Wikipedia

Pies służbowy

Pies służbowy – specjalnie wyszkolony pies do wykonywania zadań związanych z egzekwowaniem prawa lub zapewnieniem bezpieczeństwa fizycznego ludzi, będący na służbie w policji (pies policyjny), wojsku, straży granicznej, straży pożarnej, służbie więziennej, Straż Ochrony Kolei, Służbie Celno - Skarbowej, wykorzystywany ze względu na wybitne zdolności węchowe (wykrywania i rozróżniania różnych zapachów w różnych stężeniach) oraz zdolność podążania za konkretnym zapachem aż do wykonania zadania[1][2][3][4][5].

Pies policyjny razem ze swoim przewodnikiem
Przyczepa do przewozu psów policyjnych

Każdy wyszkolony pies ma wykwalifikowanego opiekuna-przewodnika, który współpracuje z psem w celu pomyślnego wykonania powierzonego im zadania, a także zapewnia psu opiekę i dba o jego wyszkolenie[2].

Zdolności węchowe wyszkolonego psa są także wykorzystywane w cywilnych akcjach ratunkowych i poszukiwawczych (pies ratowniczy) oraz przez prywatne firmy w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Wymagania stawiane psu edytuj

 
Trening psa policyjnego

Szkoleniu poddawane są psy z grupy psów pasterskich[1]. Są to psy pracujące, które potrzebują zadań do wykonania[1]. W siłach specjalnych amerykańskiej marynarki zwykle trenuje się owczarki holenderskie i belgijskie owczarki malinois, które są lżejsze i szczuplejsze niż owczarki niemieckie[1].

Nie każdy pies nadaje się do wypełniania zadań w służbie policyjnej[1]. Pies taki musi mieć wybitny węch i wykazywać chęć do tropienia oraz lokalizowania niewidocznych obiektów (ludzi, narkotyków, materiałów wybuchowych itp.) za pomocą swojego nosa, a nie oczu, oraz być w idealnej kondycji fizycznej (umięśniony, zwinny i wytrzymały)[1].

Psy przeznaczone do patrolowania dodatkowo muszą także mieć specyficzne cechy charakteru[6], takie jak: bycie nieustraszonym, mentalność łowcy (nieodparta, instynktowna chęć pogoni za ofiarą, chęć jej schwytania i posiadania, nawet w przypadku, gdy ofiara jest większa od niego), pewna doza agresywności w stosunku do ludzi, podejmowanie walki zamiast ucieczki nawet w przypadku ewentualnego odniesienia ran, skoncentrowanie na wykonaniu zadania, odporność na elementy mogące prowadzić do rozproszenia uwagi (np. hałas, nieznane, wąskie, ciemne obiekty, woda, niestabilne podłoże itp.), chętne aportowanie, a zarazem wykazywać absolutne podporządkowanie rozkazom swojego przewodnika-człowieka (posłuszeństwo)[1].

Do celów patrolowych w wojsku stosowane są np. psy rasy malinois, które są asertywne i agresywne, zaś do detekcji – psy rasy labrador, które nie wykazują agresywności w stosunku do ludzi[1].

Niestety do tej pory nie udało się uzyskać dowodów potwierdzających, że szkolenie psów spełnia wymogi naukowe, tzn. zapewnia powtarzalne i weryfikowalne rezultaty testów[2].

Zdolności węchowe psa edytuj

 
Psi nos
 
Partnerzy – pies wojskowy z żołnierzem, jego opiekunem i przewodnikiem

W naturze pies wykorzystuje węch do lokalizowania zdobyczy oraz do analizowania sygnałów zapachowych innych psów, co pozwala mu na komunikowanie się i koordynowanie jego funkcji socjalnych w grupie[7].

Dobrowolne oddanie człowiekowi i chęć sprawienia mu przyjemności w zamian za jedzenie i opiekę, przy jednoczesnym odrzuceniu kontaktów z przedstawicielami własnego gatunku – cechy niespotykane na tym poziomie u innych gatunków zwierząt względem ludzi – umożliwiły współpracę psa z człowiekiem na zasadzie partnerstwa[1].

