Wikipedia

Rudolf Virchow

niemiecki patolog i antropolog

Rudolf Ludwig Karl Virchow (ur. 13 października 1821 w Schivelbein, zm. 5 września 1902 w Berlinie) – niemiecki patolog, antropolog i higienista, jeden z założycieli „medycyny społecznej”[a][1], w latach 1849–1902 profesor uniwersytetów w Würzburgu i Berlinie, organizator życia naukowego[2]. Laureat Medalu Copleya (1892).

Rudolf Virchow
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

13 października 1821
Schivelbein

Data i miejsce śmierci

5 września 1902
Berlin

Zawód, zajęcie

patolog, antropolog, higienista, polityk

Narodowość

niemiecka

Tytuł naukowy

profesor

Alma Mater

Uniwersytet Humboldtów w Berlinie

Faksymile
Odznaczenia
Order „Pour le Mérite” za Naukę i Sztukę Order Olgi (Wirtembergia) Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności (Austro-Węgry)
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Dzieciństwo edytuj

 
Dom w Świdwinie

Urodził się 13 października 1821 w miejscowości Schivelbein (dziś Świdwin), gdzie jego ojciec, Carl Christian Virchow, był urzędnikiem miejskim (skarbnikiem) i rolnikiem[3] (według innych źródeł Rudolf Virchow był jedynym synem kupca[4]). Matka, Johanna Maria z domu Hesse[b], pochodziła z Białogardu (niem. Belgard). Dziadkowie ze strony ojca i ze strony matki byli rzeźnikami[3].

Rudolf Virchow ukończył szkołę średnią w roku 1839 w Koszalinie (niem. Köslin, łac. Coslinum)[3][5]. Otrzymał stypendium wojskowe, które pozwoliło mu na podjęcie studiów medycznych w Berlinie[4].

Studia i pierwsze lata pracy zawodowej edytuj

Studiował na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie jego nauczycielem był Johannes Peter Müller. Pracę dyplomową obronił 21 października 1843[6]. W czasie badań formułował nowy „komórkowy model choroby” (por. cytopatologia i histopatologia) – dokonał prób scharakteryzowania reumatyzmu w powiązaniu z badaniami zmian w rogówce (przyjął założenia niepoprawne w kontekście dzisiejszej wiedzy). W roku 1844 został asystentem i uczniem Roberta Froriepa, prosektora(inne języki) i konserwatora w muzeum patologicznym szpitala Charité, a w roku 1846 jego następcą.

 
Pathological institution
w Würzburgu
 
Założyciele „Societas physico-medic“[7] (Rudolf Virchow stoi pierwszy od lewej)

W roku 1847 uzyskał habilitację na Uniwersytecie Berlińskim i – wspólnie z przyjacielem i współpracownikiem w Charité, Benno Reinhardtem(inne języki) – założył czasopismo Archiv für pathologische Anatomie und Physiologie und für klinische Medicin[c][4][6]. Celem tej inicjatywy było tworzenie porozumienia między przedstawicielami różnych specjalizacji lekarskich, np. medycyny klinicznej, anatomii patologicznej, fizjologii, epidemiologii itp. Podobne cele realizowali twórcy Physikalisch-Medizinische Gesellschaft, utworzonego w grudniu 1849 roku w Würzburgu. Rudolf Virchow dołączył do grupy inicjatorów, do której należeli Albert von Kölliker, Johann Joseph von Scherer, Franz Kiwisch von Rotterau i Franz von Rinecker.

Początki starań o zdrowie publiczne edytuj

Zimą 1847/1848 r. na pogrążonym w depresji Górnym Śląsku wybuchła epidemia tyfusu. Zbiegła się z głodem, będącym skutkiem nieurodzaju w poprzednich latach. Pojawiła się nawracająca "gorączka głodu". Władze centralne w Berlinie powołały komisję zobowiązaną do przeanalizowania sytuacji i opracowania zaleceń postępowania. Został do niej włączony 26-letni Rudolf Virchow, wówczas prosektor i adiunkt patologii w szpitalu Charité[1].

