Wikipedia

Stanisław Witkiewicz

polski pisarz, malarz, teoretyk sztuki

Stanisław Witkiewicz (ur. 21 maja 1851 w Poszawszu[1], zm. 5 września 1915 w Lovranie)[2] – polski malarz, architekt, pisarz i teoretyk sztuki, twórca i popularyzator stylu zakopiańskiego, ojciec Stanisława Ignacego Witkiewicza.

Stanisław Witkiewicz
Ilustracja
Jacek Malczewski, Portret Stanisława Witkiewicza, 1897
Data i miejsce urodzenia

21 maja 1851
Poszawsze[1]

Data i miejsce śmierci

5 września 1915
Lovran

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo
architektura
literatura piękna

Epoka

impresjonizm
realizm
styl zakopiański

Ważne dzieła

Na przełęczy

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Niepodległości
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys edytuj

 
Witkiewicz z synem, ok. 1893

Urodził się 8 maja 1851 na Żmudzi w Poszawszu, majątku rodziców. Już podczas powstania styczniowego pełnił funkcję kuriera i zaopatrzeniowca oddziałów partyzanckich. Powstanie było wspierane też przez jego rodziców i dwoje starszego rodzeństwa. Po upadku powstania zostali oni skazani na zesłanie do Tomska. Tam też udali się ze Stanisławem i dwojgiem młodszych dzieci, aby nie rozłączać rodziny[3]. Stanisław przebywał w Tomsku do 1868, pobierając pierwsze lekcje rysunku[3][4]. Studiował na Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu (1869–1871) i w Monachium (1872–1875). Okres monachijski był dlań ciężki; miał niski status materialny i zachorował na gruźlicę[3].

W 1875 powrócił do Warszawy, gdzie wraz z Adamem Chmielowskim, Józefem Chełmońskim i Antonim Piotrowskim zajął malarską pracownię w Hotelu Europejskim. Witkiewicz nawiązywał też kontakt z wieloma artystami i pisarzami, m.in. z Heleną Modrzejewską, Bolesławem Prusem i Henrykiem Sienkiewiczem, który zapewnił mu dofinansowanie działalności artystycznej w postaci stypendium. Mieszkając w Warszawie do 1890 roku, Witkiewicz wyjechał na dwa lata do Marienbadu, Merano i Monachium (1881-1882). Od 1884 roku był kierownikiem artystycznym tygodnika literacko-artystycznego „Wędrowiec”[3]. Zajmował się krytyką artystyczną, tworząc jej nowoczesne podstawy[5].

W 1890 osiadł w Zakopanem, gdzie zafascynowany tamtejszą sztuką ludową stworzył teorię stylu zakopiańskiego, projektując architekturę i wnętrza zakopiańskich willi, m.in.:

  • Koliba, projekt 1891–1892, rok budowy 1892–1892, inwestor Zygmunt Gnatowski, budorze (inaczej budarze): Maciej Gąsienica, Staszek Bobak, Klimek Bachleda, Jasiek Stachoń,
  • Dom pod Jedlami, rok budowy 1897, inwestor Jan Gwalbert Pawlikowski, budorze: Zapotoczny i Obrochta,
  • Pepita (później Łada), rok budowy 1893–1894, inwestor Bronisław Chrostowski, willa spłonęła 15 stycznia 1928,
  • Korwinówka (obecnie Oksza), rok budowy 1895–1896, inwestorzy Bronisław i Wincenty Kossakowski, budorze Wojciech Roj i Jan Obrochta, obecnie własność Muzeum Tatrzańskiego,
  • Zofiówka, rok budowy 1895–1896, inwestor Stanisław „Sas” Doliński, budorz Jan Obrochta, spłonęła w 1946.

Był projektantem kaplicy Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce (obecnie dzielnica Zakopanego), rok budowy 1904, inwestor Witold Uznański, budorze: Szymon Lassak z Zębu, Stanisław i Tomasz Bobakowie, Maciej Stoch, Kierownik budowy: inż. Aurelian Blacha.

Zaprojektował witraże do kaplicy w Jaszczurówce oraz do kościoła Świętej Rodziny w Zakopanem[6].

Stworzony styl opisał w publikacjach Styl zakopiański. Zeszyt I. Pokój jadalny (wyd. 1904) oraz Styl zakopiański. Zeszyt II. Ciesielstwo (wyd. 1910).

Za swą działalność na rzecz miasta został mianowany honorowym obywatelem Zakopanego.

