Srebrna Góra (województwo dolnośląskie)

wieś w województwie dolnośląskim

Srebrna Góra (niem. Silberberg, śl-niem. Selberbarg) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Stoszowice. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie wałbrzyskim.

Srebrna Góra
wieś
Ilustracja
Srebrna Góra, ul. Letnia
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

ząbkowicki

Gmina

Stoszowice

Wysokość

400–600 m n.p.m.

Liczba ludności (III 2011)

1018[2]

Strefa numeracyjna

74

Kod pocztowy

57-215[3]

Tablice rejestracyjne

DZA

SIMC

0855500

Położenie na mapie gminy Stoszowice
Mapa konturowa gminy Stoszowice, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Srebrna Góra”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Srebrna Góra”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Srebrna Góra”
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego
Mapa konturowa powiatu ząbkowickiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Srebrna Góra”
Ziemia50°34′32″N 16°39′35″E/50,575556 16,659722[1]

Dawniej miasto; Srebrna Góra uzyskała lokację miejską w 1536 roku, zdegradowana w 1945 roku[4].

Miejscowość ma zabudowę małomiasteczkową, rozciągniętą wzdłuż stromej doliny[5]. Położona jest na wysokości od około 400 m n.p.m. do około 600 m n.p.m. (najwyższe wzniesienie – Góra Warowna 686 m n.p.m.), w głębokiej, wąskiej dolinie oddzielającej Góry Sowie od Gór Bardzkich[5].

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 1018 mieszkańców[2].

Historia edytuj

 
Herb Srebrnej Góry

Miejscowość założono w XIV wieku, jako osadę górniczą, wykorzystująca okoliczne złoża rud srebra. Pierwsze przywileje górnicze nadano osadzie w 1331. W 1370 do miejscowości przybyło gwarectwo ze Złotego Stoku przyczyniając się do rozwoju wsi. Rozwój górnictwa przerywały wojny husyckie i uszkodzenia kopalń. Ożywienie nastąpiło po 1527 za rządów książąt ziębickich[6]. Prawa miejskie uzyskała 25 czerwca 1536, na mocy przywileju książąt ziębickich: Joachima, Henryka, Jana i Jerzego II[5]. W 1540 roku miastu nadany został herb. Po rozkwicie miasta, na początku XVI wieku, eksploatacja złóż zaczęła być nieopłacalna, w związku z czym po wojnie trzydziestoletniej zaniechano jej, a samo miasto podupadło[5]. Próby reaktywacji wydobywania srebra podejmowano m.in. w 1754, 1812 i 1866, ale nie przyniosły one opłacalności[6].

W rezultacie porażki Austrii w pierwszej wojnie śląskiej, miasteczko, razem z większością Śląska, weszło w skład Prus, a pobliska przełęcz zyskała pierwszorzędne znaczenie strategiczne, dla obrony prowincji, przed ewentualnym rewanżem austriackim. W roku 1765 rozpoczęto budowę górskiej twierdzy z koszarami, ukończoną w 1778 roku[5]. Polskojęzyczny dokument z 1750 roku wymienia miejscowość pod nazwą Sylberberga[7]. Również Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, podaje jedynie nazwę Silberberg, bez słowiańskiego odpowiednika, za to z nazwą łacińską Argyrium[8]. Polską nazwę Srebrna Góra w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku, w roku 1847 wymienił, górnośląski ksiądz, nauczyciel i pisarz, Józef Lompa[9]. W 1807 wojska napoleońskie oblegały twierdzę srebrnogórską, w wyniku ostrzału przez ciężką artylerię zabudowa miasta spłonęła[6].

W 1900 roku miasteczko uzyskało dostęp do Kolei Sowiogórskiej, a w 1908 roku do Ząbkowickiej Kolei Powiatowej[5]. 1 maja 1933 roku w Srebrnej Górze miał miejsce Dzień Lotnictwa (niem. Flugetag). Wśród innych asów wystartowała tam Hanna Reitsch, młoda rekordzistka sportów szybowcowych, później oblatywaczka nowych samolotów, a także szybownicy z Lądka-Zdroju[10]. Przed 1945 było zamieszkane w dużej części przez emerytów, nie było tu żadnego zakładu przemysłowego, ani rzemiosła[6].

W 1945 roku miejscowość została włączona do Polski. Początkowo nazwano ją Srebrnogóra[11], potem ustalono nazwę Srebrna Góra, co było tłumaczeniem dotychczasowej nazwy niemieckiej. Nowa administracja zakwalifikowała niewielkie miasteczko do rzędu wsi, przez pewien czas miejscowość była opuszczona[6]. Odebrane zostały jej również prawa miejskie.

