Sagi winlandzkie
Sagi winlandzkie – wspólne określenie Sagi o Grenlandczykach i Sagi o Eryku Rudym, które opisują nordycką kolonizację Islandii, Grenlandii oraz Ameryki Północnej. Stanowią najstarsze oraz najpełniejsze źródło wiedzy o wydarzeniach z początku XI wieku, choć obie zostały napisane niezależnie od siebie prawdopodobnie w XIII wieku[1].
Wiarygodność sag edytuj
Obie sagi, choć są uznawane za autentyczne, nie są do końca oparte na faktach. Część przedstawionych w nich historii przeplata się bowiem z przekazywanymi ustnie legendami, część jest napisana w sposób podkreślający bądź bagatelizujący bohaterskie czyny i niektóre wydarzenia. Przykładowo przedstawiają one koniec nordyckiej kolonizacji Grenlandii, jako rezultat piractwa i konfliktu wikingów z Inuitami, zwanymi przez nich skrælingami. Archeolodzy odkryli jednak, że miał na to również wpływ pogarszający się klimat i głód, o czym w tekstach już nie wspominano. Ponadto sagi zostały spisane około dwieście lat po wspomnianych wydarzeniach, co dodatkowo je zniekształciło, i co widać po rozbieżnościach, które zawierają oba teksty. Mimo to, nie podważa to ich historycznej wartości[2].
Rozbieżności edytuj
Choć oba teksty zawierają opisy tych samych lub podobnych zdarzeń, to istnieją pomiędzy nimi istotne różnice. Jest to szczególnie widoczne na przykładzie Leifa Erikksona i Thorfinna Karlsefniego. Według Sagi o Grenlandczykach odkrywcą południowo-zachodnich wybrzeży Grenlandii był Bjarni Herjólfsson. Opis jego podróży jest unikatowy, ponieważ Bjarni w ogóle nie jest wspomniany w Sadze o Eryku Rudym. Pierwszy tekst uznaje również, że to Leif Eriksson odkrył Helluland, Markland oraz Winlandię, podczas gdy Thorfinn odegrał przy tym niewielką rolę[2].
Z kolei Saga o Eryku Rudym bagatelizuje znaczenie Erikssona i przedstawia go jako przypadkowego odkrywcę Winlandii. Główne zasługi przypisuje natomiast Karlsefniemu. Niektórzy historycy uważają, że zostały one nieco ubarwione. Saga została napisana bowiem w XIII wieku, kiedy to jeden z potomków Thorfinna był kanonizowany. Jego zwolennicy mogli więc wyolbrzymić rolę słynnego przodka w ważnych odkryciach do celów propagandowych[2].
Rozbieżności dotyczą również opisanych miejsc, do których podróżowali wikingowie. Saga o Grenlandczykach mówi, że Eriksson zbudował obóz zwany Leifsbudir, z którego korzystali wszyscy późniejsi podróżnicy. Saga o Eryku Rudym wspomina natomiast o dwóch osadach: jedna z nich miała się znajdować w północnej części Winlandii o nazwie Straumfjord, a druga na południu w miejscu zwanym Hóp. Oznaczałoby to, że Winlandia nie była kolonią, ale całym regionem[1].
Niejasne i niezgodne opisy geograficzne zawarte w sagach, są prawdopodobnie skutkiem zawiłości i wypaczeń narosłych na przestrzeni dwustu lat, kiedy były przekazywane ustnie[3].
Winlandia edytuj
Saga o Grenlandczykach zachowała się w XIV-wiecznym islandzkim manuskrypcie Flateyjarbók[4], ale uważa się, że została napisana w XIII wieku[5]. Z kolei Saga o Eryku Rudym znajduje się w dwóch manuskryptach – Hauksbók (z XIV wieku) oraz Skálholtsbók (z XV wieku). Obie wersje nieco się od siebie różnią, ale uważa się, że to Skálholtsbók jest bliższy prawdy. Oznacza to, że jeszcze w XV wieku pamięć o Winlandii nie tylko pozostawała żywa, ale była aktywnie wykorzystywana w nowych pracach literackich i to kilkadziesiąt lat przed odkryciami Krzysztofa Kolumba. Wynikało to z tego, że Grenlandia, która była zasiedlana do końca XIV wieku, borykała się z brakiem surowców naturalnych. Odległość od Europy sprawiała, że osadnicy np. po drewno wyruszali do Ameryki Północnej (prawdopodobnie do lesistego Marklandu identyfikowanego z Labradorem). Obecność wikingów na tym kontynencie potwierdziły wykopaliska dwojga norweskich badaczy Helgego i Anne Stine Ingstad w L’Anse aux Meadows na Nowej Fundlandii[3].
Pomimo tego, że obie sagi dość dokładnie opisują dzieje wikingów, ich wyprawy, relacje i krajobrazy odkrytych lądów, to jednak brak w nich odpowiedzi na najważniejsze pytania: gdzie dokładnie znajdowała się Winlandia i dlaczego nie została na stałe skolonizowana?[1]. Przyczyn jest prawdopodobnie kilka, m.in. brak wystarczającej siły roboczej, niewystarczająca ilość żelaznych narzędzi, która dawała osadnikom przewagę nad tubylczą ludnością zwaną skrælingami. W owym czasie transport ciężkiego ładunku żelaza z Europy był zbyt niebezpieczny i ryzykowny, ze względu na zdradzieckie morza w pobliżu Winlandii[3].
Inną przyczyną zniechęcającą do jej kolonizacji, mogły być dwie wcześniejsze wyprawy, które zakończyły się w dramatyczny sposób. Sagi wspominają, że ekspedycja Thorfinna była wielokrotnie atakowana przez skrælingów, a wyprawa córki Eryka Rudego, Freydis zakończyła się morderstwem jej towarzyszy. Dlatego w oczach Islandczyków ziemia ta mogła stać się przeklęta i w obawie przed nieszczęściem mogli nie chcieć jej zajmować[3].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Vinland – Sagas. mnh.si.edu. [dostęp 2014-02-20]. (ang.).
- ↑ a b c K. Kris Hirst: Vinland Sagas. archaeology.about.com. [dostęp 2014-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-28)]. (ang.).
- ↑ a b c d Mark Hall: An Examination of the Vinland Sagas. editors-wastebasket.org, 2003. [dostęp 2014-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-01)]. (ang.).
- ↑ Text and English translation. homeofheroes.com. [dostęp 2014-10-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-27)]. (ang.).
- ↑ Thorsson Örnólfur: The Sagas of Icelanders. Penguin Books, 2001. ISBN 0-14-100003-1.
Bibliografia edytuj
- Saga o Grenlandczykach. Saga o Eryku Rudym. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2006. ISBN 83-7188-806-6.
- Örnólfur Thorsson: The Sagas of the Icelanders. Nowy Jork: Penguin Books, 1997.
- Martin Arnold: Atlantic Explorations and Settlements. Londyn: Hambledon Continuum, 2006, s. 192-214.