Autor powieści-reportażu Na przełęczy (wydawanego w częściach w prasie od roku 1889, a w całości wydanego w roku 1891), nazywanego Ewangelią Tatr, wznowioną książkę w 1904 roku opatrzył nowym wstępem. W dziele tym utrwalił liczne informacje o dawnych zwyczajach podhalańskich, jak również o znamiennych postaciach, takich jak Tatar Myśliwiec czy Marduła Krwawy. Na przełęczy zaszczepiło w społeczeństwie polskim zmitologizowany obraz Górali zakopiańskich, Tatr, wyjątkowości tamtejszej kultury i stworzyło "tę szczególną atmosferę, dzięki której Zakopane wśród polskich miejscowości wypoczynkowych uzyskało swoją wyjątkową pozycję"[7].

 
Grób Stanisława Witkiewicza na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Zmarł na gruźlicę 5 września 1915 w Lovranie (półwysep Istria, obecnie Chorwacja)[8]. Przed śmiercią spisał „ostatnie słowa” do siostry[8]. Trumnę z jego zwłokami przez ogarniętą wojną Europę przewiozła Maria Dembowska. Dotarła ona do Zakopanego 13 września 1915. 14 września trumna została wystawiona w kaplicy cmentarnej przy ulicy Nowotarskiej. Pogrzeb, w którym poza licznie zgromadzonymi góralami i przewodnikami tatrzańskimi uczestniczyli między innymi Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz, Leon Wyczółkowski, Ludwik Solski, Jan Rembowski, Jan Skotnicki i Teodor Axentowicz, odbył się 17 września 1915 r. Stanisław Witkiewicz został pochowany na starym zakopiańskim cmentarzu na Pęksowym Brzyzku (kw. L-III-18)[9].

Odznaczony pośmiertnie (1930) Krzyżem Niepodległości[10].

W 1925 zostały powołane: Uniwersytet Regionalny im. Stanisława Witkiewicza oraz Komitet Witkiewiczowski[11].

Życie prywatne edytuj

Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Nieczuja. Syn Ignacego – powstańca listopadowego i Elwiry z Szemiotów. Mąż Marii Witkiewiczowej z Pietrzkiewiczów. Ojciec Stanisława Ignacego, stryj Jana Witkiewicza ps. Koszczyc.

Malarstwo edytuj

W malarstwie był teoretykiem realizmu, w praktyce malując przede wszystkim pejzaże tatrzańskie i sceny z powstania styczniowego.

Autor wielu obrazów, m.in.:

Krytyka artystyczna edytuj

Dziedzina, w której Witkiewicz był nader aktywny – to krytyka artystyczna. Jej wyrazem są liczne jego publikacje dotyczące zarówno różnych kierunków w sztuce, jak i poszczególnych artystów. Znajdują się one między innymi w następujących zbiorach ogłoszonych za życia autora i pośmiertnie:

Galeria edytuj

  •  
    Postój pod skałami (ok. 1876)
  •  
    Czarny Staw – kurniawa (1892)
  •  
    Wiatr halny (1894)
  •  
    Jesieniowisko (1894)
  •  
    Noc ukraińska (1895)
  •  
    Mgła wiosenna (1897)
  •  
    Kwitnące jabłonie (1899)
  •  
    Owce we mgle (ok. 1900)
  •  
    Jezioro z nenufarami (1901)
  •  
    Wawel od strony Wisły (1903)
  •  
    Krokusy i kaczeńce (1907)
  •  
    Portret Bolesława Prusa

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Maj nad Wilią 2015 – w Poszawszu: rechot Witkacego, „Przegląd Bałtycki”, 2015 [dostęp 2020-03-04].
  2. ↑ Witkiewicz Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2014-01-25].
  3. ↑ a b c d Stanisław Witkiewicz | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2023-04-25] (pol.).
  4. ↑ Zgon Witkiewicza. „Nowości Illustrowane”. Nr 43, s. 6, 23 października 1915. 
  5. ↑ Maciej Masłowski: Stanisław Witkiewicz odczytany na nowo, „Twórczość” 1972, nr 10.
  6. ↑ Szklane obrazy- polscy twórcy witraży. [dostęp 2022-10-25].
  7. ↑ Barbara Tondos, Styl zakopiański i zakopiańszczyzna, Wrocław 2004, s. 17.
  8. ↑ a b Antoni Adam Piotrowski, Józef Chełmoński. Wspomnienie, Kraków 1925, s. 26, Cytat: Choroba robiła postępy. Skleroza coraz bardziej drążyła organizm. Wreszcie 6 kwietnia 1914, na 4 miesiące przed wojną światową, zamknął na zawsze powieki wielki artysta..
  9. ↑ śp. Stanisław Witkiewicz.
  10. ↑ M.P. 1930 nr 300, poz. 423.
  11. ↑ Komitet Witkiewiczowski. „Zakopane i Tatry”, s. 30, nr 4 z 16 sierpnia 1931. 

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanisław_Witkiewicz&oldid=73565576”