Tadeusz Manteuffel

polski historyk, mediewista

Tadeusz Manteuffel, właśc. Tadeusz Manteuffel-Szoege, Taddaeus Julius Joseph von Manteuffel (ur. 5 marca 1902 w Rzeżycy, zm. 22 września 1970 w Warszawie) – polski historyk, mediewista, żołnierz Armii Krajowej, twórca i pierwszy dyrektor Instytutu Historii PAN, prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego (1950–1953).

Tadeusz Manteuffel
Tadeusz Juliusz Józef Manteuffel-Szoege
Ilustracja
Tadeusz Manteuffel (ok. 1945–1950)
Data i miejsce urodzenia

5 marca 1902
Rzeżyca

Data i miejsce śmierci

22 września 1970
Warszawa

Zawód, zajęcie

historyk

Narodowość

Polak

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Grób Tadeusza Manteuffla na cmentarzu Powązkowskim

Życiorys edytuj

Uczył się w warszawskim gimnazjum u Chrzanowskiego (obecnie XVIII Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego w Warszawie), a następnie w gimnazjum Macierzy Polskiej w Piotrogrodzie, następnie w Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie, gdzie w 1919 uzyskał maturę[1].

Wstąpił do Straży Narodowej, gdzie pełnił służbę wartowniczą w bramach zarządu elektrowni na Foksalu i w zajezdni tramwajowej przy ul. Puławskiej. W 1919 zaczął studia na Uniwersytecie Warszawskim. Od lipca do listopada 1920 odbył ochotniczą służbę wojskową. Walczył w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Podczas obrony Warszawy stracił prawą rękę.

Do 1924 na Uniwersytecie Warszawskim studiował historię. 15 października 1921 podjął pracę w Archiwum Oświecenia Publicznego. W latach 1924–1926 wyjechał na zagraniczne stypendia naukowe do Francji, Anglii i do Włoch. W 1925 ukazała się pierwsza jego praca mediewistyczna Polityka unifikacyjna Chlotara II. W 1926 opublikował Ekspansję frankońską na terenie Włoch w VI i VII w. W 1931 po opublikowaniu pracy habilitacyjnej Teoria ustroju feudalnego według Consuetudines Feudorum XII–XIII na Uniwersytecie uzyskał stopień docenta. W listopadzie 1939 rozpoczął pracę w Archiwum Akt Nowych. W 1940 wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, który potem został przekształcony w AK. Był współpracownikiem Biura Informacji i Propagandy, pełnił m.in. funkcję zastępcy redaktora Wiadomości Polskich. W czasie okupacji organizował również tajne nauczanie.

1 września 1945 został nadzwyczajnym profesorem kontraktowym w katedrze historii powszechnej średniowiecza i kierownikiem Instytutu Historycznego UW. Następnie był dziekanem i prorektorem na UW. 11 maja 1945 reaktywował Towarzystwo Miłośników Historii. W 1951 był jednym z organizatorów I Kongresu Nauki Polskiej, na którym był współredaktorem referatu Żanny Kormanowej, która w imieniu całego środowiska naukowego deklarowała gotowość uczonych, by nauka historyczna odegrała doniosłą rolę w ogólnym planie ideologicznej ofensywy socjalizmu w Polsce[2]. Został dyrektorem Instytutu Historii PAN (obecnie noszącym jego imię). Był także członkiem Rady Redakcyjnej „Przeglądu Historycznego[3].

W 1952 r. został członkiem korespondentem, a w 1958 r. członkiem rzeczywistym PAN[4].

Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (aleja zasłużonych-1-149)[5].

Rodzina edytuj

Jego braćmi byli Leon Manteuffel-Szoege i Edward Manteuffel-Szoege. Od 1932 r. był mężem historyczki Marii zd. Heurich, córki architekta Jana Fryderyka Heuricha, mieli dwie córki: Annę (ur. 1939, żonę historyka Tomasza Szaroty) i Małgorzatę (ur. 1944, po mężu Cymborowską).

Uczniowie edytuj

Wśród jego uczniów byli m.in.: Danuta Borawska, Czesław Deptuła, Jerzy Dowiat, Józef Płocha, Edward Potkowski, Julia Tazbir, Stanisław Trawkowski, Andrzej Wyczański.

Wybrane publikacje książkowe edytuj

  • Narodziny herezji
  • Historia powszechna. Średniowiecze
  • Kultura Europy średniowiecznej

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

 
Tadeusz Manteuffel na znaczku pocztowym

Jego imieniem została nazwana ulica na Gocławiu w Warszawie. W 1992 roku, w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin Manteuffela, Poczta Polska wyemitowała znaczek z jego podobizną.

Przypisy edytuj

  1. W: Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego Warszawa: PIW, 1989, w spisie absolwentów rocznika 1919 na s. 342, pozycja 17. oraz fotografia nr 39 po s. 224, fotografia podpisana: „Prof. Tadeusz Manteuffel-Szoege (1902–1970), matura 1919”.
  2. Zbigniew Romek, Cenzura a nauka historyczna w Polsce 1944–1970, Warszawa 2010, s. 150.
  3. „Przegląd Historyczny”, nr 1/1969.
  4. Manteuffel, Tadeusz, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-10-17].
  5. Cmentarz Stare Powązki: TADEUSZ MANTEUFFEL, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-04].
  6. M.P. z 1952 r. nr 52, poz. 701.
  7. M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
  8. M.P. z 1950 r. nr 85, poz. 1021 „za zasługi w pracy zawodowej”.
  9. M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 278 „za zasługi na polu pracy naukowej”.

Bibliografia edytuj

  • Kronika Warszawy, 3/7 1971, s. 141–146.
  • Dariusz Matelski, Tadeusz Manteuffel (1902–1970). Wspomnienie, „Gazeta Wyborcza Poznań”, nr 79 (3987) z 4 kwietnia 2002, s. 9.
  • Oskar Halecki, Tadeusz Manteuffel (1902–1970), „Teki Historyczne” 16 (1969/1971), s. 347–350.