Sosna zachodnia

Sosna zachodnia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna zachodnia
	Nazwa systematyczna
	Pinus monticola Dougl. ex D.Don; A. B. Lambert, Descr. Pinus ed. 3, 2: unnumbered page between 144 & 145. 1832
Synonimy
	Strobus monticola (Douglas ex D.Don) Rydberg;
	Strobus monticola (Douglas ex D.Don) Rydberg;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sosna zachodnia (Pinus monticola Dougl. ex D. Don) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Sosna zachodnia występuje na obszarze Ameryki Północnej, na górzystych terenach USA (Kalifornia, Idaho, Montana, Nevada, Oregon, Waszyngton) i Kanady (Alberta, Kolumbia Brytyjska). W Polsce spotykana bardzo rzadko w uprawie.

Morfologia edytuj

Pokrój: Drzewo iglaste, o koronie wąskiej, stożkowatej, z krótkimi gałęziami. Z wiekiem korona szeroka i spłaszczona.
Pień: Prosty, osiąga wysokość 30–60(70) m i średnicę 100(250) cm. Kora młodych drzew jest szara, cienka i gładka, starszych przypomina szachownicę.

Szyszki

Liście: Igły długości 4–10 cm, szerokości 0,7–1 mm, zebrane w po 5 na krótkopędach. Proste, lekko skręcone, brzegiem ząbkowane, niebiesko-zielone.
Szyszki: Szyszki męski elipsoidalne, długości 10–15 mm, żółte. Szyszki żeńskie w grupach, początkowo szaro-żółte, do jasnoróżowych, wyrastają na szczytach gałązek. Symetryczne, młode cylindryczne, elipsoidalne po otwarciu. Dojrzałe osiągają długość 10–25 cm, są jasnobrązowe, lekko wygięte na obu końcach, żywiczne, z tarczkami zakończonymi ciemną piramidką. Osadzone na szypułce o długości do 2 cm. Nasiona czerwono-brązowe, długości 5–7 mm, opatrzone skrzydełkiem o długości 2–2,5 cm^[5].
Gatunki podobne: Z wyglądu podobna do sosny Lamberta (Pinus lambertiana), ale można je rozróżnić na podstawie kory i szyszek (szyszki s. Lamberta są większe, osiągają nawet 50 cm długości).

Biologia i ekologia edytuj

Drzewo szybko rosnące, długowieczne. W warunkach naturalnych, gdy nie jest zarażone rdzą wejmutkowo-porzeczkową, dożywa powszechnie 300–400 lat, rzadko 500.

Gatunek jednopienny, zdolny do produkcji szyszek w wieku 7 lat, jednak regularnie i obficie wytwarza nasiona dopiero po osiągnięciu 70 lat. Zdolności rozrodcze drzewa zwiększają się dopóki średnica pnia nie osiągnie 0,5 m. Od tego momentu liczba i jakość nasion zależą od indywidualnych predyspozycji okazu, jak żywotność i stan korony. Pędy rozrodcze wykształcają się w lipcu-sierpniu, a rozwijają następnej wiosny, w czerwcu. Pylenie następuje na przełomie czerwca i lipca. Zapylone szyszki żeńskie do końca pierwszego sezonu wegetacyjnego osiągają długość 2,5–5 cm. Szyszki dojrzewają w sierpniu i wrześniu następnego roku. Nasiona rozsiewane są od wczesnej jesieni do zimy, zazwyczaj przez wiatr. Wiewiórki, gryzonie i ptaki także przyczyniają się do rozsiewania nasion. Większość nasion spada w odległości do 120 m od drzewa, maksymalny zasięg to 800 m^[6].

Igły pozostają na drzewie 3–4 lata. Stare igły stają się słomkowożółte między połową sierpnia i pierwszym tygodniem września i wkrótce potem opadają.

Porasta tereny górzyste do wysokości 1000 m n.p.m. na północy zasięgu, i wysokości 1900–3000 m na południu. Zasięg rozciąga się wzdłuż zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej od 51° 30' do 35° 51' szerokości północnej i obejmuje stanowiska od wyspy Vancouver na południe do Oregonu i w Górach Kaskadowych (mniejsze populacje w górach Siskiyou, Sierra Nevada, nad jeziorem Tahoe). Drugie skupisko sosny zachodniej znajduje się w głębi lądu i rozciąga od 52° 30' do 44° 14' szerokości północnej. Obejmuje stanowiska nad jeziorem Le Quesnel, na południe przez góry Selkirk do gór Bitterroot, najdalej na południe populacje sięgają Gór Błękitnych, na wschód Parku Narodowego Glacier.^[6]

Zazwyczaj występuje w mieszanych lasach iglastych, sporadycznie tworzy jednogatunkowe drzewostany. Łącznie występuje w 18 typach lasów w USA i Kanadzie. W lasach, w których jest dominującym gatunkiem mogą jej towarzyszyć: jodła olbrzymia (Abies grandis), jodła górska (A. lasiocarpa), jodła wspaniała (A. magnifica), sosna wydmowa (Pinus contorta), sosna żółta (P. ponderosa), modrzew zachodni (Larix occidentalis), żywotnik olbrzymi (Thuja plicata), choina zachodnia (Tsuga heterophylla), jedlica zielona (Pseudotsuga menziesii), świerk Engelmanna (Picea engelmannii) oraz Tsuga mertensiana. W pozostałych typach lasów występuje także z innymi przedstawicielami drzew iglastych (m.in. Pinus albicaulis, P. balfouriana, P. flexilis, P. lambertiana, P. jeffreyi) oraz liściastych (Acer macrophyllum, Alnus rubra, Populus tremuloides, Betula papyrifera).