Wyczuwany przez psa zapach człowieka pozwala mu ocenić stan emocjonalny, zarówno właściciela psa, jak i jego gościa[7]. W zależności od stanu emocjonalnego i zdrowotnego człowieka pies może reagować w różny sposób, np. specjalnie wytresowane potrafią z 15 do 45 minutowym wyprzedzeniem ostrzec swojego właściciela o zbliżającym się ataku padaczki[7]. Pies wykazuje fenomenalną zdolność wykrywania i identyfikowania zapachu ludzi, np. bez trudności potrafi w pomieszczeniu wykryć obecność jednego odcisku palca na szklanej płytce do trzech tygodni od momentu wykonania odcisku; poza pomieszczeniami zamkniętymi okres ten jest krótszy[7].

W nosie psa znajduje się średnio 220 milionów receptorów zapachu (komórek węchowych nabłonka węchowego), podczas gdy człowiek ma ich jedynie 5 milionów[1][8]. Czułość psiego nosa przewyższa czułość jakiegokolwiek urządzenia[2].

Z łbem pochylonym ku ziemi lub uniesionym do góry pies rejestruje molekuły odorantów w celu zlokalizowania obiektu poszukiwań, poruszając się po ósemce lub po wzorze serpentynowym[1]. Organ węchowy psa umożliwia mu rozpoznawanie pozostałości zapachu mieszaniny chemicznych związków i podążanie za tym zapachem w kierunku źródła aż do zlokalizowania obiektu, który ten zapach wydziela, np. poszukiwany zbiegły więzień[9]. Pies może rejestrować zapach prosto ze źródła, które ten zapach eliminuje lub może rejestrować pozostałości zapachu, czyli zapach, który pozostał na miejscu, w którym już nie ma, ale uprzednio znajdowało się źródło tego zapachu[10]. Pomimo przebywania w atmosferze różnych silnych i słabych zapachów pies jest w stanie je odróżnić i podążyć śladem jednego z zapachów w poszukiwaniu źródła tego jednego, wybranego zapachu[10].

Psy przeznaczone do służby muszą być uprzednio szkolone, a przez cały czas trwania służby podnoszone są ich kwalifikacje[3]. Szkolenie psów jest oparte na doświadczeniach przeprowadzonych przez Iwana Pawłowa, czyli powiązania specyficznego zapachu z nagrodą (np. smaczny kąsek)[3].

Ekstremalna wrażliwość zmysłu węchu psa była badana i została potwierdzona w licznych badaniach[7][11], aczkolwiek nie istnieje prosta metoda badania zdolności węchowych psów[11].

Pozornie paradoksalnie, istnieją substancje, na które pies nie reaguje w stężeniach znacznie niższych od tych, na które zareagował człowiek[7]. Jednak w większości przypadków węch psa jest znacznie lepszy niż człowieka, np. zdolność wykrycia kwasu masłowego (składnik ludzkiego potu i zarazem prominentny element „portretu zapachowego” wykorzystywanego przez psa podczas tropienia) jest u psa od miliona do stu milionów razy lepsza niż zdolność jego wykrycia przez człowieka, co mogłoby świadczyć, że pies jest zdolny do wykrycia 1 miligrama kwasu masłowego znajdującego się w 100 milionach metrów sześciennych powietrza[7]. Pies nie każdy zapach odbiera jako przyjemny[7].

Trwają także badania nad wykorzystaniem psiego węchu do wczesnego i nieinwazyjnego wykrywania chorób nowotworowych u ludzi[12], np. czerniaka skóry[9].

 
Pies wojskowy na służbie

Na zdolności węchowe i wydajność pracy psa służbowego mają wpływ warunki zewnętrzne i ogólna kondycja, np. przegrzanie, przepracowanie czy intensywny wysiłek fizyczny zmniejszają nie tylko jego koncentrację, ale również zdolność węchową psa, gdyż pies może jednocześnie wykonywać tylko jedną z funkcji: wąchanie (niezbędne do tropienia) albo dyszenie (ma za zadanie ochładzanie ciała)[13]. Odpowiedni trening pozwala częściowo wyeliminować ograniczenia fizjologiczne spowodowane intensywnym wysiłkiem fizycznym i umożliwia psu przystosowanie do pracy w ekstremalnych warunkach[13].