Autorzy raportu stwierdzili, że epidemia jest w większym stopniu problemem społecznym niż medycznym – niezbędne są radykalne zmiany polityki społecznej. Od lipca 1848 do czerwca 1849 Virchow, wspólnie z Rudolfem Leubuscherem(inne języki) (przyjacielem ze studiów, ordynatorem szpitala Charité), redagował tygodnik Die medicinische Reform[8]. Zaczął być określany jako socjalista. Był aktywny w czasie Wiosny Ludów (rewolucja marcowa 1848). Został zawieszony na stanowisku w Charité i stracił pensję państwową. Dopiero w 1849 roku dostał powołanie na katedrę anatomii patologicznej na Uniwersytecie w Würzburgu, a w 1856 roku mógł wrócić na stanowisko profesora patologii w Charité. Pracował tam do śmierci w 1902 roku.

Uczestnictwo w życiu politycznym edytuj

Rudolf Virchow był jednym z grupy założycieli i liderów liberalnej Niemieckiej Partii Postępu (Deutsche Fortschrittspartei(inne języki)). Do grupy należeli historyk poeta i prawnik Theodor Mommsen, wynalazca przemysłowiec Werner von Siemens, właściciel fabryki Paul Singer i inni. Partia zdobyła większość głosów w pierwszej turze wyborów do Reichstagu w 1861 roku i była najsilniejszą frakcją w pruskiej Izbie Reprezentantów. W jej programie założycielskim przewidywano reformy konstytucyjne. Partia opowiadała się m.in. za demokracją przedstawicielską, rządami prawa i przyznaniem szerokich uprawnień samorządom lokalnym[9].

 
Grupa posłów Deutsche Freisinnige Partei(inne języki) w Reichstagu (1889)

Był twórcą pojęcia Kulturkampf – użył go 17 stycznia 1873 podczas przemówienia w niższej izbie Pruskiego Sejmu Krajowego.

Jako polityk nie przerywał starań na rzecz zdrowia publicznego (np. usługi medyczne dla ubogich, szczepienia dla dzieci, realizacja różnych projektów sanitarnych)[1] (przykład: Die Interpellation des Abgeordneten Virchow an den Cultus-Minister von Mühler, in Betreff der Ling-Rothstein'schen sogenaunten rationellen Gymnastik, 1862[10]). W okresie pruskiego konfliktu konstytucyjnego(inne języki) Virchow uczestniczył w burzliwych debatach parlamentarnych (liberałowie domagali się realizacji żądań z okresu rewolucji marcowej 1848 roku, np. odpowiedzialności rządu przed parlamentem). Virchow bywał bezkompromisowy. Doprowadziło to m.in. do głośnego wyzwania na "pojedynek" przez Bismarcka (zob. Trichinen und die Duell-Forderung Bismarcks an Virchow im Jahre 1865[11]).

Obszary działalności naukowej edytuj

Biologiczne badania naukowe edytuj

 
Virchows Archiv(inne języki) 1847

XIX wiek jest nazywany „nową erą biologii”. Szybko rosnące zasoby wiedzy i doskonalone techniki badawcze ułatwiały gromadzenie faktów naukowych, formułowanie nowych hipotez i tworzenie teorii naukowych (zob. metoda naukowa).

Rudolf Virchow jako jeden z pierwszych wykonywał biopsje, sformułował pojęcie białaczki i amyloidozy, pozostawił cenne prace na temat nowotworów, zakrzepów, zatorów i gruźlicy, zajmował się także mianownictwem medycznym (zob. eponimy medyczne). Rozszerzył teorię komórkową. Kontrowersje budziła np. koncepcja Rudolfa Virchowa dotycząca patologii komórkowej[d]. Błędne okazało się twierdzenie, że leukocyty odgrywają zasadniczą rolę w transporcie bakterii po organizmie[12].

