Spoiwo (geologia)

Spoiwo (lepiszcze, materiał zespalający) – substancja zgromadzona pomiędzy okruchami ziarn skały, powodująca związanie składników, a tym samym przejście postaci luźnej (sypkiej) w zwięzłą. Przykładowo w wyniku pojawienia się lepiszcza między ziarnami piasku tworzy się piaskowiec.

Brekcja tektoniczna o spoiwie barytowym, (13 x 7 cm), Kielce-Ślichowice (rezerwat przyrody Ślichowice), Góry Świętokrzyskie

Spoiwo w zależności od składu chemicznego może być m.in.:

• wapniste – składnikiem budującym jest kalcyt,
• żelaziste – składnikami budującymi są tlenki i wodorotlenki żelaza (np. limonit, goethyt),
• krzemionkowe – składnikiem budującym jest krzemionka,
• ilaste – składnikiem budującym są różne minerały ilaste np. kaolinit,
• margliste – składnikami budującymi są kalcyt i minerały ilaste,
• dolomityczne – składnikiem budującym jest dolomit,
• barytowe – składnikiem budującym jest baryt.
• mieszane

Pod względem wypełnienia przestrzeni rozróżnić można spoiwo:

• podstawowe, bazalne – ziarna mineralne są rozdzielone spoiwem
• porowe – spoiwo wypełnia pory
• kontaktowe, stykowe – spoiwo występuje tylko na kontaktach ziaren

Z genetycznego punktu widzenia można wyróżnić:

• spoiwo typu cement – jednorodne spoiwo (najczęściej skał osadowych), utworzone w wyniku procesów fizykochemicznych. Może tworzyć się syn-, dia- i epigenetycznie. Najczęściej spotyka się tu spoiwa: wapniste, krzemionkowe, margliste, żelaziste i dolomityczne. Dla skał węglanowych może być rozróżniane jako mikryt lub sparyt.
• spoiwo typu matriks (matrix, spoiwo wypełniające) – drobnoziarniste spoiwo okruchowe pochodzenia terygenicznego lub wietrzeniowego. Najczęściej ilasto-pyłowe lub ilaste. Nie zawiera materiału wytrąconego chemicznie (cementu). Dla skał magmowych oznacza ciasto skalne.

Literatura

• Ryka W., Maliszewska A., Słownik Petrograficzny, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1991 (wyd. II popr. i uzup.), ISBN 83-220-0406-0