Zadania psa służbowego edytuj

 
Wyszkolony pies przy pracy na lotnisku
 
Naszywka na rękawie przewodnika psa służbowego Straż Ochrony Kolei

W policji psy są szkolone do wykonywania m.in. następujących zadań[3][10][14][15][16]:

  • patrolujących – pies razem z policjantem-przewodnikiem przemierza ulice w mieście, aby zapobiegać ewentualnym przestępstwom i wykroczeniom (oddziaływanie prewencyjne), a w razie potrzeby broni bezpieczeństwa swojego przewodnika (umiejętności obrończe)
  • tropiących (praca węchowa) – pies podążający za zapachem pozostawionym przez osobę zaginioną lub przestępcę-uciekiniera na danym obiekcie (np. siedzenie w samochodzie, część ubrania) w przypadku, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że oddalili się pieszo niezbyt daleko; psy operują zarówno w terenie zabudowanym, jak i otwartym; do przeprowadzenia poszukiwań potrzebny jest przedmiot, na którym zachował się zapach poszukiwanego oraz znajomość miejsca, w którym był widziany; im szybciej zostaną podjęte poszukiwania tym większa jest szansa, że pies odkryje ślad zapachowy i za nim podąży
  • poszukiwawczo-lokalizacyjnych, czyli do wykrywania (wyszukiwania zapachów):
    • narkotyków: kokainy, heroiny, marihuany, np. psy obwąchujące bagaże i pasażerów na lotniskach i przejściach granicznych; umiejące „złapać” zapach danego narkotyku, nawet gdy został z premedytacją zamaskowany innymi zapachami
    • niezadeklarowanych pieniędzy (gotówki)
    • ukrytych ludzi, np. w przyczepie samochodu ciężarowego
    • przemycanych lub niedozwolonych produktów, np. spożywczych podczas przekraczania granicy
    • substancji łatwopalnych lub zapalających w przypadku z premedytacją wznieconych pożarów (podpaleń), pomimo wszechobecnego odoru spalenizny (ang. arson detection dogs)
    • materiałów wybuchowych, np. kontrola bagaży na lotniskach, kontrole antyterrorystyczne; w takich przypadkach pies uczony jest, aby nie dotykał znalezionych obiektów, a jedynie sygnalizował przewodnikowi ich obecność
  • poszukiwawczo-ratowniczych – do lokalizowania osób zaginionych np. w lesie czy w trudno dostępnym terenie (góry, płynąca woda, śnieg); takie psy muszą także umieć doskonale pływać
  • ratowniczych do wykrywania obecności żywych ludzi – psy szukają zapachu ludzkiego; są stosowane do lokalizowania rannych osób, np. ofiar trzęsienia ziemi, osób uwięzionych w zawalonym budynku; współcześnie psy ratownicze są szkolone także w kierunku poszukiwania zwłok ludzkich, aby sygnalizowały przewodnikowi dotarcie do zarówno żywego, jak i martwego człowieka[17]

W policji kryminalnej w wydziale do spraw zabójstw psy są wykorzystywane do wykonywania następujących zadań[3][14][15]:

  • poszukiwania i precyzyjnej lokalizacji zwłok (po angielsku tzw. cadaver dog lub decomp dog) – specjalnie wytresowane psy reagujące na zapach rozkładającego się ciała w podłożu, jak i w powietrzu, zarówno w przypadku osób niedawno zmarłych, jak i zmarłych pewien czas temu (z reguły są to dwie różne specjalizacje dla psa); poszukują osób zaginionych, co do których istnieje duże prawdopodobieństwo, że są martwe lub w przypadku, gdy morderca przyznał się do zabicia ofiary, ale zapomniał, gdzie dokładnie ukrył zwłoki; psy specjalizują także się w szukaniu wisielców, topielców i zwłok ukrytych pod powierzchnią wody (w tym przypadku podczas poszukiwań pies znajduje się w łodzi lub podąża linią brzegową); psy o takich umiejętnościach są stosowane zarówno w przypadkach aktualnych śledztw, jak i niewyjaśnionych morderstw; wskazane przez psa miejsce, czyli miejsce najbardziej intensywnego odoru rozkładu ludzkiego ciała, nie zawsze pokrywa się z miejscem ukrycia zwłok, albowiem odory rozkładu zwłok ludzkich ukrytych pod powierzchnią ziemi nie zawsze unoszą się do góry w linii prostej ze względu m.in. na strukturę gleby i jej przepuszczalność itp.[17]; po pozostawionych resztkach zapachu psy są także w stanie wskazać miejsce, w którym tymczasowo przebywały zwłoki, np. bagażnik samochodu, w którym przewożono zwłoki[10]
  • poszukiwania i precyzyjnej lokalizacji specyficznych pozostałości ludzkich (ang. human remains specialist dogs), np. krwi, szkieletu czy śladowych pozostałości zwłok znajdujących się na różnych etapach rozkładu; są to wysoko wyszkolone psy, a ich trenowanie wymaga intensywnej współpracy anatomopatologa, koronera i antropologa

Ponadto psy szkoli się także do poszukiwania i precyzyjnej lokalizacji historycznych pozostałości ludzkich (ang. Historical Human Remains Detection Dogs), np. do poszukiwania historycznych grobów podczas prac archeologicznych czy wykopaliskowych, zapomnianych miejsc pochówku[18].

