Wikipedia

Stefan Bryła

polski inżynier budownictwa, specjalista spawalnictwa

Stefan Władysław Bryła ps. Osiński, Władysław Zakrzewski (ur. 17 sierpnia 1886 w Krakowie[1], zm. 3 grudnia 1943 w Warszawie)[2] – polski inżynier budowlany, pionier praktycznego zastosowania spawalnictwa oraz konstrukcji spawanych, polityk lwowskiej chadecji i poseł na Sejm II RP, dyrektor Departamentu Robót Publicznych i Odbudowy Delegatury Rządu na Kraj[3].

Stefan Władysław Bryła
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 sierpnia 1886
Kraków

Data i miejsce śmierci

3 grudnia 1943
Warszawa

Profesor nauk technicznych
Alma Mater

Szkoła Politechniczna we Lwowie

Profesura

1934

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Politechnika Warszawska

Uczelnia

Politechnika Lwowska

Dziekan
Wydział

Architektury PW

Okres spraw.

1938–1939

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (1920–1941)
Multimedia w Wikimedia Commons
Pierwszy na świecie drogowy spawany most na rzece Słudwi
Dom Bez Kantów w Warszawie
Gmach Prudentialu
Mister Katowic – Drapacz Chmur w Katowicach
Budynek d. Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych w Łodzi, dziś I Inspektorat PZU, al. T. Kościuszki 57
Grób Stefana Bryły na cmentarzu Powązkowskim

Życiorys edytuj

Kariera zawodowa edytuj

Syn Pawła, polonisty, nauczyciela, późniejszego dyrektora gimnazjum w Stanisławowie i Eligii Marii z Chrzanowskich, publicystki i działaczki społecznej[4][5]. Brat Stanisława, prawnika i działacza społecznego[6]. Absolwent szkoły realnej w Stanisławowie. Ukończył studia na Wydziale Inżynierii Szkoły Politechnicznej we Lwowie (1908; obecnie Politechnika Lwowska)[4]. Wykładowca w tej szkole od roku 1907. W 1909, rok po uzyskaniu dyplomu, obronił doktorat[7][8]. W 1910 uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego[9]. Kontynuował naukę na uczelniach zagranicznych – w latach 1910–1912 pogłębiał wiedzę na politechnice w Charlottenburgu koło Berlina, École nationale des ponts et chaussees w Paryżu oraz na University of London[7]. Pracował na budowach w Niemczech, Francji, Anglii, Kanadzie, USA[7]. W latach 1915–1917 wykładowca Polskiego Kolegium Uniwersyteckiego w Kijowie[9].

W 1918 uczestniczył w walkach o Lwów, a w latach 1919–1920 brał udział w obronie Warszawy[10].

Od 1921 wykładał budowę mostów na Politechnice Lwowskiej[7][9], a od 1934 budownictwo na Politechnice Warszawskiej[7][9], gdzie w latach 1938–1939 był dziekanem Wydziału Architektury[9].

W 1928 roku opracował dla Ministerstwa Robót Publicznych pierwsze na świecie przepisy spawania konstrukcji stalowych w budownictwie[7][11]. Stały się one wzorem dla podobnych przepisów w innych krajach[7]. Autor lub konsultant wielu konstrukcji w tej technologii, m.in. pierwszego na świecie drogowego mostu na rzece Słudwi w Maurzycach pod Łowiczem (oddany do użytku 12 sierpnia 1929 r.[7], przyjeżdżali wówczas oglądać go inżynierowie m.in. z Francji i Niemiec[12]) i wieżowca „Prudential” w Warszawie (1933)[7]. W 1929 został powołany na członka Stałej Międzynarodowej Komisji Mostów i Konstrukcji Inżynierskich[7]. Był także członkiem Akademii Nauk Technicznych i współzałożycielem Polskiego Związku Inżynierów Budowlanych[13]. Napisał ok. 250 prac naukowych, podręczników i artykułów[7]. Był cenionym inżynierem oraz teoretykiem spawalnictwa o międzynarodowym uznaniu; współpracował m.in. przy budowie wieżowców w USA – np. Woolworth Building w Nowym Jorku (wówczas najwyższego budynku na świecie)[7].

Działalność polityczna edytuj

Stefan Bryła zajmował się również polityką. W latach 1923–1926 szefował lwowskiemu oddziałowi chrześcijańskiej demokracji. Piastował mandat posła na sejm I, II i III kadencji (1926–1935) z okręgu Lwów. Był zwolennikiem porozumienia się z sanacją, w 1934 roku dokonał rozłamu w ChD powołując propiłsudczykowskie Zjednoczenie Chrześcijańsko-Społeczne[14].

