Ryzyko

Ryzyko – wskaźnik stanu lub zdarzenia, które może prowadzić do strat lub zysków. Jest ono proporcjonalne do prawdopodobieństwa wystąpienia tego zdarzenia i do wielkości strat lub zysków, które może spowodować.

Ryzyko jest pojęciem wieloznacznym, trudnym do zdefiniowania. W różnych dziedzinach nauk jest ono różnie interpretowane, dlatego zdaniem niektórych autorów stworzenie jednej uniwersalnej definicji jest niemożliwe.

W mowie potocznej ryzyko oznacza jakąś miarę/ocenę zdarzenia wynikającego albo z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych, albo z możliwych konsekwencji podjęcia decyzji.

Teoria decyzji

W klasycznej matematycznej teorii decyzji ryzyko dotyczy sytuacji, w której wybranie danego wariantu decyzyjnego pociąga za sobą możliwości wystąpienia różnych negatywnych i pozytywnych konsekwencji przy znanym prawdopodobieństwie wystąpienia każdej możliwości. Formalnie decyzjami podejmowanymi w warunkach ryzyka nazywa się taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla każdej możliwej decyzji znany jest rozkład prawdopodobieństwa wszystkich jej skutków.

Inżynieria i nauki społeczne

W inżynierii i naukach społecznych, ryzyko mierzy się jako własność zdarzenia, np. uszkodzenia aparatury, zniszczenia miasta przez huragan, wystąpienia epidemii grypy, czy skażenia radioaktywnego, i miary wartości szkody spowodowanej przez to zdarzenie dla społeczeństwa. W tym sensie ryzyko nie zależy od tego, kto podejmuje decyzje, a sposób jego oszacowania wynika z zaakceptowanych stałych norm, na przykład w medycynie, w biznesie, czy w przedsiębiorstwach ubezpieczeniowych.

Na przykład w zarządzaniu projektami i przedsiębiorstwach zorientowanych na zysk ryzyko oznacza mniejsze lub większe prawdopodobieństwo wystąpienia nieoczekiwanych okoliczności o negatywnym (zagrożenie) wpływie na projekt czy stan finansowy przedsiębiorstwa. Zarządzanie takie wymaga identyfikacji ryzyka oraz przygotowania decyzji i planów mających na celu działanie minimalizujące negatywny wpływ zbyt dużego ryzyka i eksploatujące pozytywny wpływ jego akceptowania w przypadku decyzji mogących prowadzić do istotnych korzyści przedsiębiorstwa.

Prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwego zdarzenia i wielkość możliwych strat jest szacowana wieloma metodami i zależy od licznych specyficznych czynników charakteryzujących daną sytuację (np. jej częstość w przeszłości). Niestety ich częściowa nieznajomość i niepewność oszacowań prowadzi do tego, że w konsekwencji wiele decyzji indywidualnych lub grupowych zależy od tzw. subiektywnej percepcji ryzyka, co w efekcie może być przyczyną katastrofalnych ludzkich błędów (human error). Tą dziedziną zajmuje się psychologia i kognitywistyka i obecnie inżynieria socjokognitywistyczna.

Jedną z coraz to istotniejszych we współczesnym świecie dziedzin naukowo-badawczych jest analiza ryzyka technologicznego, dotyczy ono w szczególności wielkich krytycznych dla społeczeństwa infrastruktur, takich jak sieci energetyczne, gazowe, czy telekomunikacji, a także tzw. przemysłu wysokiego ryzyka (elektrownie jądrowe, zakłady chemiczne).

Praktycznie, oszacowaniami i zmniejszaniem ryzyka w zakładach/miejscach pracy zajmują się tzw. specjaliści od Bezpieczeństwa i Higieny Pracy.

Psychologia i kognitywistyka

Według psychologii i kognitywistyki oszacowanie ryzyka bezpośrednio wiąże się ze stanem psychofizycznym człowieka oraz, według systemowej teorii Gadomskiego, z jego posiadanymi informacjami, wiedzą i preferencjami (TOGA meta-theory), tzn. tym, czego się dowiedział, co umie zrobić i co jest dla niego ważne. Percepcja ryzyka (nie samo ryzyko) zależy też m.in. od zaufania do źródła informacji i spodziewanych korzyści.

Zaobserwowanie ryzyka nieakceptowanego wymaga decyzji, ale decyzja ta może prowadzić do jakichś kolejnych strat (np. straty czasu, pieniędzy czy przyjaciela) angażujących też nasze irracjonalne preferencje i emocje. Dlatego też działając, często przeceniamy lub nie doceniamy ryzyka. Herbert Simon (laureat Nagrody Nobla) w książce „Models of My Life” wprowadził do tego pojęcie ograniczonej racjonalności (ang. bounded rationality).

