Przedecz
Przedecz (niem. Moosburg) – miasto w województwie wielkopolskim, powiecie kolskim, na Pojezierzu Kujawskim, nad Jeziorem Przedeckim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Przedecz. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Ratusz w Przedczu | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1363-1867, ponownie od 1919 | ||
| Burmistrz |
Witold Siwiński | ||
| Powierzchnia |
2,98 km² | ||
| Wysokość |
111 m n.p.m. | ||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
+48 63 | ||
| Kod pocztowy |
62-635 | ||
| Tablice rejestracyjne |
PKL | ||
Położenie na mapie gminy Przedecz  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu kolskiego  | |||
 52°20′08″N 18°53′48″E/52,335556 18,896667
| |||
| TERC (TERYT) |
3009114 | ||
| SIMC |
0949129 | ||
Urząd miejski pl. Wolności 162-635 Przedecz | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[2], położony w II połowie XVI wieku w powiecie przedeckim województwa brzeskokujawskiego, należał do starostwa przedeckiego[3].
Według danych z 30 czerwca 2016 miasto liczyło 1726 mieszkańców[4].
Położenie edytuj
Miejscowość geograficznie położona jest 26 km na północny wschód od Koła na skrzyżowaniu drogi lokalnej z Kłodawy do Rybna i dalej do Włocławka i Izbicy Kujawskiej z lokalnymi do Brdowa i Bierzwienny Długiej. W okolicy miasta znajduje się źródło Noteci.
Historia edytuj
Początki Przedcza wiążą się z istniejącym od XI wieku opactwem benedyktyńskim Marii Panny przy grodzie w Łęczycy, którego własnością było m.in. tereny wokół Jeziora Przedeckiego. Opactwo upadło przed rokiem 1136, a jego uposażenie zasiliło majątek arcybiskupstwa gnieźnieńskiego[5]. Pierwszym zapiskiem historycznym wzmiankującym nazwę Przedecz jest bulla papieża Innocentego II z 1136 r. identyfikująca miejscowość jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Istniejący w Przedczu gród drewniano-ziemny został zdobyty wiosną 1329 r. przez komtura krzyżackiego Ottona von Lauterberga, przy użyciu machin oblężniczych[5]. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat. Król Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy traktatu pokojowego w Kaliszu. W roku 1347 tereny wokół Przedcza przejął Kazimierz Wielki, nabywając je poprzez zamianę dóbr z arcybiskupem Jarosławem z Bogorii i Skotnik[5]. Około 1350 roku król polecił zbudować w Przedczu murowany zamek. Nie zachował się królewski dokument lokacyjny, na mocy którego powołano do życia miasto, ale wzmiankowano je po raz pierwszy w styczniu 1363 roku, kiedy było już wytyczone, zaludnione i zagospodarowane[5], przypuszczalnie więc lokowano je latach pięćdziesiątych XIV wieku. Oprócz miasta ustanowiono w Przedczu komorę celną, w jakiej pobierano opłaty za przejazd szlakiem z Torunia do Łęczycy i dalej do Krakowa[5]. Odtąd Przedecz stanowił siedzibę starostwa dóbr królewskich. W 1383 roku Przedecz w czasie wojny domowej po śmierci króla Ludwika Węgierskiego opanował bez walki książę mazowiecki Siemowit IV i nadał go swojemu stronnikowi Bartoszowi z Wezenburga[5]. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król Władysław Jagiełło[5]. Potwierdzenie lokacji (na prawie magdeburskim) dokonane zostało przez Władysława Jagiełłę w 1420 r. Z tego samego okresu pochodzi przywilej organizowania cotygodniowych targów oraz dwóch jarmarków rocznie. W Przedeczu od XV w. do rozbiorów odbywały się sesje sądów szlacheckich: ziemskich i grodzkich[6].
Od 1454 r. starostwo przedeckie stanowiło element uposażenia żon królewskich (Elżbiety Rakuszanki, Barbary Zapolya i Bony Sforzy). W 1564 roku w mieście pracowało 28 piwowarów[7]. Miasto zostało zniszczone i spalone w okresie potopu szwedzkiego. Od 1794 r., po drugim rozbiorze Przedecz przeszedł pod władanie Prus jako część Prus Południowych. W latach 1807–1815 miasto leżało w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. Królestwa Polskiego. Do wybuchu powstania listopadowego silny ośrodek sukiennictwa i włókiennictwa, później położenie z dala od szlaków komunikacyjnych przyczyniło się do stagnacji i upadku znaczenia Przedcza. 9 lutego 1863 roku powstańcy z oddziału Kazimierza Mielęckiego zajęli Przedecz i rozbroili znajdujących się w mieście rosyjskich żołnierzy[8]. Prawa miejskie odebrano Przedeczowi w 1867 r., a przywrócono w 1919 r. Według spisu z 1939 r. Przedecz liczył 3600 mieszkańców. Od kilku lat w mieście organizowany jest tradycyjny kujawski konkurs sypania wzorów z piasku.