Działalność w czasie okupacji edytuj

Od 1939 roku, w czasie okupacji niemieckiej pełnił funkcję dziekana tajnego Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej[15]. W strukturach podziemnego państwa polskiego w Biurze Delegata Rządu na Kraj był szefem komórki Robót Publicznych i Odbudowy[9][16]. Opracował w nim m.in. 10-letni plan powojennej odbudowy Polski ze zniszczeń wojennych[7] oraz instrukcję dla Kedywu (AK): Jak niszczyć stalowe mosty[17]. Za organizowanie tajnego nauczania został wraz z całą rodziną aresztowany przez Niemców (16 listopada 1943)[a][11]. Przebywał na Pawiaku[18]. Rozstrzelany 3 grudnia 1943 w ulicznej egzekucji w rejonie zajezdni tramwajowej przy ul. Puławskiej 13[19]. Jego symboliczny grób znajduje się na „Starych Powązkach” (kw. 57-IV-27)[13][20].

Konstrukcje Stefana Bryły edytuj

Źródło:[7].

Publikacje (wybór) edytuj

  • Podręcznik statyki budowli, Dla średnich szkół technicznych; Warszawa 1920, Lwów-Warszawa 1925,
  • Podręcznik budownictwa żelaznego; Lwów-Warszawa 1924,
  • Przepisy dotyczące obliczeń statycznych w budownictwie lądowym; Lwów-Warszawa 1928,
  • Most na rzece Słudwi pod Łowiczem: (1-szy most spawany elektrycznie w Europie); Warszawa 1929,
  • Rekonstrukcje budowli żelbetowych; Lwów 1929,
  • Spawane konstrukcje rurowe; Warszawa 1933,
  • Przepisy projektowania i wykonywania stalowych konstrukcji spawalnych w budownictwie; Warszawa 1934,
  • Badanie jakości połączeń spawanych; Warszawa 1934,
  • Beton w budownictwie wiejskim; Lwów-Warszawa 1937,
  • Drogi polskiego mostownictwa; Lwów 1937,
  • Metody badania spoin; Warszawa 1938,
  • Beton i żelbet,
  • Statyka budowli,
  • Podręcznik inżynierski (cztery tomy); Lwów-Warszawa (1927–1936).

Wydana przez PAN monografia obejmująca wykaz jego publikacji zawiera 265 pozycji[29][30].

Stefan Bryła opublikował także książki o tematyce podróżniczej:

  • Jeden dzień w Jokohamie: kartki z podróży po Japonji; Lwów 1913[31],
  • Honolulu: wrażenia z podróży; Lwów 1913,
  • Ameryka; Lwów 1921,
  • Daleki Wschód; Lwów 1923[31],

oraz wydawnictwa publicystyczne np. Rola polityków katolickich; Warszawa 1937.

Źródło: Katalog Biblioteki Narodowej.

Stefan Bryła był również encyklopedystą. Został wymieniony w gronie 180 edytorów pięciotomowej Ilustrowanej encyklopedii Trzaski, Everta i Michalskiego, gdzie napisał hasła o tematyce technicznej[32].

Upamiętnienie edytuj

Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa ustanowił w roku 1964 nagrodę PZITB im. Stefana Bryły, która jest przyznawana corocznie, indywidualnie i jednorazowo za osiągnięcia naukowo-badawcze lub naukowo-techniczne w dziedzinie konstrukcji budowlanych. Nagroda ta cieszy się wysokim prestiżem w środowisku inżyniersko-budowlanym[33].

W 1995 American Welding Society uhonorowało dorobek Stefana Bryły nagrodą „Historic Welded Structure Award” za spawany most na Słudwi[34].

W roku 1994 Rada Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej nadała jednej z sal Gmachu Architektury przy ul. Koszykowej 55 imię profesora Stefana Bryły[7] – dziekana od 1938 do śmierci w 1943. Jego imieniem nazwano także ulice[35] na warszawskim Ksawerowie oraz w Pruszkowie[36]. Ponadto imię Stefana Bryły nosi Zespół Szkół Budowlano-Geodezyjnych w Białymstoku[37] oraz Zespół Szkół nr 24 w Warszawie[38].

Inne informacje edytuj

Materiały archiwalne Stefana Bryły znajdują się w Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie pod sygnaturą III-26[39].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Strony Biblioteki Sejmowej oraz Biblioteki Politechniki Warszawskiej podają datę aresztowania 15 listopada 1943; vide bibliografia

