Stodoły (Rybnik)
Stodoły (niem. Stodoll[1], w latach 1936–1945 Hochlinden) – dzielnica Rybnika położona w północno-zachodniej części miasta, nad rzeką Rudą i Jeziorem Rybnickim, przy drodze wylotowej w kierunku Rud (droga wojewódzka nr 920), w dużej części w obrębie Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Jest najmniejszą z 27 rybnickich dzielnic pod względem ludności – w czerwcu 2021 liczyła 593 mieszkańców[2]. Pod względem powierzchni jest trzecią największą – 11,73 km² (7,9 % powierzchni całego miasta)[3]. Dawniej odrębna wieś przyłączona w 1977 do Rybnika.
| Dzielnica Rybnika | |
 Dawna remiza strażacka umiejscowiona na skrzyżowaniu w centralnym punkcie Stodół | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| W granicach Rybnika |
1 lutego 1977 |
| SIMC |
0943055 |
| Zarządzający |
Piotr Kuczera |
| Powierzchnia |
11,73 km² |
| Populacja (2021) • liczba ludności |
|
| Strefa numeracyjna |
32 |
| Kod pocztowy |
44-292 |
| Tablice rejestracyjne |
SR |
Położenie na mapie Rybnika
| |
| Strona internetowa | |
Historia edytuj
Dzieje Stodół są ściśle związane z dziejami opactwa cystersów w Rudach. Pierwsza wzmianka o miejscowości (zapisanej w postaci Stodol) pochodzi z XVI-wiecznego odpisu dokumentu traktującego o założeniu opactwa wydanego pierwotnie 21 października 1258 roku[4][5]. Jako wieś klasztorna w rękach cystersów pozostała aż do sekularyzacji zakonu w 1810[6]. Pod względem przynależności politycznej dzieliła losy całej ziemi rybnickiej: przynależała do księstwa raciborskiego, a później opolsko-raciborskiego w ramach ziem Korony Czeskiej. W 1742, po I wojnie śląskiej, stała się częścią państwa pruskiego.
.jpg)
Co najmniej od drugiej połowy XVI wieku w rejonie Stodół istniała kuźnia, z początku eksploatowana bezpośrednio przez opactwo cystersów, od 1651 dzierżawiona. Znaczny rozwój produkcji hutniczej nastąpił w XVIII wieku. Z 1690 pochodzi pierwsza wzmianka o przysiółku Buglowiec, a z 1716 o przysiółku Pniowiec[7]. Według Katastru Karolińskiego przygotowanego dla księstwa opolsko-raciborskiego w latach 20. XVIII wieku w Stodołach było 7 gospodarstw chłopskich, 6 zagrodników, jeden młynarz; pogłowie zwierząt oszacowano na 29 krów i 15 świń[8]. W 1736 wzniesiony został w Stodołach murowany dwór, stanowiący uzupełnienie kompleksu dóbr cysterskich[7]. Na podstawie danych z 1765 miejscowość liczyła 13 kmieci, 10 zagrodników, 10 chałupników i trzech rzemieślników[9].
W 1816 wielki piec przeniesiono do Rud, podczas gdy w Stodołach pozostały trzy fryszerki funkcjonujące do 1884[10]. W odróżnieniu od np. Paruszowca miejscowość nie rozwinęła się mimo swoich hutniczych tradycji w nowoczesny ośrodek przemysłowy, pozostając niewielką wioską. W 1885 gmina wiejska Stodoły wraz z obszarem dworskim liczyła łącznie 672 mieszkańców, a w roku 1910 jeszcze mniej – 661[11]. W 1902 Stodoły uzyskały połączenie z Gliwicami i Raciborzem za pośrednictwem kolei wąskotorowej[12]. Administracyjnie przynależały od reformy z 1818 do powiatu Rybnik w rejencji opolskiej prowincji Śląsk.
W górnośląskim plebiscycie terytorialnym, który odbył się 20 marca 1921, 66,15% głosujących w Stodołach (260 osób) opowiedziało się za przyłączeniem regionu do Polski, a 33,33% (131 osób) za pozostaniem w granicach Niemiec[13]. Mimo to po ostatecznym wytyczeniu granicy w październiku 1921 Stodoły stały się jedyną spośród dzisiejszych rybnickich dzielnic, która została w granicach Republiki Weimarskiej, stając się bezpośrednio miejscowością przygraniczną. Weszły w skład powiatu Racibórz. W 1936 słowiańsko brzmiącą nazwę wsi zmieniono na Hochlinden. Dnia 31 sierpnia 1939 roku oddział SS-manów przebranych w polskie mundury upozorował atak na niemiecki urząd celny w Stodołach. Budynek został opanowany przez rzekomych Polaków, po czym doszło do walki z innym oddziałem SS przebranym za niemieckich strażników granicznych. Dla uprawdopodobnienia starcia dostarczono kilkanaście ciał ludzi w polskich i niemieckich mundurach, którzy w rzeczywistości byli zamordowanymi więźniami obozów koncentracyjnych. Incydent w Stodołach wpisuje się w ramy tej samej operacji dywersyjnej co prowokacja gliwicka[14].
Po II wojnie światowej Stodoły stały się częścią Polski. Początkowo były częścią gminy gminy Rudy należącej do powiatu raciborskiego w województwie śląsko-dąbrowskim, a od 1950 w województwie opolskim. W 1954 zostały włączone w skład gromady Chwałęcice w powiecie rybnickim województwa katowickiego (stalinogrodzkiego)[15]. Z Chwałęcicami pozostały związane w ramach jednej gminy po kolejnej reformie z 1973 i wraz z nimi stały się z dniem 1 lutego 1977 częścią Rybnika[16]. Od 1990 jest jedną z samorządowych dzielnic miasta.
