęła ekspansję na zagraniczne rynki kinowe[3]. Interesy Gaumont i Pathé ponownie okazały się tożsame, gdyż od roku 2001 kina należące do obydwu przedsiębiorstw funkcjonowały w ramach przedsięwzięcia typu joint venture nazwanego Europalaces[24][25]. W roku 2003 zbiory Pathé i Gaumont zostały połączone we wspólne archiwum filmowe, dając obydwu firmom prawa do dystrybuowania produkcji, na które było duże zapotrzebowanie w telewizji[26]. Kina Europalaces obsłużyły w roku 2005 40% widowni francuskiej[24]. W 2010 roku Europalaces przemianowano na Les Cinémas Gaumont Pathé[27]. Dziś sieć ta obecna jest na rynkach Francji, Holandii, Szwajcarii i Belgii[1].

Przypisy edytuj

  1. a b Pathé 2016. Pathe.com. [dostęp 2017-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-19)]. (ang.).
  2. a b c Bordwell i Thompson 1994 ↓, s. 17.
  3. a b c d e Pathé SA History. Funding Universe. [dostęp 2017-10-03]. (ang.).
  4. Stachówna 2009 ↓, s. 214–215.
  5. Stachówna 2009 ↓, s. 215.
  6. a b c Stachówna 2009 ↓, s. 216.
  7. Bordwell i Thompson 1994 ↓, s. 15.
  8. Stachówna 2009 ↓, s. 220.
  9. Oscherwitz i Higgins 2007 ↓, s. XX.
  10. Stachówna 2009 ↓, s. 217.
  11. Oscherwitz i Higgins 2007 ↓, s. 337.
  12. Oscherwitz i Higgins 2007 ↓, s. 4.
  13. Abel 2007 ↓, s. 167.
  14. a b c Bordwell i Thompson 1994 ↓, s. 27.
  15. a b c d Oscherwitz i Higgins 2007 ↓, s. 5.
  16. a b c d Oscherwitz i Higgins 2007 ↓, s. 338.
  17. a b Oscherwitz i Higgins 2007 ↓, s. 339.
  18. Oscherwitz i Higgins 2007 ↓, s. 340.
  19. Crisp 1993 ↓, s. 63.
  20. Crisp 1993 ↓, s. 87.
  21. a b Crisp 1993 ↓, s. 89.
  22. Bordwell i Thompson 1994 ↓, s. 436.
  23. Michael 2015 ↓, s. 80.
  24. a b Michael 2015 ↓, s. 89.
  25. Françoise Meaux Saint Marc: Gaumont, Pathe merge exhibition interests. 14 grudnia 2000. [dostęp 2017-10-07]. (ang.).
  26. Michael 2015 ↓, s. 88.
  27. Pathé 2010. Pathe.fr. [dostęp 2017-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-08)].

Bibliografia edytuj

  • Richard Abel: Encyclopedia of Early Cinema. London: Routledge, 2006. ISBN 0-203-48204-2.
  • David Bordwell, Kristin Thompson: Film history. An introduction. New York: McGraw-Hill, 1994. ISBN 0-07-006445-8.
  • Colin Crisp: The Classic French Cinema 1930-1960. Bloomington-Indianapolis: Indiana University Press, 1993. ISBN 978-0-253-21115-6.
  • Charlie Michael: Historicizing Contemporary French Blockbusters. W: A Companion to Contemporary French Cinema. Chichester: John Wiley & Sons, Inc., 2015. ISBN 978-1-4443-3899-7.
  • Dayna Oscherwitz, Maryellen Higgins: Historical Dictionary of French Cinema. Lanham-Toronto-Plymouth: The Scarecrow Press, Inc., 2007. ISBN 0-8108-5491-0.
  • Grażyna Stachówna: Trzy europejskie kinematografie narodowe la belle époque – Francja, Wielka Brytania, Włochy. W: Historia kina. T. 1: Kino nieme. Kraków: Universitas, 2009. ISBN 978-83-242-0967-5.
  • Pathé SA History. Funding Universe. [dostęp 2017-10-03]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

  • Internetowe Archiwum British Pathé: strona oficjalna. [dostęp 2017-10-14]. (ang.).