Przypisy edytuj

  1. ↑ Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 42.
  2. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 86. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 268.
  4. ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 77.
  5. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Giganci nauki – infografiki historyczne: Stefan Bryła [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-01-19] (pol.).
  6. ↑ Stefan Władysław Bryła [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-01-19].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Anna Bielska, Marek Bielski: Przypadek profesora Bryły. przeglad-techniczny.pl, 2011. [dostęp 2018-02-16].
  8. ↑ Zbysław Popławski: Zarys dziejów Uczelni. [w:] Politechnika Lwowska 1844-1945; Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej [on-line]. lwow.home.pl, 1993. s. 3. Szkoła Politechniczna 1877-1918. [dostęp 2012-07-09].
  9. ↑ a b c d e f bibliografia; Parlamentarzyści RP, bs.sejm.gov.pl
  10. ↑ Stefan Bryła – wspomnienie konstruktora Prudentialu. gazetadom.pl, 2009-12-03. [dostęp 2012-07-06].
  11. ↑ a b Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. Wyd. I. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 177.
  12. ↑ Prof. Bryła - twórca pierwszego na świecie spawanego mostu i konstruktor Prudentialu [online], naukawpolsce.pap.pl [dostęp 2016-08-14].
  13. ↑ a b Elżbieta Borysowicz: Wykaz zmarłych Profesorów Politechniki Warszawskiej pochowanych na Powązkach w Warszawie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2015, s. 17. ISBN 978-83-7814-461-8.
  14. ↑ Tadeusz Tulibacki: Prof. Stefan Bryła (1886–1943). warszawa.gazeta.pl, 2009-11-01. [dostęp 2012-07-09].
  15. ↑ bibliografia; Sylwetki profesorów Politechniki Warszawskiej, bcpw.bg.pw.edu.pl
  16. ↑ Sztraj Elżbieta, Udział Stefana Bryły w finansowaniu działalności naukowej i dydaktycznej Politechniki Warszawskiej w konspiracji, [w:] Materiały i dokumenty do dziejów nauki polskiej w czasie II wojny światowej, Tom 1: pod red. Zygm. Kolankowskiego i Leona Łosia, Wrocław 1980, ss. 81-104 [+ fotografia portretowa ze zbiorów Archiwum PAN], ISBN 83-04-00680-4
  17. ↑ Rafał Jabłoński: Dom wieżowy na placu Napoleona. zw.com.pl, 2011-01-20. [dostęp 2012-07-09].
  18. ↑ Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s. 348.
  19. ↑ Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939-1944. Warszawa: Interpress, 1970, s. 321–325.
  20. ↑ Cmentarz Stare Powązki: PAWEŁ BRYŁA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-14].
  21. ↑ a b Polski inżynier i mąż stanu profesor Stefan Bryła. gddkia.gov.pl, 2011-12-19. [dostęp 2012-07-06].
  22. ↑ a b c Pierwszy na świecie most spawany. mmgorzow.pl, 2010-07-09. [dostęp 2012-07-09].
  23. ↑ ul. Kolejowa 57. madein.waw.pl. [dostęp 2012-07-09].
  24. ↑ Krzysztof Stefański: Ludzie którzy zbudowali Łódź; Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 roku). Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2009, s. 39. ISBN 978-83-61253-44-0.
  25. ↑ Joanna Olenderek: Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa; Tom 1, Obiekty użyteczności publicznej. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2011, s. 36. ISBN 978-83-7729-087-3.
  26. ↑ Witold Kłębkowski: Pierwsze drapacze śląskie. [w:] Architektura i Budownictwo [on-line]. bcpw.bg.pw.edu.pl, 1932, nr 6 s. 180. [dostęp 2012-07-09].
  27. ↑ Rzeczpospolita: Czarny Jastrząb w hali Łosia. epmlspotters.pl. [dostęp 2015-03-17].
  28. ↑ Waldemar Bałda: Zakłady lotnicze w Mielcu – jeden z symboli Centralnego Okręgu Przemysłowego. nowahistoria.interia.pl, 2014-10-25. [dostęp 2015-03-17].
  29. ↑ Agnieszka Górska: Lwowiana w zbiorach Biblioteki Politechniki Krakowskiej. Analiza najstarszych inwentarzy przybytków (1946–1961). [w:] Biblioteka – Rocznik [on-line]. amu.edu.pl, 2010, Nr 14 (23) s. 251 (przypis 9). [dostęp 2012-07-08]. PL ISSN 0551-6579.
  30. ↑ Monografia działalności naukowej Stefana Bryły, Bolesław Mayzel (red.); Polska Akademia Nauk, Warszawa 1959, Państwowe Wydawnictwo Naukowe (Katalog Biblioteki Narodowej).
  31. ↑ a b Witold Nowakowski: Oblicza Japonii. Bibliografia japoników opublikowanych na terenie Polski do 1945 roku. Stowarzyszenie EBIB, 2011. s. 10. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-17)].
  32. ↑ Trzaska 1939 ↓.
  33. ↑ Regulamin przyznawania Nagród Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa imienia Profesora Stefana Bryły i Profesora Wacława Żenczykowskiego. zgpzitb.org.pl. [dostęp 2015-03-17].
  34. ↑ Welding Timeline. Years 1900–1950; 1929. weldinghistory.org. [dostęp 2015-03-17]. (ang.).
  35. ↑ Bryły Stefana. targeo.pl. [dostęp 2012-07-06].
  36. ↑ Bryły · 05-800 Pruszków, Polska [online], Bryły · 05-800 Pruszków, Polska [dostęp 2021-06-18].
  37. ↑ Patron szkoły; Stefan Władysław Bryła. zsbg.bialystok.pl. [dostęp 2018-02-16].
  38. ↑ Zespół Szkół nr 24. wsisiz.edu.pl. [dostęp 2012-07-06].
  39. ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-01-03].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stefan_Bryła&oldid=73267102”