Sztuka rzeźbienia krzyży
Sztuka rzeźbienia krzyży na Litwie (lit. Kryždirbystė) – element rozpowszechnionej tradycji wyrobu krzyży i kapliczek związanej z religią katolicką; sztuka ta sięga korzeniami do tradycji pogańskiej związanej z kultem Drzewa Świata[1].
W 2001 roku sztuka rzeźbienia krzyży została proklamowana Arcydziełem Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości, a w 2008 roku wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO[2].
Krzyże edytuj
Krzyże stawiane są na cmentarzach, na poboczach dróg wjazdowych do wiosek, skrzyżowaniach, przy lasach i polach, rzekach i jeziorach, koło domów i przy kościołach, a także w celu upamiętnienia ważnych wydarzeń[3].
Krzyże, o wysokości od 1 do 5 metrów, wykonywane są z drewna dębowego, nie tylko ze względu na jego wytrzymałość, ale również z uwagi na miejsce dębu w pogańskich wierzeniach – dąb uznawano za święte drzewo, przeznaczone dla kultu bóstw[4]. Krzyże rzeźbione w kwiatowe lub geometryczne wzory, często zwieńczone są małym daszkiem i zdobione małymi figurkami, najczęściej Chrystusa i różnych świętych[5][3]. Wybierane są postaci świętych ważnych w codziennym życiu wiernych. Przy rzekach i jeziorach krzyże zdobią figury Jana Nepomucena – patrona mostów i tonących, orędownika podczas powodzi albo Jana Chrzciciela. Przy polach umiejscawiane są figury św. Izydora, koło budynków inwentarskich – figury św. Jerzego. Domów strzegą kapliczki z figurami św. Rocha (chroni przed chorobami), sw. Floriana i św. Agaty (chronią przed pożarem), św. Antoniego (pomaga odnaleźć zgubione rzeczy) i św. Józefa (opiekuje się rodziną)[3].
Pod krzyżami wierni zostawiają dary dziękczynne i w intencji powodzenia różnych przedsięwzięć: jedzenie, różańce i pieniądze (z reguły przy krzyżach i kapliczkach, którym przypisywane są właściwości cudowne); kolorowe wstążki (np. w intencji bezpiecznej podroży, z okazji wesela), krzyże opasywane są też fartuchami (symbolizującymi płodność – w intencji poczęcia potomstwa)[6].
Krzyże i kapliczki są święcone przez księży – te jeszcze niepoświęcone oznaczane są małymi gałązkami lub słomą – i się ich nie usuwa[7].
Z uwagi na powszechność krzyży w krajobrazie, Litwa nazywana jest krajem krzyży[8][9].
Historia edytuj
Tradycja rzeźbienia krzyży rozwinęła się najprawdopodobniej po chrystianizacji Litwy w XV wieku (Litwa przyjęła chrześcijaństwo w 1387 roku, a Żmudź w 1413[10])[5]. W okresie podporządkowania rosyjskiemu kościołowi prawosławnemu w XIX wieku, a później podczas rządów sowieckich, krzyże te stały się symbolami litewskiej tożsamości religijnej i narodowej[11].
Według dokumentów przesłanych UNESCO w kontekście wpisu na listę niematerialnego dziedzictwa, w 2001 roku na terytorium Litwy było około trzystu aktywnych rzeźbiarzy (za aktywnych uważa się takich, którzy stworzyli ponad 10 krzyży)[12].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael Strmiska: Modern Paganism in World Cultures: Comparative Perspectives. ABC-CLIO, 2005, s. 254–255. ISBN 978-1-85109-608-4. [dostęp 2014-04-27].
- ↑ UNESCO ICH: Cross-crafting and its symbolism. [dostęp 2013-11-18]. (ang.).
- ↑ a b c LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 5. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
- ↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 13. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
- ↑ a b J. Gordon Melton: The Encyclopedia of Religious Phenomena. Visible Ink Press, 2007, s. 147. ISBN 978-1-57859-209-8. [dostęp 2014-04-27].
- ↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 6. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
- ↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 7. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
- ↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 4. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
- ↑ Kevin O'Connor: Culture and Customs of the Baltic States. Greenwood Publishing Group, 2006, s. 230. ISBN 978-0-313-33125-1. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
- ↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 8. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
- ↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 10. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
- ↑ LITHUANIAN CANDIDATURE FILE: CROSS - CRAFTING IN LITHUANIA. s. 1. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
Zobacz też edytuj
Linki zewnętrzne edytuj
- Nerijus Adomaitis: Lithuania cross-makers keep tradition alive. Reuters, 2008-05-28. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).