Szówsko

wieś w województwie podkarpackim

Szówskowieś w Polsce położona na pograniczu Doliny Dolnego Sanu i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Wiązownica[4].

Szówsko
wieś
Ilustracja
Kościół parafialny pw. NSPJ w Szówsku
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

jarosławski

Gmina

Wiązownica

Liczba ludności (2021)

3388[2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-522[3]

Tablice rejestracyjne

RJA

SIMC

0612795[4]

Położenie na mapie gminy Wiązownica
Mapa konturowa gminy Wiązownica, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Szówsko”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Szówsko”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Szówsko”
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego
Mapa konturowa powiatu jarosławskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szówsko”
Ziemia50°02′58″N 22°42′40″E/50,049444 22,711111[1]
Szkoła podstawowa w Szówsku
Kaplica i cmentarz w Szówsku
Rondo w Szówsku
Kościół pw. św. Brata Alberta w Szówsku

Prywatna wieś szlachecka Szuwsko, położona w województwie ruskim, w 1739 roku należała wraz z folwarkiem do klucza Jarosław Lubomirskich[5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

W miejscowości kończy swój bieg prowadząca z Sieniawy droga wojewódzka nr 870. Przez miejscowość prowadzi także prowadząca z Jarosławia do Bełżca droga wojewódzka nr 865.

Od roku 1943 w miejscowości funkcjonuje parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa należąca do dekanatu Jarosław III[6].

Części wsi edytuj

Integralne części wsi Szówsko[7][4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0612803 Cegielnia część wsi
0612810 Folwark część wsi
0612826 Goryle część wsi
0612832 Murowanka część wsi
0612849 Nadsanie część wsi
0612855 Setna część wsi
0612861 Szówsko Duże część wsi
0612878 Szówsko Małe część wsi
0612884 Tarnawiec część wsi
0612890 Wola część wsi

Historia edytuj

W czasach średniowiecznych San tworzył ogromne rozlewiska, bagna i jeziora, na których były mosty i usypane groble. Na tych terenach rosły łozy, sitowia i dzikie szuwary, od których powstała nazwa Szuwarsko. Według innej hipotezy nazwa wsi powstała od słowa Suszko - suszyć, ponieważ mieszkańcy mieli obowiązek dostarczać do Jarosławia suszone mięso i owoce leśne. Pierwsza wzmianka pochodzi z dokumentu nadania Jarosławia i okolicznych wiosek, przez króla Władysława Jagiełły z 27 listopada 1387 roku, na rzecz Jana z Tarnowa. W 1473 roku została założona przez Rafała Ordynacja Jarosławska z Jarosławiem, Przeworskiem i 29 okolicznymi wsiami, wśród których wymieniono Szówsko. 1 czerwca 1523 roku założono kolegiatę w Jarosławiu, dla której mieszkańcy Szówska składali dziesięciny[8].

Przydatnym źródłem archiwalnym są regestra poborowe, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej z lat: 1515[9] (wieś posiadała 13 łanów kmiecych), 1589[10], 1628[11], 1651 i 1674.

W 1891 książę Witold Czartoryski założył w Szówsku cegielnię. Kolejną jego inwestycją (1918) była kaflarnia, która była jedną z najważniejszych wytwórni kafli piecowych w Polsce międzywojennej, produkującą 0,4-0,5 mln szt. kafli rocznie. Powierzchnia przedsiębiorstwa Czartoryskich wynosiła 38 ha. W głównym budynku kaflarni o pow. 1550 m² znajdowały się dwa piece do wypalania kafli budowy Towarzystwa dla Budowli Przemysłowych Schleven i Ska z Krakowa na podstawie projektu berlińskiej firmy Eckerd i Hotop. Wyroby sygnowane były skrótem J.P.T.C.B. Kaflarnia Szówsko. Do wytwarzania kafli sprowadzano gliny specjalistyczne z Wrocławia i z Bolesławca, które stanowiły istotną domieszkę do glin miejscowych pozwalającą na produkcję wyrobów o wysokiej jakości i trwałości. Kaflarnia posiadała rozbudowaną sieć dystrybucji głównie na południu kraju (w Krakowie i Bochni, Lwowie, Tarnopolu, Przemyślu, Samborze, Struju, Stanisławowie, Kołomyi) a także eksponowała swoją ofertę na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929)[12].