Nasiona sosny zachodniej stanowią pokarm dla wiewiórki pospolitej i gryzoni z rodzaju Peromyscus (myszak).

Sosna zachodnia wchodzi w związki mikoryzowe z grzybami: maślak ziarnisty (Suillus granulatus), S. subaureus, S. subluteus, Boletellus zelleri, Cenococcum graniforme, Chroogomphus ochraceus, klejek lepki (Chroogomphus rutilus), gołąbek smaczny (Russula delica), gołąbek winny (R. xerampelina), gąska zielonka (Tricholoma equestre).

Systematyka i zmienność edytuj

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus^[7]:

podrodzaj Strobus
- sekcja Quinquefoliae
  - podsekcja Strobus
    - gatunek P. monticola

Zagrożenia edytuj

Międzynarodowa organizacja IUCN przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia LC (least concern), czyli jest gatunkiem najmniejszej troski, spośród gatunków niższego ryzyka^[4].

Szkodniki i choroby edytuj

Sosna zachodnia zaatakowana przez C. ribicola

Rdza wejmutkowo-porzeczkowa – choroba wywoływana przez grzyb Cronartium ribicola stanowi poważne zagrożenie dla gatunku. Rdza została przypadkowo przewieziona z Europy do Ameryki Północnej w 1909 roku. Służby leśne w USA szacują, że wyniszczonych zostało 90% drzewostanu na zachód od Gór Kaskadowych.
Conophthorus monticolae, C. ponderosae – chrząszcze z rodziny ryjkowcowatych, żerujące na szyszkach nasiennych.
szyszeń pospolity (D. abietella, syn. Dioryctria abietivorella) – ćma z rodziny omacnicowatych (Pyralidae), larwy żerują na szyszkach, głównie jedlicy, ale także sosny zachodniej.
Eucosma rescissoriana – motyl nocny z rodziny zwójkowatych (Tortricidae), żeruje głównie na szyszkach sosny wydmowej i zachodniej.
Arceuthobium monticola – roślina pasożytnicza (pasożyt pędowy), której głównym gospodarzem jest sosna zachodnia. Zasiedla sosny w górach Klamath w południowo-zachodnim Oregonie i w górach Siskiyou w północno-zachodniej Kalifornii.^[8] Dwa inne gatunki Arceuthobium laricis i Arceuthobium tsugense również pasożytują na sośnie zachodniej, ale mają mniejsze znaczenie^[6].

Zastosowanie edytuj

Źródło surowca drzewnego. Drewno o dobrych parametrach, nieżywiczne, jasne i lekkie. Wykorzystywane do wyrobu ram okiennych, konstrukcji drewnianych, drzwi, paneli drzewnych, zapałek i wykałaczek.^[6] Nie jest już znaczącym źródłem surowca drzewnego^[5].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b A.A. Farjon A.A., Pinus monticola, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-07-28] (ang.).
↑ ^a ^b Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus monticola, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2009-07-28] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Russell M. Burns, Barbara H. Honkala. Silvics of North America / v.1, Pinus monticola. „Agriculture Handbook”. 654, s. 385-394, 1990. Dept. of Agriculture, Forest Service. [dostęp 2009-07-28]. (ang.).
↑ Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2009-07-28] (ang.).
↑ F.G. Hawksworth, D. Wiens. Dwarf mistletoes: Biology, pathology and systematics. „Agriculture Handbook”. 709, 1996. Washington, DC: U.S.D.A. Forest Service. [dostęp 2009-07-28].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[christenhusz2011-3] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[iucn-4] A.A. Farjon A.A., Pinus monticola, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-07-28] (ang.).

[Gymn2-5] Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus monticola, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2009-07-28] (ang.).

[AH_Burns1990-6] Russell M. Burns, Barbara H. Honkala. Silvics of North America / v.1, Pinus monticola. „Agriculture Handbook”. 654, s. 385-394, 1990. Dept. of Agriculture, Forest Service. [dostęp 2009-07-28]. (ang.).

[Gymn-7] Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2009-07-28] (ang.).

[AH_Hawksworth1996-8] F.G. Hawksworth, D. Wiens. Dwarf mistletoes: Biology, pathology and systematics. „Agriculture Handbook”. 709, 1996. Washington, DC: U.S.D.A. Forest Service. [dostęp 2009-07-28].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]