Wikipedia

Rytro

wieś w województwie małopolskim

Rytro – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Rytro.

Rytro
wieś
Ilustracja
Rytro, widok ogólny
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

nowosądecki

Gmina

Rytro

Liczba ludności (2009)

2273

Strefa numeracyjna

18

Kod pocztowy

33-343[2]

Tablice rejestracyjne

KNS

SIMC

0459550

Położenie na mapie gminy Rytro
Mapa konturowa gminy Rytro, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Rytro”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Rytro”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Rytro”
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego
Mapa konturowa powiatu nowosądeckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Rytro”
Ziemia49°29′23″N 20°40′10″E/49,489722 20,669444[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Ruiny zamku w Rytrze
Kościół w Rytrze
Makowica i wjazd do Rytra

Wieś królewska Rytter, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego[3], należała do tenuty barcickiej[4].

Położenie miejscowości edytuj

Położona jest w Beskidzie Sądeckim nad Popradem, u ujścia do niego Wielkiej Roztoki (Roztoczanki, Rytrzanki). Zabudowa wsi znajduje się wzdłuż przebiegającej nad Popradem drogi krajowej nr 87 i linii kolejowej 96 Tarnów – Leluchów, wciska się też w doliny Małej i Wielkiej Roztoki. Niektóre przysiółki rozrzucone są na zboczach wzgórz Połom i Mikołaska.

Graniczy od północy z Przysietnicą (krótki odcinek), Barcicami Górnymi i Wolą Krogulecką (gmina Stary Sącz). Od wschodu z Suchą Strugą, od południa z Obłazami Ryterskimi, a od zachodu z Młodowem (krótki odcinek) i z Roztoką Ryterską.

Jest siedzibą gminy Rytro. W latach 1975–1998 miejscowość należała do ówczesnego województwa nowosądeckiego.

Integralne części wsi edytuj

Integralne części wsi Rytro[5][6]
przysiółki Dominików, Podmakowica, Życzanów
części wsi Cyrchla, Kuligówka, Mikołaska, Mikuty, Osiedle koło Stadionu, Osiedle nad Popradem, Osiedle za Szkołą, Piaski, Połom Niżna, Połom Wyżna, Potok Kordowiec, Rytro-Centrum, Wilkówka, Zagórze

Do końca 2017 roku częścią wsi był Podłubek. Miejscowość zniesiono 1 stycznia 2018[7].

Historia edytuj

Dawne nazwy: castrum Ritter 1312[8], Ryttro 1446 (ta od niem. nazwy osobowej Ritter), Villa Rither (1564), Rytter (1575), Rytro (1886).

Swoje powstanie i nazwę wieś zawdzięcza zamkowi w Rytrze usytuowanemu na Górze Zamkowej (Zamczysko), nad Popradem (obecnie w granicach Suchej Strugi). Według tradycji biorącej początek z zapisu w „Księdze uposażeń diecezji krakowskiej” Jana Długosza z około 1475 r., około 1244 r. osiedlić się tu mieli niemieccy rycerze. Z tym faktem wiązana jest etymologia nazwy Rytro, wywodzona od niemieckiego słowa Ritter, czyli „rycerz”. Jan Długosz w tym samym dziele przytacza też rzekomy testament Piotra Wydżgi, opisujący skarby ukryte w górach w okolicach Rytra[9].

W okresie kilku ostatnich lat, pod nadzorem konserwatora zabytków, sukcesywnie odsłaniano i rekonstruowano ruiny zamku usytuowanego wysoko nad nurtem Popradu. W centrum wsi znajduje się Zajazd PTTK „Pod Roztoką” i „Willa Poprad” (w miejscu byłego „Zajazdu Ryterskiego”).

Zabytki edytuj

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].

Inne zabytki edytuj

  • Schron polowy (tradytor jednostronny) z 1939 r.
Położony jest na północny zachód od centrum Rytra, na górze Połom w pobliżu Limasów (część przysiółka Połom Wyżna). Zbudowali go w sierpniu 1939 r. saperzy z 2 Brygady Górskiej Armii Karpaty. Do wybuchu wojny saperzy zdążyli dobudowaċ jeszcze umocnienia polowe od strony południowej i zachodniej, z których spodziewano się niemieckiego ataku. Niemcy przybyli jednak od północy przez Łącko i Stary Sącz, a umocnienia okazały się nieprzydatne[11].

Demografia edytuj

Ludność według spisów powszechnych, w 2009 r. wg PESEL[12][13][14][15].

Budynki mieszkalne
Rok 1900 1921 1931 2002
Liczba 162 178 251 401
Zwierzęta hodowlane w 1900 roku[12]
Zwierzęta Konie Bydło Owce Świnie
Liczba 39 401 194 112

Ochotnicza straż pożarna edytuj

W Rytrze znajduje się jednostka ochotniczej straży pożarnej, która została założona w 1928 r. zaś od 20 czerwca 1997 r. znajduje się w krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym; na wyposażeniu jednostki znajdują się samochody GLM 12 Mitsubishi L200 GBA 2,5/20, Mercedes Benz Atego 1429 i SRt Mercedes Benz 911[16].