W wojsku psy są szkolone do wykonywania następujących zadań[3][10][2]:

  • zwiadowczych – pies wychwytujący obcy zapach osoby lub przedmiotu w powietrzu i dyskretnie informujący o tym swojego przewodnika
  • patrolujących, np. podczas patroli wykonywanych przez Wojska Ochrony Pogranicza (od 1990 Straż Graniczna[19])
  • wartowniczych – ochrona obiektów wojskowych przed intruzami lub atakiem terrorystycznym
  • poszukiwawczo-lokalizacyjnych, czyli wykrywania:
    • materiałów wybuchowych i bomb (w tym przypadku pies wyuczony jest, że sygnalizuje jedynie obecność bez zbliżania się do bomby czy zakłócania niebezpiecznego terenu)
    • tuneli i bunkrów
  • tropiących – pies na długiej smyczy pracujący po cichu w dzień i w nocy, podążający za śladem zapachowym pozostawionym na podłożu w terenie i dyskretnie ostrzegający swojego przewodnika przed zbliżeniem się do celu – tropionego obiektu, np. używany podczas wojny w Wietnamie do wykrywania kierunku ruchów wroga

W czasie II wojny światowej psy były wykorzystywane w łączności do przenoszenia meldunków (pies meldunkowy), oprócz stania na warcie (pies wartowniczy), wykrywania min (pies saperski) i dostarczania na linię frontu materiałów opatrunkowych (pies sanitarny), amunicji i żywności[20].

O wykonaniu zadania pies informuje swojego przewodnika-opiekuna szczeknięciem lub przyjęciem odpowiedniej, wyuczonej pozycji, np. siadu lub pozycji leżącej[3], a także uczony jest, że „zapach należy do niego”, ale nie wolno mu zbliżać się czy dotykać poszukiwanego obiektu (np. bomby, zwłok)[3]; nie dotyczy to psów patrolujących i tropiących, mających za zadanie schwytanie przestępcy.

W Polsce edytuj

Pies policyjny edytuj

Jedyny w Polsce ośrodek szkolenia policjantów-przewodników i tresury psów służbowych na potrzeby policji – Zakład Kynologii Policyjnej – mieści się w Sułkowicach[21]. W ośrodku szkolone są głównie psy patrolowe, tropiące i patrolowo-tropiące, ale także psy do wykonywania zadań specjalnych: do wyszukiwania zapachu narkotyków, materiałów wybuchowych, zwłok ludzkich na lądzie i w wodzie oraz do identyfikacji śladów zapachowych ludzi[21]. Psy szkolone są metodą „smakołykowo-wyróżnieniową”, tzn. za prawidłowe wykonanie zadania pies jest nagradzany przez opiekuna głosem, głaskaniem i ulubionym smakołykiem lub zabawą z ulubioną zabawką[22]. W tym współpracującym duecie pies jest oddanym i lojalnym partnerem policjanta-przewodnika, podczas gdy człowiek jest jego opiekunem i ponosi za niego odpowiedzialność[21]. Do zadań policjanta-przewodnika psa służbowego i jego psa należą: patrolowanie ulic, zapewnianie bezpieczeństwa ludzi podczas imprez masowych, asystowanie podczas konwojowania więźniów, tropienie niebezpiecznych osób w pomieszczeniach zamkniętych i w terenie, przeprowadzanie pogadanek w szkołach na temat bezpiecznego zachowania podczas kontaktu z psem itd[22].

Pies osmologiczny edytuj

W Polsce specjalnie wyszkolone psy, odznaczające się wybitnymi zdolnościami węchowymi, wykorzystuje się w kryminalistyce (w wydziale do spraw zabójstw) do badań osmologicznych, czyli identyfikowania przestępcy na podstawie próbek zapachu pobranych i zabezpieczonych na miejscu przestępstwa, porównanych przez psa z zapachem oskarżonego. Osmologia (identyfikacja przestępcy przez psa po zapachu) jest nową i dopiero rozwijającą się techniką kryminalistyczną, którą zainicjowali polscy specjaliści z policji kryminalnej, a która wzbudziła zainteresowanie w innych krajach i obecnie znajduje się na etapie udoskonalania i wdrażania do arsenału metod dochodzeniowych[23][24][25].