Wybrane prace edytuj

 
Strona tytułowa Patología celular (wyd.II, 1859)
  • Specielle pathologische Anatomie 1858[13]
  • Die krankhaften Geschwülste. Dreissig Vorlesungen, gehalten während des Wintersemesters 1862-1863 A. Hirschwald, Berlin 1863 – 1865. 3 Bde.
  • Canalisation oder Abfuhr? 1869.
  • Die Einheitsbestrebungen in der wissenschaftlichen Medicin. Berlin 1849.
  • Die öffentliche Gesundheitspflege. [w:] Die Medicinische Reform. 1.1848,5, 21-22; 7, 37-40; 8, 45-47; 9, 53-56.
  • Gesammelte Abhandlungen auf dem Gebiete der öffentlichen Medicin und der Seuchenlehre. 2 Bde. Berlin 1879.
  • Gegen den Antisemitismus. 1880.
  • Die Cellularpathologie in ihrer Begründung auf physiologische und pathologische Gewebelehre. Verlag von August Hirschwald, 1871[14]

Badania historyczne (archeologia, peleoantropologia) edytuj

W 1871 roku Rudolf Virchow prowadził pierwsze wykopaliska archeologiczne w Wolinie (zob. Wolinianie). Prowadził wykopaliska również w innych rejonach Pomorza (archeologów interesują m.in. okolice dzisiejszego Marianowa. Uważał się za Pomorzanina, potomka Słowian i wykazywał to w swoich pracach o historii Pomorza Zachodniego, wiążąc pochodzenie swojej rodziny i nazwisko z jeziorem Wirewo (niem. Virchow-See, obecne Wierzchowo)[5].

Artykuły publikował m.in. w czasopiśmie Baltische Studien[15][16]. Spostrzeżenia opublikowane w pierwszym z artykułów („Baltische Studien” 1868) referował w roku 1865 na posiedzeniu stowarzyszenia „Verhandlungen der medizinischen Gesellschaft” w Berlinie. Dotyczyły one „kości patologicznych” kompletnego szkieletu, osobiście wydobytego w roku 1864 z wczesnohistorycznego grobowca w pobliżu Stargardu[5].

Wiele uwagi Virchow poświęcił historii klasztoru Kartuzów w Świdwinie, ufundowanego przez Konrada von Erlichshausena, wielkiego mistrza krzyżackiego w latach 1441–1449.

 
Baltische Studiende(inne języki)[15] (1832)

Za istotną dla swoich badań Virchow uznał informacje o darowiźnie złożonej w 1443 roku przez zachodniopomorski ród szlachecki Borków oraz darowiznę z 1447 roku w postaci budynku w Świdwinie i gruntów poza miastem, dokonaną przez miasto. Panowanie krzyżackie nad Świdwinem skończyło się w roku 1454 – władzę objęli elektorzy brandenburscy. Virchow stwierdził, że klasztor „był straconą pozycją w prastarym kraju słowiańskim”[5] (zob. też historia Świdwina).

Publikacje na temat historii Pomorza edytuj

W pracy pt. Rudolf Virchow o dziejach Pomorza (1960) Stanisław Schwann wymienił[5]:

  • Bronzefunde aus einem Grabhügel bei Zuch, „Verhandlungen der Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte”, Berlin 1875, s. 25 i dalsze (współautor von Graudecker).
  • Das Karthaus von Schivelbein (artykuł niepodpisany), „Baltische Studien” 1843, zesz. 2, s. 51–94
  • List pisany do ojca z Berlina, datowany 22 lutego 1842 r. Briefe an seine Eltern (1839–1864), wyd. M. Rabl, Leipzig 1906, s. 47; Virchow Werk und Wirkung, wyd. F.Boenheim, Berlin 1957, s. 39
  • Münzfund bei Claushagen, „Baltische Studien” 1869, s. 114–115
  • Pathologische Knochen aus einem Hünengrab, „Verhand lungen der Berliner medizinischen Gesellschaft”, t. I. „Baltische Studien” 1868, s. 348–351
 