Na dalszy rozwój Stodół największy wpływ miała podjęta pod koniec lat 60. XX wieku decyzja o budowie Elektrowni Rybnik i utworzeniu na jej potrzeby sztucznego zbiornika wodnego o nazwie Jezioro Rybnickie. Zapora spiętrzająca wody rzeki Rudy o długości 975 metrów powstała w 1972 właśnie w Stodołach[17], a w jej sąsiedztwie wybudowano ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy rybnickiej elektrowni. Pod wodą znalazły się rozległe niezamieszkane obszary w południowo-wschodniej części terytorium dzielnicy.
Zabytki i atrakcje turystyczne edytuj
- Dwór pocysterski – barokowy, wzniesiony w 1736, przebudowany w 1774[18]; wpisany do rejestru zabytków 17 marca 1966 (nr rej. A/603/66)[19]; w latach 2020–2022 zrewitalizowany i zaadaptowany na restaurację Mona współtworzącą wypoczynkowy ośrodek Bel Mon Resort[20][21][22]
- Meandry rzeki Rudy – zachowany nieuregulowany, naturalnie meandrujący odcinek rzeki Rudy chroniony w formie użytku ekologicznego[23]; organizowane są na nim spływy kajakowe, przy ulicy Księdza Szramka 11 znajduje się przystań kajakowo-rowerowa „Aktywni”[24]
- Jezioro Rybnickie: zapora i północna część zalewu bocznego Pniowiec z miejscami do kąpieli i wędkowania
- Kolej wąskotorowa Stodoły–Rudy–Stanica – jeden z dwóch czynnych fragmentów sieci Górnośląskich Kolei Wąskotorowych, obecnie wykorzystywany w weekendowym ruchu turystycznym; przystanek Stodoły znajduje się około 1,5 km na północ od centrum dzielnicy[25]
- Dom przy ulicy Stalowej 17 – przykład typowej zabudowy z okresu międzywojennego; tablica pamiątkowa i pomnik przed domem upamiętniają, że w tym domu w latach 1947–1958 mieszkała nauczycielka Stefania Wojtyłowa, a w 1948 przebywał u niej bratanek Karol Wojtyła po ukończeniu studiów[26][27].
Przypisy edytuj
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XI - wynik wyszukiwania - DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2023-07-16].
- ↑ Stodoły. rybnik.eu. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Biuro Rozwoju Regionu Spółka z o.o.: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Rybnika. Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr 370/XXIII/2016 Rady Miasta Rybnika z dnia 30 czerwca 2016 r., s. 13.
- ↑ Dzieje miasta i jego dzielnic ↓, s. 124, 259 (tom I).
- ↑ Treść dokumentu zawierającego pierwszą wzmiankę o Stodołach w bazie dokumentyslaska.pl.
- ↑ Dzieje miasta i jego dzielnic ↓, s. 129, 254, 353, 439 (tom I); 66 (tom II).
- ↑ a b Dzieje miasta i jego dzielnic ↓, s. 325–326.
- ↑ Dzieje miasta i jego dzielnic ↓, s. 353 (tom I).
- ↑ Dzieje miasta i jego dzielnic ↓, s. 439 (tom I).
- ↑ Dzieje miasta i jego dzielnic ↓, s. 66 (tom II).
- ↑ Dzieje miasta i jego dzielnic ↓, s. 517 (tom I).
- ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Kolej Wąskotorowa w Rudach. Szlak Zabytków Techniki. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Dzieje miasta i jego dzielnic ↓, s. 613 (tom I).
- ↑ Dzieje miasta i jego dzielnic ↓, s. 755–754 (tom I).
- ↑ Uchwała Nr 22/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu rybnickiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 15 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 54)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 25 stycznia 1977 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie katowickim (Dz.U. 1977 nr 3 poz. 15)
- ↑ Zapora w Rybniku-Stodołach ponownie otwarta. rybnik.com.pl, 2020-05-19. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Dwór cysterski w Rybniku Stodołach. slaskie.travel. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 19 maja 2023 r.). Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach. [dostęp 2023-05-29].
- ↑ Bartłomiej Furmanowicz: Duża inwestycja w Stodołach ruszyła z kopyta. Przebudowują pocysterski dwór. rybnik.com.pl, 2020-09-17. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Wacław Troszka: Pocysterska elegancja w Bel Mon Resort. rybnicka.eu, 2022-09-29. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Wacław troszka: Resort w Stodołach już w komplecie. rybnicka.eu, 2023-06-01. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Aktualizacja waloryzacji przyrodniczej miasta Rybnika. Vanellus Eco Firma Przyrodnicza, 2017. s. 185–186. [dostęp 2023-06-03].
- ↑ Przystań kajakowo-rowerowa Aktywni [dostęp 2023-06-11]
- ↑ Gminny Ośrodek Turystyki i Promocji w Rudach: Zabytkowa stacja kolejki wąskotorowej w Rudach. Rozkład jazdy i cennik. [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Polska, O rybnickim wątku życiorysu Jana Pawła II dowiedzieliśmy się dopiero w latach 90-tych [online], www.rybnik.com.pl [dostęp 2023-07-28] (pol.).
- ↑ Stodoły: Tu mieszkał młody Karol Wojtyła [online], Rybnik Nasze Miasto, 1 maja 2011 [dostęp 2023-07-28] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Rybnik. Dzieje miasta i jego dzielnic. Zbigniew Hojka, Bogdan Kloch (red.). Rybnik: Muzeum w Rybniku, 2017. ISBN 978-83-63959-23-4.