Szkocka odmiana języka angielskiego

Szkocka odmiana języka angielskiego – dialekt języka angielskiego używany przez mieszkańców Szkocji, odróżniany od języka scots, będącego w użyciu na tym samym obszarze i wywierającego nań znaczny wpływ^[1]. Niektórzy badacze włączają scots w to pojęcie, inni uznają go za odrębny język^[2]. Standardowy wariant szkockiej angielszczyzny oraz język scots stanowią krańce kontinuum, obejmującego różne formy pośrednie^[3].

Wymowa edytuj

Istnieje kilka znaczących różnic odróżniających angielski mówiony w Szkocji od Received Pronunciation, przy czym nie ma jednorodnego szkockiego akcentu i zmiany mogą się różnić lokalnie. Oto największe różnice w stosunku do RP^[4]:

Brak zaokrągleń samogłosek w takich słowach jak stone czy go, wymawiane jak stane, gae
Samogłoska przymknięta tylna /U:/ jest bardziej przednia, co wywołuje taki efekt jak w niemieckim umlaut ü czy /y/ we francuskim słowie tu, w pisowni objawia się to przez oi: moon → muin
Wygłosowe /l/ zostało zastąpione jeszcze za czasów języka średnioangielskiego przez samogłoskę podobną do /u/, co znajduje odbicie w pisowni: saut zamiast salt, fou zamiast full itp.
W związku z nieco odmiennym przebiegiem wielkiej przesuwki samogłoskowej szkocka odmiana angielskiego zachowała czystą samogłoskę /u:/ w takich słowach jak house (hoose) czy down (doon)
Niektóre samogłoski nie mają w miarę stałej właściwej im długości, ale ich długość zależy od następującego po nich dźwięku (tzw. szkocka reguła długości samogłosek). Najbardziej dotknięte są samogłoski przymknięte: /i/ i /u/. Na przykład /i/ jest długie w leaves i sees, krótkie w leaf i cease. Zjawisko jest nie tylko funkcją długości przed spółgłoską dźwięczną, jak w RP.
Podniebienna spółgłoska trąca jest słyszalna w takich słowach jak loch, nicht („noc”), ale często tam, gdzie w piśmie występuje -ch-, np. technical
Często używana bezdźwięczna spółgłoska trąca dwuwargowa /ʍ/ (jak w hiszpańskim słowie llevar), pozwalając na rozróżnienie takich słów jak while i wile, whales i wales. Na północnym wschodzie /ʍ/ jest zastąpione przez /f/
W obszarach miejskich spotyka się często zwarcie krtaniowe, w takich słowach jak butter

Mniej lub bardziej regularne odpowiedniki samogłosek
Czyste samogłoski
Samogłoski standardowe	Szkocki angielski	Przykłady
/ɪ /	/ɪ /	bid, pit
/i ː /	/i /	bead, peat
/ɛ /	/ɛ /	bed, pet
/e ɪ /	/e /	bay, hey, fate
/æ /	/a /	bad, pat
/ɑ ː /	/a /	balm, father, pa
/ɒ /	/ɔ /	bod, pot, cot
/ɔ ː /	/ɔ /	bawd, paw, caught
/o ʊ /	/o /	beau, hoe, poke
/ʊ /	/ʉ /	good, foot, put
/u ː /	/ʉ /	booed, food
/ʌ /	/ʌ /	bud, putt
Dyftongi
/а ɪ /	/a e / ~ /ə i /	buy, ride, write
/a ʊ /	/ʌ u /	how, pout
/ɔ ɪ /	/o i /	boy, hoy
/j u ː /	/j ʉ /	hue, pew, new
Samogłoski z „r” (nie istnieją w scots)
/ɪ r /	/ɪ r /	mirror (również w fir)
/ɪ ə r /	/i r /	beer, mere
/ɛ r /	/ɛ r /	berry, merry (również w her)
/ɛ ə r /	/e r /	bear, mare, Mary
/æ r /	/a r /	barrow, marry
/ɑ r /	/a r /	bar, mar
/ɒ r /	/ɔ r /	moral, forage
/ɔ r /	/ɔ r /	born, for
/ɔ ə r /	/o r /	boar, four, more
/ʊ ə r /	/u r /	boor, moor
/ʌ r /	/ʌ r /	hurry, Murray (również w fur)
/ɜ r / (ɝ)	/ɪ r /, /ɛ r /, /ʌ r /	bird, herd, furry
Samogłoski zredukowane
/ɨ /		roses, business
/ə /	/ə /	Rosa’s, cuppa
/ə r / (ɚ)		runner, mercer

Słownictwo edytuj

Szkocka angielszczyzna wykazuje wiele zapożyczeń z języków scots i gaelickiego. Przykłady^[5]:

ben – góra (z gaelic: beinn)
ceilidh – impreza
clingin – nieprzyjemny
dead – bardzo
dinner – lunch
gey – bardzo
ken – znać (D’ye ken yon laddie? – Znasz tamtego chłopaka?)
loch – jezioro
loon – chłopak
nyaff – idiota
Sassenach – Anglik (od „Saxon”)
Slàinte! – Cheers!
Teuchter – góral (szkocki)

Gramatyka edytuj

Szkocka odmiana angielskiego posiada kilka szczególnych konstrukcji gramatycznych:

My hair needs washed zamiast standardowego My hair needs washing.
I might could go the morn (I might be able to go tomorrow)
That cup’s mines (That cup’s mine)
Charakterystyczną cechą dialektu szkockiego jest rozróżnienie zaimków you (liczba pojedyncza) i youse (liczba mnoga)^[5]

Przypisy edytuj

↑ Macafee C. Scots in Encyclopedia of Language and Linguistics, Vol. 11, Elsevier, Oxford, 2005, s. 33.
↑ Stuart-Smith J. Scottish English: Phonology w: Varieties of English: The British Isles, Kortman & Upton (Eds), Mouton de Gruyter, New York 2008, s. 48.
↑ Stuart-Smith J. Scottish English: Phonology w Varieties of English: The British Isles, Kortman & Upton (Eds), Mouton de Gruyter, New York 2008, s. 47.
↑ Crystal 1995 ↓, s. 329.
↑ ^a ^b British Phrasebook, s. 199–206.

Bibliografia edytuj

British Phrasebook, ElizabethE. Bartsch-Parker, wyd. 1st ed, Hawthorn, Vic.: Lonely Planet, 1999, ISBN 0-86442-484-1, OCLC 41018385 .
David Crystal: The Cambridge Encyclopaedia of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press, 1995. ISBN 0-521-40179-8.

Linki zewnętrzne edytuj

[1] Macafee C. Scots in Encyclopedia of Language and Linguistics, Vol. 11, Elsevier, Oxford, 2005, s. 33.

[2] Stuart-Smith J. Scottish English: Phonology w: Varieties of English: The British Isles, Kortman & Upton (Eds), Mouton de Gruyter, New York 2008, s. 48.

[3] Stuart-Smith J. Scottish English: Phonology w Varieties of English: The British Isles, Kortman & Upton (Eds), Mouton de Gruyter, New York 2008, s. 47.

[CITEREFCrystal1995329-4] Crystal 1995 ↓, s. 329.

[autonazwa1-5] British Phrasebook, s. 199–206.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]