Pies ratowniczy edytuj

W Polsce specjalnie wyszkolone psy ratownicze są też wykorzystywane w jednostkach straży pożarnej w grupach poszukiwawczo-ratowniczych[5]. Są to psy ratowniczo-poszukiwawcze[5]. Ich zadaniem jest poszukiwanie rannych ludzi, leżących pod gruzami na skutek katastrofy budowlanej[5]. Psy są trenowane na specjalnym poligonie, tzw. gruzowisko do ćwiczeń[5].

Psy mogą być też dodatkowo szkolone w sztolniach i wyrobiskach kopalnianych na różnych poziomach głębokości, aby w razie potrzeby, razem z ekipą ratownictwa górniczego, mogły nieść pomoc górnikom podczas katastrof w kopalniach węgla kamiennego[5].

Pies lawinowy edytuj

W akcjach ratunkowych ze specjalnie wyszkolonych psów korzysta też Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe[26]. Są to psy lawinowe[26]. Ich zadaniem jest poszukiwanie osób zasypanych śniegiem, np. w wyniku lawiny[26]. Przed nastaniem sezonu zimowego w Tatrach TOPR stara się, aby psy przeszły trening, który ma za zadanie przypomnieć im ich zadania[26]. Trening przypominający ma miejsce w naturalnych warunkach śniegowych, np. w Austrii na lodowcu w dolinie Stubaital, gdzie wysokość pokrywy śniegu przekracza 2 metry[26].

Emerytura dla zwierząt służbowych edytuj

W 2021 roku weszły w życie przepisy przyznające emeryturę dla zwierząt służbowych. Regulują one status zwierząt w służbach mundurowych podległych MSWiA, w Służbie Więziennej, w Siłach Zbrojnych RP i w Straży Marszałkowskiej. Przewidują one, że zwierzęta te pozostają dożywotnio na stanie swojej jednostki, a ich opiekunem w pierwszej kolejności zostaje dotychczasowy przewodnik lub policjant - jeździec. Pies może przejść na emeryturę po ukończeniu 9 roku życia, a koń po ukończeniu 15 roku życia. Opiekun zwierzęcia używanego do celów służbowych, będzie otrzymywał wyżywienie w naturze dla psa lub konia albo równoważnik w formie ryczałtu z tytułu zwrotu kosztów wyżywienia zwierzęcia[27][28].

Śmierć i upamiętnienie sześciu psów policyjnych z Komendy Stołecznej Policji edytuj