Nachrichten über deutsche Alterthumsfunde (1890)
  • Schivelbeiner Alterthümer (I. Die Abtrennung Schivelbeins von Pommern, II. Die Herren von der Elbe, III. Ethymologisches), „Baltische Studien” 1866, z. 1, s. 179––196
  • Steinsetzungen bei Schivelbein, „Verhand lungen der Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgesch ichte”, Berlin 1877, s. 468 i dalsze
  • Uber pommersche Gräberfelder, besonders bei Storkow, Mulkentin und Gross-Wachlin zwischen Stargard und Massow, „Baltische Studien” 1869, s. 103–113
  • Zur Geschichte von Schivelbein (I. Quellen, II. Nachträge zur Geschichte des Karthauses, III . Die Landvögte von Polenz), „Baltische Studien” 1847, zesz. 2, s. 1–33

Nachrichten über deutsche Altertumsfunde edytuj

O trwałości zainteresowania Virchowa odczytywaniem historii ze śladów archeologicznych świadczy m.in. podjęta w roku 1890, decyzja o wydawaniu „Nachrichten über deutsche Altertumsfunde”[17] – zbioru artykułów dotyczących różnych niemieckich znalezisk starożytnych. Archiwizacja tekstów, umożliwiła interpretację m.in. licznych archeologicznych odkryć dokonywanych niezależnie na dużym obszarze wędrówki plemion germańskich, polskich i innych. Już w pierwszym roku ukazała się praca nt. urny znalezionej przez archeologów w pobliżu miejscowości Nienburg (Saale). W następnych dziesięcioleciach liczne podobne urny znaleziono na terenie Saksonia-Anhalt, co umożliwiło zdefiniowanie kolejnej kulturowej grupy, nazwanej – od miejsca pierwszego odkrycia – Nienburger Tasse(inne języki).

 
A
 
B
 
C
Przykład badań paleoantropologicznych
A. Urna z kulturowej grupy Nienburger Tasse(inne języki), znaleziona w pobliżu Hohnhorst(inne języki) (2014)
B. Epoka żelaza: pole żółte – kultura Harpstedt-Nienburg, ciemnoczerwone – jastorfska
C. Kolekcja do badań paleoantropologicznych (Charité 1895)


Wytrwałe gromadzenie eksponatów i badania paleopatologiczne nie zmieniły błędnego przekonania Virchowa, że opisana przez Darwina teoria ewolucji jest tylko hipotezą, wymagającą sprawdzenia.

Troja edytuj

Rudolf Virchow był przyjacielem Heinricha Schliemanna i Franza Boasa (etnologa, prekursora antropologii kulturowej). Osobiście uczestniczył w wykopaliskach w Troi w 1879 roku. Po odkryciu tzw. Skarbu Priama pośredniczył w przekazaniu kolekcji trojańskiej Schliemanna do Berlińskiego Muzeum Etnologicznego[18].

Odznaczenia i wyróżnienia edytuj

Upamiętnienie edytuj

 
Trzy czynniki ryzyka zakrzepicy żylnej[e] (triada Virchowa)

W terminologii medycznej są znane nazwy:

i inne eponimy z nazwiskiem Virchow (zob. sekcja Eponymous medical terms w haśle en:Rudolf Virchow)

Dowody pamięci o Rudolfie Virchowie znajdują się też w wielu miejscach świata. Jego imię nadano wielu instytucjom związanym z medycyną, np.:

  • Rudolf Virchow Center w kampusie medycznym Uniwersytetu w Würzburgu[21]
  • Charité Campus Virchow-Klinikum w Berlinie[22]
  • Rudolf Virchow Klinikum w Glauchau[23]
  • "Rudolf Virchow Medal", Oregon State University Libraries' Special Collections & Archives Research Center
 
Krater Virchowa na Mare Smythii
 
Pomnik na Karlplatz (Berlin-Centrum)
 
Tablica pamiątkowa w rodzinnym mieście, Świdwinie

Upamiętnieniu sylwetki i dokonań R. Virchowa służy również książka pt. Rudolf Virchow: Four Lives in One (autor: Leslie Dunn)[24].