20 stycznia 1945 roku Przedecz został zajęty przez Armię Czerwoną[7].
W okresie PRL-u w mieście powstał zakład produkcyjny Spółdzielni Pracy "Włoskór" z Włocławka (wytwarzający obuwie męskie), Towarzystwo Miłośników i Przyjaciół Miasta Przedcza, amfiteatr oraz baza maszynowa Spółdzielni Kółek Rolniczych[7].
Zabytki edytuj
Zamek edytuj
Średniowieczny zamek wzniesiony został za czasów panowania Kazimierza Wielkiego, prawdopodobnie przed rokiem 1360. Zamek otaczały ceglane mury obronne na planie prostokąta z okrągłą wieżą w narożu. Była to wieża obronna (stołp), w której w razie zdobycia zamku załoga mogła schronić się i kontynuować obronę. Wejście na zamek było możliwe przez prostokątną wieżę bramną i most zwodzony. Warownia otoczona była fosą, która połączona była z jeziorem. W połowie XVI wieku zamek przebudowano ozdabiając wieżę attyką. Od XVIII wieku zamek nie był remontowany i popadł w ruinę. W XIX wieku pozostałości zamku przebudowano na kościół ewangelicki w stylu neogotyckim, a wieżę przerobiono na dzwonnicę. W 1977 roku na zamku rozpoczął działalność Miejski Dom Kultury i Muzeum Okręgowe.
Kościół ewangelicki edytuj
W pobliżu rynku, na niewielkim wzniesieniu, znajduje się neogotycki budynek dawnej świątyni ewangelickiej. Były kościół wybudowany został przez niemieckich kolonistów w latach 1824–1828 na ruinach średniowiecznego zamku. W latach 1827–1945 istniała w Przedczu parafia Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Po II wojnie światowej opuszczony kościół służył jako magazyn zbożowy, a od 1960 r. przeznaczony został na cele kulturalno-oświatowe. Obecnie mieści się tu, a także w przyległej wieży zamkowej, Miejski Dom Kultury.
Kościół Świętej Rodziny edytuj
Neogotycki kościół Świętej Rodziny zbudowany został w latach 1905–1909 na miejscu spalonego przez uderzenie pioruna kościoła św. Mikołaja z 1572 r. Projekt kościoła wykonał architekt Józef Pius Dziekoński, wzorując się na kościele św. Anny w Wilnie. Ołtarz główny, ołtarze boczne i ambona wykonane z drewna, bogato rzeźbione.
Obok świątyni stoi zabytkowa murowana dzwonnica z 1834 r.
Ratusz edytuj
Do roku 1820 władze miasta Przedecz urzędowały w drewnianym gmachu. Ze względu na duże zniszczenie i wyeksploatowanie, podjęto decyzję o budowie nowego, murowanego budynku. Klasycystyczny ratusz wybudowano w 1826 r. Obiekt do dnia dzisiejszego jest siedzibą władz miasta i gminy. W pobliżu znajduje się, wzniesiona w latach 1904–1909, remiza. Będąca odpowiednikiem ratusza, również prezentuje styl klasycystyczny.
Jatki miejskie edytuj
Pobudowane zostały w tym samym czasie jak ratusz. Jest to budowla o jednym południowym murze i dziewięciu kolumnach w stylu doryckim, podtrzymujące dach. W dawniejszych czasach służyły handlarzom do wystawiania towarów.
Pomniki edytuj
Plac Wolności edytuj
Na środku placu umiejscowiony jest pomnik ku czci poległych w walkach o wolną ojczyznę. Umieszczony został tutaj w 1985 r. W dniach świąt państwowych przy pomniku odbywają się główne miejskie uroczystości.
Cmentarz parafialny edytuj
Znajduje się tutaj symboliczny grób Leona Kuleszy – nauczyciela, który zginął w Katyniu w 1940 r. W 2000 r. – w 60. rocznicę zbrodni – odbył się przy pomniku uroczysty apel z udziałem bpa Romana Andrzejewskiego i wojewody wielkopolskiego Stanisława Tamma. Mogiła znajduje się w pobliżu głównego krzyża.
Na końcu nekropolii znajduje się tablica nagrobna poświęcona ofiarom hitleryzmu i stalinizmu. Na cmentarzu pochowany jest także nieznany ksiądz katolicki, rozstrzelany w 1944 r.
Demografia edytuj
W spisie powszechnym w 2021 ustalono, że w Przedczu mieszkało 1783 osoby. Kolejny spis podaje dla miasta liczbę 1566 osób (spadek o 12,3%)[9].
- Piramida wieku mieszkańców Przedcza w 2014 roku[1].
Sport edytuj
W miejscowości działa klub piłkarski „Baszta” Przedecz. Zespół seniorów tej drużyny w sezonie 2023/24 występuje na boiskach konińskiej A-klasy. Klub posiada przy ulicy Zamkowej 5 własny stadion z trybunami na 200 miejsc siedzących.
Wyniki klubu w ostatnich latach:
| Sezon | Liga | Poz. | M. | Pkt. | Mecze | Bramki | Uwagi | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| zw. | rem. | por. | zdob. | str. | ||||||
| 2007/08 | klasa B | 12. | 26 | 18 | 5 | 3 | 18 | 42 | 82 | |
| 2008/09 | klasa B | 3. | 20 | 32 | 9 | 5 | 6 | 43 | 44 | |
| 2009/10 | klasa B | 6. | 16 | 17 | 5 | 2 | 9 | 24 | 28 | |
| 2010/11 | klasa B | 6. | 18 | 23 | 7 | 2 | 9 | 36 | 48 | |
| 2011/12 | klasa B | 4. | 24 | 45 | 13 | 6 | 5 | 51 | 36 | |
| 2012/13 | klasa B | 2. | 24 | 55 | 18 | 1 | 5 | 82 | 35 | Awans |
| 2013/14 | klasa A | 2. | 22 | 39 | 11 | 6 | 5 | 58 | 45 | |
| 2014/15 | klasa A | 2. | 22 | 43 | 13 | 4 | 5 | 56 | 38 | |
| 2015/16 | klasa A | 4. | 22 | 41 | 12 | 5 | 5 | 44 | 36 | |
| 2016/17 | klasa A | 4. | 24 | 43 | 12 | 7 | 5 | 50 | 36 | |
| 2017/18 | klasa A | 2. | 24 | 52 | 16 | 3 | 5 | 71 | 40 | Awans |
| 2018/19 | klasa okręgowa | 11. | 28 | 31 | 9 | 4 | 15 | 44 | 59 | |
| 2019/20 | klasa okręgowa | 15. | 15 | 10 | 2 | 4 | 9 | 13 | 47 | |
| 2020/21 | klasa okręgowa | 14. | 32 | 23 | 6 | 5 | 21 | 49 | 82 | Spadek |
| 2021/22 | klasa A | 1. | 26 | 64 | 20 | 4 | 2 | 76 | 26 | Awans |
| 2022/23 | klasa okręgowa | 15. | 30 | 20 | 5 | 5 | 20 | 36 | 79 | Spadek |
| 2023/24 | klasa A | 2. | 13 | 30 | 10 | 0 | 3 | 45 | 22 | |
Aktualne na dzień 3 stycznia 2024 r.
źródło: 90minut.pl
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Przedecz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 15.
- ↑ Zenon Guldon, Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI w., Toruń 1964, s. 70.
- ↑ Przedecz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-06-30], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ a b c d e f g Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach, [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu – 2001, z. 6, s. 123–144.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ a b c Piotr Maluśkiewicz, Województwo konińskie : szkic monograficzny, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1983, s. 253, ISBN 83-01-00534-3, OCLC 11783554
- ↑ Krzysztof Gorczyca, Michał Górny, Krzysztof Płachciński, Szlakiem partii Kazimierza Mielęckiego 1863 – Studium Historyczno-Archeologiczne, Muzeum Okręgowe w Koninie, Konin 2022, s. 158-160, ISBN 978-83-60168-34-9
- ↑ Najmniejsze gminy w Wielkopolsce. Nie uwierzycie, ile mają mieszkańców!
Bibliografia edytuj
- Andrzej Czesław Nowak: Koło, Kłodawa, Uniejów, Dąbie, Przedecz oraz okolice – przewodnik turystyczny. Poznań: Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, 1987. ISBN 83-85034-05-6.
- Piotr Maluśkiewicz: Ziemia konińska: przewodnik turystyczny. Konin: Żychlin: „Apeks”, 1997. ISBN 83-86139-28-5.
- Kazimierz Kasperkiewicz: Miejsca i obiekty walki i pamięci z lat wojny i okupacji 1939–1945 w Kole i powiecie kolskim. Koło: Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła, 2004. ISBN 83-909030-9-1.
Linki zewnętrzne edytuj
- Serwis informacyjny Miasta Przedecz
- Strona Urzędu Miasta i Gminy Przedecz
- Przedecz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 135.