W listopadzie 2015 roku, odkryto wejście do nieczynnej sztolni dawnej kopalni srebra[12]. Planowane jest jej udostępnienie dla zwiedzających[13].

Zabytki edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[14]:

  • Układ urbanistyczny Starego Miasta
  • Kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła, z lat 1729-1731, 1808 r.
  • Dawna plebania, ul. Letnia 6, po 1730 r.
  • Kościół ewangelicki, z 1592 r., 1695 r.
  • Twierdza, z lat 1763–1777, góruje nad Srebrną Górą i Przełęczą Srebrną, strzegła przejście przez przełęcz do Kotliny Kłodzkiej, składa się z 6. fortów, szeregu leśnych umocnień i bastionów, jeden z najciekawszych budowli architektury militarnej w Polsce, znacznie większa, od Twierdzy Kłodzko, zbudowana przez Fryderyka II po wojnie siedmioletniej. Jest to największa górska twierdza w Europie. Obecnie w Srebrnej Górze znajduje się plenerowa wystawa broni ciężkiej z okresu II wojny światowej. Z korony twierdzy rozpościera się widok na Sudety (m.in.: Góry Sowie i Bardzkie):
    • fort główny Donżon
    • reduta i bateria Chochoł Wielki
    • bateria Chochoł Średni
    • fort i luneta Chochoł Mały
    • schron Bramy Polowej
    • fort Rogowy I
    • fort Wysoka Skała
    • fort Ostróg
  • Villa Hubertus, dawne Schronisko „Pod Fortami”, ul. Kręta 2, z przełomu XIX i XX w.
  • Dom, ul. Letnia 30, z połowy XVIII w.
  • Sztolnia nr 2, w dawnej kopalni srebra
  • Budowle inżynierskie sowiogórskiej kolejki zębatej, trasy zbudowanej na początku XX w. Najciekawszy jej odcinek biegnie, między dwoma ogromnymi wiaduktami, gdzie zastosowano trzecią szynę wspomagającą lokomotywę na trudnych podjazdach. W latach 20. i 30. XX wieku wskutek wielkiego kryzysu kolejka została zlikwidowana:
    • wiadukt Żdanowski, murowano-betonowy, z 1901 r.
    • wiadukt Srebrnogórski, murowano-żelbetowy, z 1901 r.
    • most wiszący, stalowy, z 1903 r.

Gospodarka edytuj

Główna gałąź gospodarki to turystyka[5]. Corocznie kilkadziesiąt tysięcy turystów odwiedza twierdzę. Funkcjonuje dobrze rozwinięta baza noclegowa, m.in. zabytkowe schronisko PTTK, które przyjęło teraz swoją historyczną nazwę Villa Hubertus. Budynek funkcjonuje jako pensjonat i restauracja. Także dawne koszary zostały częściowo zaadaptowane dla potrzeb turystów.

Turystyka edytuj

Osoby związane ze Srebrną Górą edytuj

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 127566
  2. a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1205 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 72–73.
  5. a b c d e f g h Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 11: Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie. Wrocław: I-Bis, 1994, s. 370–379. ISBN 83-85773-12-6.
  6. a b c d e Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 128–129.
  7. Dokument pruski z 1750 roku.
  8. Silberberg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 610.
  9. Józef Lompa, Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej, Głogówek 1847, s. 24.
  10. Henryk Grzybowski. Tradycje lotnicze ziemi kłodzkiej. Cz. 1. Balony, sterowce i szybowce do 1945 roku. „Rocznik Ziemi Kłodzkiej”. 2021 (t. XXVI), s. 92, 2021-12-01. Adam Łącki. Towarzystwo Miłośników Ziemi Kłodzkiej. ISSN 0137-4141. (pol.). 
  11. Spis stacyj i przystanków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych we Wrocławiu, Wrocław 1945, s. 20.
  12. W Srebrnej Górze znaleźli kopalnię srebra.
  13. Kopalnia pełna tajemnic.
  14. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 242,243. [dostęp 2012-11-06].
  15. Nazwa punktu: Srebrna Góra (Polska). Leonardo XC, 2019-07-12. [dostęp 2020-12-10].
  16. Marie Elisabeth Wiegmann. Księstwo Świdnicko-Jaworskie. [dostęp 2022-02-18].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj