Rewolucja goździków
Rewolucja goździków (port. Revolução dos Cravos) – wojskowy zamach stanu w Portugalii w 1974 roku, który doprowadził do obalenia dyktatury Marcela Caetana – następcy Antónia Salazara. W konsekwencji doszło do przywrócenia swobód obywatelskich i politycznych oraz dekolonizacji portugalskich posiadłości w Afryce i Azji[1][2].
| zimna wojna | |||
 Mural upamiętniający rewolucję | |||
| Czas |
25 kwietnia 1974 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna |
sprzeciw wobec reżimu autorytarnego, postkolonialnej polityki Portugalii i jej izolacji międzynarodowej | ||
| Wynik |
zwycięstwo rewolucjonistów, | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Historia edytuj
Przebieg zamachu edytuj
Zamach stanu miał miejsce 25 kwietnia 1974. Za jego organizację i przeprowadzenie odpowiedzialni byli lewicowi oficerowie zrzeszeni w Ruchu Sił Zbrojnych (MFA) – organizacja skupiała głównie młodych kapitanów, lecz patronat nad nimi objęli generałowie Francisco da Costa Gomes i António de Spínola. W dowodzonej przez Otelo Saraiva de Carvalho akcji uczestniczyły bezpośrednio dwa tysiące żołnierzy. Spiskowcy zajęli sztab generalny, siedzibę rządu, radio i telewizję znajdujące się w Lizbonie i Porto. Premier Marcelo Caetano schronił się w koszarach Gwardii Republikańskiej. Po tym, gdy jak sam przyznał, „nie spotkał nikogo, kto by chciał walczyć w obronie rządu”, sam oddał się w ręce puczystów[3][2]. Zamach stanu został przeprowadzony pokojowo, a jedynymi ofiarami była czwórka obywateli zastrzelonych przez funkcjonariuszy policji politycznej podczas oblężenia siedziby PIDE[3][4]. Organizatorzy rewolucji zostali masowo poparci przez obywateli, którzy w geście poparcia armii wyszli na ulice[2].
Sygnałem do rozpoczęcia zamachu było nadanie przez lizbońskie radio pieśni Jose Afonsa „Grandola, Villa Morena”. Nadało ją 25 minut po północy katolickie Rádio Renascença. Nazwę rewolucji dały białe i czerwone goździki, jakimi Celeste Caeiro obdarowała biorących udział w puczu żołnierzy; za jej przykładem poszli kwiaciarze i inni mieszkańcy Lizbony. Kwiaty wetknięte w lufy karabinów stały się symbolem rewolucji[3][2].
Rządy rewolucyjne edytuj
Wojskowi utworzyli Radę Ocalenia Narodowego i rząd tymczasowy oraz zlikwidowali główne instytucje obalonej dyktatury. Prezydentem i przewodniczącym Rady Ocalenia Narodowego został generał de Spínola. Wybory do konstytuanty wojsko zapowiedziało na 1975 rok[3][1]. W społeczeństwie dużą popularnością cieszyły się poglądy radykalnie lewicowe i antykolonialne. Nastroje społeczne były nieprzychylne konserwatywnemu de Spínoli, który pozostawał zwolennikiem utworzenia szerokiej konfederacji Portugalii i jej zamorskich kolonii[1][3]. We wrześniu niepopularny generał złożył dymisję[5][1][3], a na stanowisku zastąpił go Costa Gomes[3].
Od września prym w rządzie objęła skrajna lewica, w tym komuniści, którym przypadło stanowisko premiera i czterech ministrów. Pod jej rządami Portugalia przyznała niepodległość Angoli, Mozambikowi, Gwinei-Bissau[3], Wyspom Świętego Tomasza i Książęcej, Wyspom Zielonego Przylądka i Timorowi Wschodniemu (wkrótce zaatakowanemu i zaanektowanemu przez Indonezję)[6]. Takiemu biegowi sprawy sprzeciwił się Spínola, który w marcu zorganizował nieudaną próbę puczu (jego niepowodzenie wynikało z powodu braku poparcia – puczyści zostali zaatakowani przez mieszkańców stolicy[1]). Próba ta doprowadziła do dalszego wzmocnienia radykalnych lewicowców. Radykalne skrzydło MFA zdobyło przewagę w wojskowej Radzie Rewolucji. Radykalni wojskowi wdrożyli szereg daleko idących zmian gospodarczych: nacjonalizację banków, wielkiego przemysłu, transportu i energetyki. Ruszyła reforma rolna[3][1].
Zapowiedziane przez wojsko wybory do konstytuanty odbyły się 25 kwietnia 1975[3]. Zwycięstwo w nich zdobyły partie umiarkowane – Partia Socjalistyczna (38%) i centroprawica (12%)[3]. Triumf sił umiarkowanych potwierdziły demonstracje, które objęły konserwatywną północ kraju w okresie letnim[3]. Po wyborczym sukcesie sił umiarkowanych, major Ernesto Augusto de Melo Antunes, pozostający sojusznikiem socjalistów, doprowadził do dymisji skrajnie lewicowego rządu. Do nowego gabinetu weszli socjaliści i umiarkowani prawicowcy[3].
25 listopada 1975 doszło do nieudanej próby buntu żołnierzy związanych z lewicą MFA[3]. W 1976 uchwalona została nowa konstytucja i odbyły się wybory parlamentarne oraz prezydenckie. Konstytucja zapewniła równowagę władzy pomiędzy organami pochodzącymi z wyboru, a Radą Rewolucji (istniejącą do 1982). Wybory wygrali socjaliści, a na czele pierwszego rządu konstytucyjnego stanął Mario Soares. Prezydentem republiki został António Ramalho Eanes[3]. Prezydent doprowadził do odsunięcia od władzy bardziej radykalnych przedstawicieli lewicy oraz ograniczenia wpływów armii[7][8].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Portugal. web.stanford.edu. (ang.).
- ↑ a b c d Portugalia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-06-17].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Rewolucja Goździków w Portugalii. Kwiaty w lufach karabinów. wyborcza.pl. (pol.).
- ↑ Partie Socjaldemokratyczne Europy, Książka i Wiedza, 1982, s. 234–235
- ↑ Nowy Leksykon PWN, Andrzej Dyczkowski (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 1637, ISBN 83-01-12490-3, OCLC 169994460.
- ↑ Rothchild, Donald S. (1997). Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation. s. 115–116.
- ↑ Ze świata, „Przekrój” nr 1631 z 11 lipca 1976, s. 2.
- ↑ Nowy Leksykon PWN, Andrzej Dyczkowski (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 420, ISBN 83-01-12490-3, OCLC 169994460.