W II Rzeczpospolitej wieś w powiecie jarosławskim województwa lwowskiego. W 1931 liczyła 317 zagród i ok. 2000 mieszkańców, prawie samych Polaków. W latach 1944–1947 działała tu silna samoobrona broniąca ludności cywilnej. Nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA dokonali kilku napadów rabunkowych na wieś, mordując 4 Polaków[13].

II wojna światowa przyniosła zniszczenie komina i grabież parku maszynowego kaflarni. W 1950 roku nastąpiła nacjonalizacja zakładu, który nie zachował się do czasów współczesnych[12].

Kościół edytuj

Szówsko należało do rzymskokatolickiej parafii Jarosław-Fara. W 1905 roku w Szówsku, z inicjatywy wójta Marcina Berezy, Feliksa Krauza i Marcina Ochaba założono cmentarz, a w latach 1905–1910 książę Jerzy Konstanty Czartoryski zbudował ochronkę dla sióstr, w której znajdowała się kaplica do mszy pogrzebowych[14].

W 1938 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła, a w 1939 roku bp Franciszek Barda dokonał poświęcenia kamienia węgielnego i fundamentów. W 1942 roku został poświęcony kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, którego dalsza budowa trwała do 1960 roku. W styczniu 1943 roku została erygowana parafia w Szówsku, a jej pierwszym proboszczem został wikariusz z Jarosławia ks. Józef Kilar. Kościół okazał się za mały na potrzeby parafii i w 1997 roku rozpoczęto budowę nowej części kościoła i remont starej części, który ukończono w 2009 roku. 23 października 2009 roku abp Józef Michalik dokonał konsekracji kościoła[8].

Oświata edytuj

Początki szkolnictwa w Szówsku są datowane na 1868 rok, gdy powstała szkoła trywialna. W latach 1868-1873 szkoła była trywialna, w latach 1873-1874 szkoła była ludowa, w latach 1874-1894 szkoła była 1-klasowa, a od 1894 roku 2-klasowa.

11 listopada 1984 roku szkole nadano imię Jana Kochanowskiego. W 1999 roku na mocy reformy oświaty zorganizowano 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum, a w 2008 roku utworzono Zespół Szkół w Szówsku. W 2017 roku na mocy reformy oświaty przywrócono 8-letnią szkołę podstawową.

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 135876
  2. Wieś Szówsko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-20] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1258 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  5. Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
  6. Bogdan Łaciński: Dzieje parafii Szówsko. 2007.
  7. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. 
  8. a b Historia wioski i Parafii Szówsko
  9. Aleksander Jabłonowski. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (s. 135) [dostęp 2017-10-04]
    [Cytat:Sowsko. lan. 13, tab. braxans fertonem.]
  10. Aleksander Jabłonowski. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (s. 4) [dostęp 2017-10-04]
    [Cytat:Schowsko (Szuwsko), lan. 12¼, hort. s. agr. 13, inq. c. pec. 3. inq. paup. 9, ort. 5, piscat. 1.]
  11. Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe, tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (s. 185)
    [Cytat: Szowsko: de laneis 12 cum quartis agri per gr 30; hortulani agris carentes 13 per gr 4; inquilini pecora habentes 3 per gr 8; inquilini pauperes 9 per gr 2; artifices 5 per gr 4; Piscator 1 gr 8; a propinatione vini cremati gr 6 ............17/0/9.
  12. a b https://www.zdunskieopowiesci.pl/o-cegielni-i-kaflarni-w-szowsku/ Maciej Burdzy O cegielni i kaflarni w Szówsku, www.zdunskieopowiesci.pl, 2021
  13. Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 279, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  14. Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Premisliensis tum Saeculari tum Regulari Ritus Latini 1914 (str. 102) [dostęp 2017-12-06]
    [Cytat: in Szówsko asylum pervulorum cum oratio semipublico]

Linki zewnętrzne edytuj