Znani rytrzanie i osoby związane z Rytrem edytuj

  • Antoni Ludwik Broszkiewicz (1872–1936). Artysta malarz. W latach 1932–1936 mieszkaniec Rytra. Na skatalogowane 58 prac malarskich, 13 poświęcone było Rytru i okolicy.
  • Edmund Cieczkiewicz (1872–1958). Artysta malarz. W latach 1948–1958 mieszkaniec Rytra. Zmarł tutaj 31 stycznia 1958 r. Pochowany na miejscowym cmentarzu.
  • Franciszek Klag (1940–2013). Ksiądz katolicki. W latach 1985–2009 proboszcz parafii Rytro. Budowniczy nowego kościoła parafialnego, elektrowni wiatrowej i wodnej. Pochowany w Rytrze.
  • Zygmunt Malik (1893–1941). Urodzony w Rytrze, major rezerwy WP. Uczestnik walk 1914–1921. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy (nr 1868). Podczas okupacji komendant placówki ZWZ w Starym Sączu. Zginął w KL Auschwitz w 1941 r.
  • Józef Pogwizd (ur. 14 sierpnia 1940 w Rytrze). Artysta plastyk. Absolwent ASP Kraków. Plastyk wojewódzki 1977–1980. W latach 1995–2010 prezes ZPAP w Nowym Sączu.
  • Stefan Pawlik (1924–1945). Partyzant AK. Patron Szkoły Podstawowej w Rytrze.
  • Władysław Podgórski (1956–1976) – polski biegacz narciarski, olimpijczyk z Innsbrucku 1976.
  • Piotr Ryterski herbu Topór. (Piotr z Pisar i Rytra, zwany Chorążycem) (?–1458). Rycerz, dworzanin królewski, od 1418 r. starosta ryterski.
  • Józef Woźniacki (1909–1999). Ksiądz katolicki. Od 1945 do 1985 r. proboszcz i kanonik parafii św. Józefa Robotnika. Pochowany w Rytrze. Patron gimnazjum.
  • Jan Brzeski (ur. 10 stycznia 1923 r. w Rytrze). Żołnierz 24 pułku ułanów. W 1947 r. wrócił wraz z bratem do rodzinnej wsi. Jeden z ostatnich dwóch żyjących w Polsce maczkowców[17].

Rytro w kulturze edytuj

6 grudnia 2011 r. w Rytrze rozpoczęły się zdjęcia do thrillera wojennego „Obława” w reżyserii Marcina Krzyształowicza. Obsadę filmu tworzą między innymi: Marcin Dorociński, Maciej Stuhr, Sonia Bohosiewicz i Weronika Rosati.

W Rytrze i okolicach kręcone były sceny do filmów:

  • „Dziura w ziemi” (1970) – (Centrum Rytra, „Zajazd Ryterski”, dolina Wielkiej Roztoki Ryterskiej).
  • „Fernando i humaniści” (1973) – w Roztoce Ryterskiej.

Sport edytuj

W 2005 r. oddano do użytku narciarzy oświetlony i naśnieżany Ośrodek Narciarsko-Rekreacyjny Ryterski Raj na Jastrzębskiej Górze.
Od 2006 r. organizowany jest w Rytrze międzynarodowy Maraton Wyszehradzki z Podolińca na Słowacji do Rytra. Trasa jest atestowana przez Polski Związek Lekkiej Atletyki.

Na szczególną uwagę zasługują ryterscy biegacze i maratończycy, którzy stanowią bardzo liczną grupę. Reprezentują oni barwy gminy w kraju i za granicą. Startują m.in. w maratonie warszawskim, poznańskim, krakowskim, w Międzynarodowym Maratonie Pokoju w Koszycach na Słowacji i wielu, wielu innych sportowych imprezach. Do największych osiągnięć ryterskich biegaczy należy m.in. przebiegnięcie sztafetą Polski z południa na północ (ok. 800 km) w 2005 r. w ciągu niecałych 24 godzin, oraz przebiegnięcie trasy pielgrzymkowej z Rytra przez Tarnów do Częstochowy w 2006 r.

Piesze szlaki turystyczne edytuj

Rytro jest punktem wypadowym w Pasmo Radziejowej (w kierunku zachodnim) i w Pasmo Jaworzyny Krynickiej (w kierunku wschodnim).

  Radziejowa – Wielki Rogacz – Kordowiec – Rytro – Schronisko Cyrla – Hala Pisana – Schronisko PTTK na Hali Łabowskiej (Główny Szlak Beskidzki)
  Rytro – Wdżary Wyżne – Schronisko PTTK na Przehybie – Szczawnica
  (gminny) Rytro – dojście do szlaku   z Przysietnicy do szlaku   na Prehybę

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 119467
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1115 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
  4. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 97.
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. ↑ GUS. Rejestr TERYT.
  7. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 grudnia 2017 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2401)
  8. ↑ XVII Kodeks Małopolski II, s. 557.
  9. ↑ Wydra i Rzepka 1984 ↓, s. 183.
  10. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-15].
  11. ↑ W. Zbyszowski. „Połom” Biuletyn Ryterski, nr 7(91), październik 2001
  12. ↑ a b Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, tom XII, „Galizien”, Wien 1907.
  13. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925.
  14. ↑ Statystyka Polski, t. XXVI, Warszawa 1926, Główny Urząd Statystyczny.
  15. ↑ Statystyka Polski seria C, z. 88 Warszawa 1938 Główny Urząd Statystyczny.
  16. ↑ OSP Rytro – Nowy Sącz 112 [online], nowysacz112.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
  17. ↑ https://www.polska-zbrojna.pl/Mobile/ArticleShow/37302 (dostęp: 7 I 2023)

Bibliografia edytuj

  • Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984. ISBN 83-04-01568-4.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rytro&oldid=72530657”