Wikipedia

Tadeusz Borowski (pisarz)

polski poeta, prozaik i publicysta

Tadeusz Borowski (ur. 12 listopada 1922 w Żytomierzu, zm. 3 lipca 1951 w Warszawie) – polski pisarz, poeta i publicysta. Należał do pokolenia Kolumbów.

Tadeusz Borowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

12 listopada 1922
Żytomierz

Data i miejsce śmierci

3 lipca 1951
Warszawa

Przyczyna śmierci

samobójstwo

Miejsce spoczynku

cmentarz Wojskowy na Powązkach

Zawód, zajęcie

pisarz, poeta, publicysta

Edukacja

Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego w Warszawie

Partia

PZPR

Rodzice

Stanisław, Teofilia

Małżeństwo

Maria Borowska-Bayer

Dzieci

Małgorzata Borowska

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Odznaka Nagrody Państwowej – awers
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Tadeusz Borowski (po lewej) i Mieczysław Jastrun na kongresie pisarzy w NRD, 4 lipca 1950
Grób Tadeusza Borowskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Tablica pamiątkowa przy ul. Kaliskiej 17 w Warszawie
Tablica pamiątkowa przy ul. Skaryszewskiej 4 w Warszawie

Życiorys edytuj

Urodził się w Żytomierzu jako drugi syn Stanisława i Teofili Borowskich. W 1926 ojciec został aresztowany i wywieziony do rosyjskiej Karelii z powodu dawnej przynależności do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Cztery lata później matka podzieliła losy męża, została wywieziona na Syberię nad rzekę Jenisej. Dwaj mali chłopcy pozostali sami. Starszy – Juliusz – trafił do internatu, młodszy Tadeusz dostał się pod opiekę ciotki.

W 1932 Stanisław Borowski został wymieniony za więzionych w Polsce komunistów i znalazł się w Polsce. Dwaj chłopcy: czternastoletni wtedy Juliusz i dziesięcioletni Tadeusz wyruszyli w samodzielną podróż z Żytomierza przez Koziatyn, Kijów do Moskwy, skąd, zaopatrzeni w oficjalne papiery Czerwonego Krzyża, jechali dalej, do Polski. Prawie nieznany ojciec oczekiwał na synów przy granicy, w Baranowiczach. Matka przybyła do Polski dwa lata później, latem 1934.

Rodzina Borowskich osiedliła się w Warszawie. Tadeusz w 1940 ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego na tajnych kompletach, co zostało opisane w opowiadaniu Matura na Targowej. Studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, gdzie poznał swoją przyszłą żonę, Marię Rundo (wiele scen z tego okresu zostało włączonych do utworów opublikowanych po wojnie: opowiadania Pożegnania z Marią i szkicu Profesorowie i studenci). W czasie okupacji niemieckiej pracował jako magazynier w przedsiębiorstwie budowlanym Pędzich przy ul. Skaryszewskiej 4[1]. Mieszkał wtedy w należących do przedsiębiorstwa barakach, znajdujących się obok obozu przejściowego przy ul. Skaryszewskiej 8[1] (ulicę i obóz opisał potem w opowiadaniu Pożegnanie z Marią)[2].

W okresie okupacji współpracował z miesięcznikiem „Droga”. Zadebiutował tomikiem Gdziekolwiek ziemia, wykonanym własnoręcznie techniką powielaczową w 1942. W wykonaniu tomiku pomagał mu przyjaciel Piotr Słonimski.

W 1943 został aresztowany w „kotle” i uwięziony na Pawiaku. Potem został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Otrzymał numer obozowy 119198. Kontynuował tam twórczość literacką, pisząc m.in. wiersze, piosenki i kolędy, a także listy do narzeczonej Marii, która również znajdowała się w oświęcimskim obozie. Obozowa rzeczywistość została opisana w opowiadaniu U nas, w Auschwitzu…, którego podstawą były wspomniane już listy do Marii Rundo. W sierpniu 1944 przewieziono go wraz z innymi więźniami do obozu w Dautmergen, filii obozu koncentracyjnego Natzweiler-Struthof, a potem do Dachau, w którego filii (KL München-Allach) 30 kwietnia 1945 został wyzwolony przez oddziały 7 Armii USA[3]. Następnie został przeniesiony do obozu dla dipisów, w którym pozostawał do września 1945.

Po wojnie przebywał w Monachium. W maju 1946 wrócił do kraju. Współpracował z wieloma pismami. Był w awangardzie młodych bezkompromisowych twórców (był zaliczany do grupy „Pryszczatych”), wychwalających nowy ustrój. W tym czasie stał na czele sekcji literackiej Klubu Młodych Artystów i Naukowców[4]. Brał udział w Kongresie w Obronie Pokoju we Wrocławiu w 1948, jako wicedyrektor biura prasowego i redaktor gazety kongresowej. Cztery lata po powrocie do Polski, jego twórczość zaowocowała Państwową Nagrodą Artystyczną.

W 1948 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR)[5].

W okresie od czerwca 1949 do marca 1950 przebywał w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie. Oficjalnie jako referent kulturalny, nieoficjalnie jako współpracownik wywiadu wojskowego.