Życie prywatne edytuj

 
Rose i Rudolf Virchow (1851)
 
Rudolf Virchow z Ernstem i Adelą

Żoną Rudolfa Virchowa była Rosalina Ferdynanda Amalia z domu Mayer urodzona 29 lutego 1832. Małżeństwo miało trzech synów i trzy córki[3]:

  1. Carl (ur. 1 sierpnia 1851 w Würzburgu, zm. 21 września 1912 w Berlinie)
  2. Hans (ur. 10 września 1852 w Würzburgu, zm. 5 października 1940)
  3. Adele (ur. 1 października 1855 w Würzburgu)
  4. Ernst (ur. 24 sierpnia 1858 w Berlinie)
  5. Marie (ur. 26 czerwca 1866 w Berlinie, zm. 24 XII 1917 w Lipsku)
  6. Hanna (ur. 10 maja 1875 Berlin)

Drugi syn, Hans Virchow studiował medycynę w Berlinie, Bonn, Strasburgu i Würzburgu. Pracował w Instytucie Anatomicznym Uniwersytetu w Würzburgu (w 1889 został profesorem anatomii). W latach 1886-1920 wykładał anatomię Berliner Hochschule für bildende Künste). Od 1887 roku został członkiem Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina[3].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Znana wypowiedź: "“Medicine is a social science, and politics is nothing more than medicine on a grand scale.”[1]
  2. ↑ zob. Ludwig Ferdinand Hesse (prawdopodobne pokrewieństwo)
  3. ↑ Obecnie Virchows Archiv(inne języki)
  4. ↑ Zellularpathologie(inne języki) nie była akceptowana powszechnie. Bywała uznawana za błędną[potrzebny przypis] – bywają wspominane niefortunne polemiki m.in. z Pasteurem[potrzebny przypis]. Współcześnie są publikowane uaktualniane wersje podręczników patologii komórkowej, np. An Introduction to Techniques and Applications, John Cook, Phil Warren, wyd. 3, 2015[25]
  5. ↑ „zakrzepica żylna” – zob. zakrzepica zatok żylnych mózgu, zakrzepica żył głębokich, zakrzepica żył wątrobowych, zakrzepica żyły wrotnej

