Wikipedia

Sałata

rodzaj roślin

Sałata (Lactuca L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae). Obejmuje w zależności od ujęcia ok. 60 lub ponad 100 gatunków. Rośliny te są szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej oraz w Afryce na półkuli południowej. W Polsce rodzaj reprezentowany jest przez rośliny uprawiane lub introdukowane.

Sałata
Ilustracja
Morfologia (sałata jadowita)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Cichorioideae

Rodzaj

sałata

Nazwa systematyczna
Lactuca L. 1753
Sp. Pl. Pl. 795. 1753
Typ nomenklatoryczny

Lactuca sativa L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Sałata kompasowa

Najważniejszą rośliną użytkową w obrębie rodzaju jest sałata siewna L. sativa, która w licznych odmianach uprawnych jest popularnie uprawiana i spożywana na całym świecie, a zwłaszcza w Azji, Europie i w Ameryce Północnej i Środkowej. Jadalna jest także sałata indyjska L. indica. Jako roślina lecznicza wykorzystywana była sałata jadowita L. virosa.

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

 
Sałata tatarska

Zasięg rodzaju jest rozległy – obejmuje niemal całą Amerykę Północną (na południe po Haiti i południowy Meksyk), Afrykę, Europę i Azję sięgając na południowym wschodzie po Nową Gwineę[4]. Centra największego zróżnicowania rodzaju stanowią Azja (51 gatunków) i Afryka (43 gatunki)[5]. W Ameryce Północnej występuje 10 gatunków[6], a w Europie ok. 30[7].

W Polsce wszystkie gatunki z tego rodzaju rosną introdukowane przez człowieka. Zadomowionymi antropofitami są dwa gatunki, z przejściowo dziczejące są trzy kolejne. Sałata siewna jest uprawiana. W niektórych źródłach do rangi gatunku podnoszone są głąbiki krakowskie jako sałata krakowska Lactuca cracoviensis[8].

Gatunki flory Polski[8]

W szerokim ujęciu rodzaju zaliczany jest tu także występujący naturalnie w Polsce sałatnik leśny Mycelis muralis[8] jako Lactuca muralis[4].

Morfologia edytuj

Pokrój
Rośliny roczne i dwuletnie[6], rzadziej byliny i półkrzewy o zdrewniałych nasadach pędów[9]. Osiągają od kilkunastu cm do ponad 4,5 m wysokości[6]. Łodyga zwykle jest pojedyncza, prosto wzniesiona, rozgałęziona na całej długości lub tylko w górnej części. Pędy są nagie lub owłosione, czasem szczeciniasto[6].
Liśce
Odziomkowe i łodygowe, siedzące i ogonkowe, o bardzo różnych kształtach blaszki – od nitkowatych i równowąskich, przez lancetowate, jajowate do zaokrąglonych. Blaszki są całobrzegie, ząbkowane lub klapowane[6].
Kwiaty
Tylko języczkowe zebrane w koszyczki, a te w wiechy lub podbaldachy, rzadko rozwijają się pojedynczo. Okrywy tworzone są przez kilka lub kilkanaście listków ułożonych w dwóch rzędach. Osiągają 2–5 mm średnicy (rzadko więcej) i mają kształt walcowaty lub dzwonkowaty. Dno kwiatostanu jest wypukłe, bez plewinek i włosków, dołeczkowane. Kwiaty w koszyczkach występują w liczbie kilku do kilkudziesięciu, są koloru żółtego, niebieskiego, fioletowego lub białawego[6].
Owoce
Niełupki wydłużone, eliptyczne, mniej lub bardziej spłaszczone, z wyraźnym dzióbkiem i żebrami (w liczbie od 1 do 9 po obu stronach). Puch kielichowy złożony z włosków białych, pierzastych i trwałych[6].

Systematyka edytuj

 
Sałata siewna
 
Sałata siewna w czasie kwitnienia
 
Kwiaty sałaty solnej
Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Lactucinae z plemienia Cichorieae, podrodziny Cichorioideae z rodziny astrowatych Asteraceae[10].

O ile monofiletyzm podplemienia jest generalnie potwierdzony[11] (konieczne było wyłącznie z niego niektórych gatunków i rodzajów[5]), o tyle ujęcie rodzaju Lactuca wciąż jest przedmiotem kontrowersji[9][12][5]. Wiadomo, że na pewno błędne były bardzo szerokie ujęcia rodzaju, np. George'a Benthama z XIX wieku, bowiem zaliczał on do rodzaju gatunki współcześnie klasyfikowane do różnych podplemion (także Crepidinae i Hyoseridinae)[5]. W wąskich ujęciach rodzaju zaliczanych jest do niego ok. 50–70 gatunków, a w szerszych ponad 100. Wnioski z analiz filogenetycznych bazujących na badaniach molekularnych dotyczą wciąż tylko części gatunków tradycyjnie tu zaliczanych[5].

Wykaz gatunków

Zastosowanie edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Lactuca Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-09-16].
  4. ↑ a b c Lactuca L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-16].
  5. ↑ a b c d e f g Wei, Z., Zhu, SX., Van den Berg, R.G. et al.. Phylogenetic relationships within Lactuca L. (Asteraceae), including African species, based on chloroplast DNA sequence comparisons. „Genet Resour Crop Evol”. 64, s. 55–71, 2017. DOI: 10.1007/s10722-015-0332-5. 
  6. ↑ a b c d e f g John L. Strother: Lactuca Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-16].
  7. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 499, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 105, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b Zhu Shi & Norbert Kilian: Lactuca Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-16].
  10. ↑ Genus Lactuca L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-16].
  11. ↑ Ze-Huan Wang, Hua Peng, Norbert Kilian. Molecular Phylogeny of the Lactuca Alliance (Cichorieae Subtribe Lactucinae, Asteraceae) with Focus on Their Chinese Centre of Diversity Detects Potential Events of Reticulation and Chloroplast Capture. „PlosONE”. 8(12): e82692, 2013. DOI: 10.1371/journal.pone.0082692. 
  12. ↑ Mei Jiang, Yuning Li, Haimei Chen, Bin Wang, Chang Liu. Comparative and phylogenetic analysis of the complete chloroplast genome sequences of Lactuca raddeana and Lactuca sativa. „Mitochondrial DNA Part B Resources”. 6, 2021. DOI: 10.1080/23802359.2021.1911700. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sałata&oldid=72985652”