26 czerwca 1951 urodziła mu się córka Małgorzata. Jeszcze 1 lipca Borowski odwiedził żonę w szpitalu, a dzień później trafił z objawami zatrucia do szpitala. Był w stanie zamroczenia gazem i środkami nasennymi. Zmarł 3 lipca 1951. Przyczyną śmierci było najprawdopodobniej samobójstwo. W spekulacjach na temat przyczyn tego kroku wymienia się z jednej strony rozczarowanie komunizmem (w tym czasie został zmuszony do złożenia samokrytyki[6], w której dociekał, jak mogło w ogóle dojść do powstania opowiadań obozowych; zdaniem Agnieszki Szewczyk było to jego pierwsze, symboliczne samobójstwo[4]) i depresję z powodu własnej roli w jego propagowaniu, a z drugiej strony nieszczęśliwy romans z Dżennet Połtorzycką[7], w który się uwikłał właśnie, gdy rodziło mu się dziecko. Śmierć Borowskiego była wstrząsem dla współczesnych mu ludzi pióra, porównywanym do samobójstwa Majakowskiego 21 lat wcześniej. Legenda uczyniła z niego pierwszą ofiarę własnej komunistycznej przeszłości.

Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 24A-tuje-1)[8]. Na wniosek Ministra Kultury i Sztuki pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitną działalność publicystyczną i literacką[9][10].

Twórczość edytuj

W 1950 z okazji Święta 22 lipca otrzymał Nagrodę Państwową III. stopnia[11].

W kulturze masowej edytuj

Został krytycznie i ironicznie sportretowany jako komunista przez Czesława Miłosza w eseju „Beta, czyli nieszczęśliwy kochanek” w tomie Zniewolony umysł[12]. Antoni Halor i Józef Gębski w oparciu o prozę Borowskiego, z wykorzystaniem oryginalnych taśm filmowych z lat 1939–1945, zrealizowali wielokrotnie nagradzany film dokumentalny „Testament”.

Twórcą biografii Borowskiego Ucieczka z Kamiennego świata jest jego przyjaciel, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego Tadeusz Drewnowski. Był także edytorem Niedyskrecji pocztowych. Korespondencja Tadeusza Borowskiego.

Dwa wiersze Borowskiego, Licytacja i Pieśń, wykonywał do własnej muzyki Roman Kołakowski.

Na płycie „Sierpień” zespołu Fabryka wydanego w 2016 nakładem Narodowego Centrum Kultury znalazł się jeden utwór do tekstu Tadeusza Borowskiego – Pieśń (jako Nad nami noc)[13].

Upamiętnienie edytuj

  • Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy przy ul. Kaliskiej 17, w której w latach 1947–1951 mieszkał Tadeusz Borowski[14].
  • Tablica pamiątkowa przy ul. Skaryszewskiej 4 w Warszawie, odsłonięta w 2019[15].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 68. ISBN 978-83-951050-2-9.
  2. ↑ Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 68−69. ISBN 978-83-951050-2-9.
  3. ↑ Joanna Banaś, Ta książka usuwa fałszywą legendę obozu koncentracyjnego [online], wyborcza.pl, 2 września 2022 [dostęp 2024-01-13].
  4. ↑ a b Paweł Gawlik „Od „wielkiej trwogi” do odbudowy”.
  5. ↑ Piotr Sarzyński, Maja Wolny, Kronika śmierci przedwczesnych, Warszawa 2000, s. 122.
  6. ↑ Tadeusz Borowski, Rozmowy. Dla towarzyszy: Jerzego Andrzejewskiego i Wiktora Woroszylskiego, „Odrodzenie”, VII (8), 1950, s. 6, Cytat: Nie umiałem klasowo podzielić obozu, przeżywając, w gruncie rzeczy, nie wiedziałem, co przeżywam. Zabawiłem się w ciasny empiryzm, behavioryzm i jak to się tam nazywa. Miałem ambicję pokazywania prawdy, a skończyłem na obiektywnym przymierzu z ideologią faszystowską.
  7. ↑ Timothy Snyder, The World of Tadeusz Borowski’s Auschwitz [online], The New York Review of Books [dostęp 2021-09-17] (ang.).
  8. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  9. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 5 lipca 1951, Monitor Polski – rok 1951, nr 66, poz.861., 1951.
  10. ↑ http://monitorpolski.gov.pl/MP/1951/s/66/860.
  11. ↑ Bohdan Urbankowski: Czerwona msza, czyli uśmiech Stalina, t. 2, Warszawa 1998, s. 315.
  12. ↑ Małgorzata Olszewska: Tadeusz Borowski – Życie i twórczość. Culture.pl, grudzień 2007. (pol.).
  13. ↑ Sierpień. [w:] Narodowe Centrum Kultury [on-line]. nck.pl. [dostęp 2017-01-29].
  14. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 111. ISBN 83-912463-4-5.
  15. ↑ Siekiera, motyka i dwie deski, oj, działo się, działo na Skaryszewskiej!. [w:] Rada Samorządu Mieszkańców Osiedla Kamionek [on-line]. 6 czerwca 2019. [dostęp 2023-02-25].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tadeusz_Borowski_(pisarz)&oldid=73146516”