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Klaus W.Lange. Rudolf Virchow, poverty and global health: from “politics as medicine on a grand scale” to “health in all policies”. „Global Health Journal”. 5 (3), s. 149-154, September 2021. (ang.). 
  2. ↑ Michał Skoczylas, Joanna Pierzak-Sominka, Jacek Rudnicki. O formach aktywności dydaktycznej Rudolfa Virchowa w zakresie medycyny. „Problemy Nauk Stosowanych”. 1, s. 197-200, 2013. 
  3. ↑ a b c d e Beata Wachowiak (nauczyciel SP nr 1 w Świdwinie): Historia Rudolfa Virchowa. [w:] Świdwin. Miejski Portal Internetowy [on-line]. swidwin.pl. [dostęp 2022-11-25].
  4. ↑ a b c E. Przeworski, Działalność naukowa Rudolfa Virchow'a i jej znaczenie dla medycyny, Odczyty kliniczne wydawane przez redakcję Gazety Lekarskiej, nr 40, Warszawa 1892, s. 2.
  5. ↑ a b c d e Stanisław Schwann. Rudolf Virchow o dziejach Pomorza. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. 5 (1), s. 61-77, 1960. 
  6. ↑ a b Virchow, Rudolf. [w:] Biographisches Lexikon hervorragender Ärzte (Źródło: Pagel: Biographisches Lexikon hervorragender Ärzte des neunzehnten Jahrhunderts. Berlin, Wiedeń 1901, Sp. 1774-1777) [on-line]. [dostęp 2022-11-27]. (niem.).
  7. ↑ Physikalisch-Medizinische Gesellschaft. [w:] Strona internetowa Biozentrum der Universität Würzburg [on-line]. [dostęp 2022-11-21]. (niem.).
  8. ↑ Peter Schneck: The history of the weekly revue Die medicinische Reform (1848/49) and exchange of letters between Rudolf Virchows and his publisher George Reimer. [w:] NTM International Journal of History and Ethics of Natural Sciences, Technology and Medicine [on-line]. Logo PubMed, 2007. s. vol. 15, s. 179–197. [dostęp 2022-11-27]. (ang.).
  9. ↑ Deutsche Fortschrittspartei 1861-1884. [w:] Das Kaiserreich LeMO - Lebendiges Museum Online [on-line]. [dostęp 2022-12-01]. (niem.). (Rudolf Virchow bio)
  10. ↑ Die Interpellation des Abgeordneten Virchow an den Cultus-Minister von Mühler, in Betreff der Ling-Rothstein'schen sogenaunten rationellen Gymnastik. Dortmund: 1862.
  11. ↑ Hella Machetanz. Trichinen und die Duell-Forderung Bismarcks an Virchow im Jahre 1865. „Medizinhistorisches Journal”. 10 (3/4), s. 297-306, 1978. Franz Steiner. (niem.). 
  12. ↑ Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa: Immunologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 95. ISBN 978-83-01-15154-6.
  13. ↑ Virchow, Rudolf ; Schlesinger, Hermann: Specielle pathologische Anatomie. [w:] Universitätsbibliothek der Humboldt-Universität zu Berlin [on-line]. 1858. [dostęp 2022-12-03]. (niem.).
  14. ↑ Rudolf Virchow: Die Cellularpathologie (1871) in ihrer Begründung auf physiologische und pathologische Gewebelehre. Berlin: August Fisher.
  15. ↑ a b Baltische Studien. [w:] Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica. pl [on-line]. Książnica Pomorska i Fundacja sedina.pl. [dostęp 2022-11-26].
  16. ↑ Klaus-Dieter Kreplin: Baltische Studien herausgeg. von der Gesellschaft für pommersche Geschichte und Altertumskunde. (ab NF 43/1955:) herausgegeben von der Gesellschaft für Pommersche Geschichte, Altertumskunde und Kunst. (ab NF 55/1969:) Zugleich Mitteilungsorgan der Historischen Kommission für Pommern. [w:] Aus meiner Bibliothek [on-line]. [dostęp 2022-11-26]. (niem.).
  17. ↑ Rudolf Virchow, Albert Voss: Nachrichten über deutsche Altertumsfunde. hansebooks, 2016, s. 502. ISBN 978-3-7411-2832-5.
  18. ↑ Złoto z Troi - skarb Priama, „Wiadomości Konserwatorskie” (18), 1994, s. 25-26.
  19. ↑ Notatki literacko-artystyczne. „Gazeta Lwowska”. Nr 26, s. 4-5, 1 lutego 1901. 
  20. ↑ Orden Pour Le Für Wissenschaften und Künste. [w:] Strona internetowa Orden Pour Le Für Wissenschaften und Künste [on-line]. [dostęp 2022-12-03]. (niem.). (Rudolf Virchow)
  21. ↑ Rudolf Virchow Center., RVZ (University of Würzburg). [w:] Strona internetowa Centrum [on-line]. uni-wuerzburg. [dostęp 2022-11-29].
  22. ↑ Charité Campus Virchow-Klinikum. [w:] Strona internetowa Charité – Universitätsmedizin Berlin [on-line]. www.charite.de. [dostęp 2022-11-29]. (niem.).
  23. ↑ Rudolf Virchow Klinikum Glauchau. [w:] Strona internetowa [on-line]. klinikum-glauchau.de. [dostęp 2022-11-29].
  24. ↑ Leslie Dunn: Rudolf Virchow: Four Lives in One. 26 sierpnia 2016, s. 308.
  25. ↑ John Cook, Phil Warren: Cellular Pathology: An Introduction to Techniques and Applications. Wyd. 3. Scion, 30 czerwca 2015, s. 456. ISBN 978-1-907904-35-6. ISBN 1-907904-35-2.

Bibliografia edytuj

  • Safavi-Abbasi S et al. Rudolf Ludwig Karl Virchow: pathologist, physician, anthropologist, and politician. Implications of his work for the understanding of cerebrovascular pathology and stroke. Neurosurg Focus 20 (6):E1, 2006 PDF
  • Pagel JL: Biographisches Lexikon hervorragender Ärzte des neunzehnten Jahrhunderts. Berlin-Wiedeń: 1901, s. 1774-1777.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rudolf_Virchow&oldid=72952784”