21 lutego 2020 w wyniku awarii sieci ciepłowniczej tragicznie zginęło 6 psów pełniących służbę w Komendzie Stołecznej Policji. Zdarzenie miało miejsce w obiekcie policyjnym przy ul. Jagiellońskiej w Warszawie[29]. Wszystkie psy zmarłe w trakcie tego wydarzenia zostały z rozkazu komendanta stołecznego Policji 5 marca 2020 upamiętnione tablicą umieszczoną w Laboratorium Kryminalistycznym KSP w Pałacu Mostowskich w Warszawie[30].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Mike Ritland: Navy SEAL Dogs – My Tale of Training Canines for Combat. [dostęp 2014-02-27]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e Major Denzil F. Frost: A Centralized Source OF Inormation for the Militar Working Dog Program. 1990. [dostęp 2014-02-28]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h Katherine Ramsland: K-9 Forensics. crimelibrary.com. [dostęp 2014-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-06)]. (ang.).
  4. ↑ Historia psów w Straży Granicznej. psy-pies.com. [dostęp 2014-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-09)]. (pol.).
  5. ↑ a b c d e f Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza Państwowej Straży Pożarnej w Nowym Sączu – historia ratowniczych psów poszukiwawczych. psp-nowysacz.pl. [dostęp 2014-03-09]. (pol.).
  6. ↑ Mariusz Bąk, Cechy psa-kandydata do służby w policji w kategorii pies patrolowo-tropiący, „De Securitate et Defensione O Bezpieczeństwie i Obronności” (Nr 1(3)), Siedlce: Instytut Nauk Społecznych i Bezpieczeństwa. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, 2017, ISSN 2450-5005, pdf [dostęp 2022-04-04] (pol.).
  7. ↑ a b c d e f g h Steven R. Lindsay: Handbook of Applied Dog Behavior and Training, Adaptation and Learning. Iowa University Press, 2000. s. 138–142. [dostęp 2014-02-28]. (ang.).
  8. ↑ The Dog Its Behavior, Nutrition, and Health; autor: Linda P. Case; str. 46; Data wydania: 2023; ISBN 978-0813812540
  9. ↑ a b Duane Pickela, Glenda P. Manucyb, Dianne B. Walkerc, Sandra B. Halld, James C. Walkerc: Evidence for canine olfactory detection of melanoma. Elsevier B.V, 2004. [dostęp 2014-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-06)]. (ang.).
  10. ↑ a b c d e Stephanie Rankin: Forensic Science Central – Detection Dogs. forensicsciencecentral.co.uk, 2014. [dostęp 2014-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-06)]. (ang.).
  11. ↑ a b Hirano Y., Oosawa T., Tonosaki K: Electroencephalographic olfactometry (EEGO) analysis of odour responses in dogs. Department of Veterinary Physiology, Faculty of Agriculture, Gifu University, Japan, December 2000. [dostęp 2014-02-28]. (ang.).
  12. ↑ John Church, Hywel Williams: Another sniffer dog for the clinic?. The Lancet, Volume 358, Issue 9285, 15 września 2001. s. 930. [dostęp 2014-02-28]. (ang.).
  13. ↑ a b Irit Gazit, Joseph Terkel: Explosives detection by sniffer dogs following strenuous physical activity. Department of Zoology, George S. Wise Faculty of Life Sciences, Tel Aviv University, Israel. [dostęp 2014-03-01]. (ang.).
  14. ↑ a b Julio E. Correa: The Dog’s Sense of Smell. Alabama A&M and Auburn Universities, 2011. [dostęp 2014-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)]. (ang.).
  15. ↑ a b Colorado Forensic Canines. findthelost.org. [dostęp 2014-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-30)]. (ang.).
  16. ↑ Grzegorz Wiorowski, Konrad Lubryczyński, pod redakcją Kuby Jałoszyńskiego: Kynologia policyjna. Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, 2011 Szczytno. [dostęp 2014-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-10)]. (pol.).
  17. ↑ a b Douglas Page: Is Forensic Science Going to the Dogs?. Forensic Magazine, 10 stycznia 2008. [dostęp 2014-03-05]. (ang.).
  18. ↑ A Non-Invasive Search Tool to Locate Human Remains, Specializing in Historic and Prehistoric Burials. Institute for Canine Forensics. [dostęp 2014-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-03)]. (ang.).
  19. ↑ Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz.U. z 2023 r. poz. 1080).
  20. ↑ Paweł Janicki: Psy w Wojsku Polskim. psy24.pl. [dostęp 2014-03-06]. (pol.).
  21. ↑ a b c Centrum Szkolenia Policji – Zakład Kynologii Policyjnej w Sułkowicach. csp.edu.pl Pion Dydaktyczny. [dostęp 2014-03-05]. (pol.).
  22. ↑ a b Witold Nowy: Służba Przewodników Psów Służbowych. Wydział Prewencji KMP Szczecin. [dostęp 2014-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-10)]. (pol.).
  23. ↑ Osmology. [dostęp 2014-03-06]. (ang.).
  24. ↑ Nigel Allsopp: K9 Cops: Police Dogs of the World. Big Sky Publishing Pty Ltd Australia, 2012. [dostęp 2014-03-06]. (ang.).
  25. ↑ Willard M. Oliver, Sam Houston, Paul M. Klenowski, Andy DiMambro: Democratic Reform in Polish Policing. The Police Chief – The Professional Voice of Law Enforcement, 2006. [dostęp 2014-03-06]. (ang.).
  26. ↑ a b c d e Marcin Józefowicz: Szkolenie – trening psów lawinowych. topr.pl, 2008. [dostęp 2014-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-09)]. (pol.).
  27. ↑ l, Ustawa przewidująca emerytury dla zwierząt w służbach podpisana przez prezydenta [online], Prawo.pl, 23 sierpnia 2021 [dostęp 2023-11-01] (pol.).
  28. ↑ Polska Policja, Policyjna emerytura zwierząt służbowych [online], Informacyjny Serwis Policyjny [dostęp 2023-11-01] (pol.).
  29. ↑ Awaria ciepłownicza w Warszawie. Zginęło 6 policyjnych psów. polsatnews.pl, 21 lutego 2020. [dostęp 2020-03-06].
  30. ↑ Były wiernymi towarzyszami w policyjnej służbie. policja.pl, 5 marca 2020. [dostęp 2020-03-06].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pies_służbowy&oldid=73326009”