W tej perspektywie, każdy człowiek stara się minimalizować własne ryzyko i zwiększać korzyści, jeśli takie działanie nie jest sprzeczne z jego zasadami etycznymi i nie jest zmodyfikowane jego stanem emocjonalnym.

Przeciwdziałania wymaga ryzyko, które pojawi się już w czasie działania, ale to z kolei pociągnąć może za sobą np. utratę spodziewanych zysków lub porażkę podjętego przedsięwzięcia i utratę zainwestowanych czy zaangażowanych środków. Zachodzi wtedy konieczność sprecyzowania priorytetów, aby nie doprowadzić do sytuacji, w której podjętym działaniem chcemy osiągnąć sprzeczne cele, lub takiej, w której ignorując zauważone nieakceptowane ryzyko, działać będziemy uparcie nadal. Sprowadza się to do tego, że ponieważ wystąpiło nowe (nieprzewidziane) ryzyko, proces decyzyjny powinien zostać powtórzony.

Ryzyko badań naukowych

Ryzyko związane z badaniami naukowymi i ich konsekwencjami jest bardzo trudno oszacowywalne. Tematyka ta pojawiła się w połowie lat pięćdziesiątych zeszłego stulecia (wybuch bomby atomowej i energia atomowa). Dotyczy ona obecnie: genetyki, zatrucia środowiska, manipulacji środkami masowego przekazu i stosowania zasad etycznych i prawnych jako kryteriów oceny dopuszczalnego ryzyka. używa się tu też tzw. zasady ostrożności (precautionary principle, en., UE. 2000).

Teoria ryzyka a analiza ryzyka

Nauka o ryzyku jest praktycznie rozwijana w większości nauk i stosowana we wszystkich technologiach. Obecnie nie istnieje jeszcze jednolita teoria ryzyka, natomiast wyróżniane są następujące jej praktyczne działy, takie jak:

• analiza ryzyka
• szacowanie ryzyka
• percepcja ryzyka
• zarządzanie ryzykiem
• komunikacja ryzyka
• socjologia ryzyka
• ryzyko informatyczne

Zobacz też

• dywersyfikacja ryzyka
• odpowiedzialność na zasadzie ryzyka
• risflecting
  

Bibliografia

• U. Beck, Społeczeństwo Ryzyka, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004, Oryginał po niem. (1986), ang. (1992).
• R. Borkowski, Cywilizacja Technika Ekologia (Rozdział drugi Cywilizacja Ryzyka), AGH, Uczelniane Wydawnictwo Naukowo Dydaktyczne, Kraków 2001.
• W. Ronka-Chmielowiec, Ryzyko w ubezpieczeniach, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław, 1997.
• S. Nahotko, Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, 2001.
• T. Sozański, Teoria gier i decyzji dla socjologów i psychologów.
• M. Borysiewicz, S. Potempski, Podstawy analiz ryzyka i zarządzania ryzykiem w odniesieniu do awarii transportowych, Otwock – Świerk 2001.
• E. Plucinski, Zarządzanie ryzykiem w procesie dostosowania Polski do rynku Unii Europejskiej – wybrane aspekty, Prace naukowe-akademii ekonomicznej imienia Oskara Langego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2002.
• L.W. Zacher, Socjologia Ryzyka. Próba nowej subdyscypliny, w: Społeczeństwo a Ryzyko, Warszawa – Katowice 1994.
• R. Studenski, Ryzyko i ryzykowanie, Katowice 2004.
• M. Goszczyńska, Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunkowania oceny i akceptacji ryzyka, Warszawa 1997.
• Social Theories of Risk, red.: S. Krimsky i D. Golding, Westport 1992.
• Klimczak, Karol Marek and Machowiak, Wojciech and Shachmurove, Yochanan and Staniec, Iwona, Perceived Collaborative Risk in Small and Medium Technology Enterprises (August 28, 2019). Karol Marek Klimczak, Wojciech Machowiak, Yochanan Shachmurove & Iwona Staniec (2020) Perceived collaborative risk in small and medium technology enterprises, Journal of Small Business Management, DOI: 10.1080/00472778.2020.1799305 , Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3836736.

Linki zewnętrzne

• Sven OveS.O. Hansson Sven OveS.O., Risk, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 19 lipca 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-03]  (ang.). (Ryzyko)
• Risk (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].