Wikipedia

Tolkmicko

miasto w województwie warmińsko-mazurskim

Tolkmicko (niem. Tolkemit) – miasto w Polsce położone województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, nad Zalewem Wiślanym. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tolkmicko.

Tolkmicko
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Plac Wolności w Tolkmicku
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

elbląski

Gmina

Tolkmicko

Prawa miejskie

1296

Burmistrz

Magdalena Dalman[1]

Powierzchnia

2,29[2] km²

Wysokość

4 m n.p.m.

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


2731[3]
1192,6 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 55

Kod pocztowy

82-340

Tablice rejestracyjne

NEB

Położenie na mapie gminy Tolkmicko
Mapa konturowa gminy Tolkmicko, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Tolkmicko”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Tolkmicko”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Tolkmicko”
Położenie na mapie powiatu elbląskiego
Mapa konturowa powiatu elbląskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Tolkmicko”
Ziemia54°19′12,79″N 19°31′38,33″E/54,320219 19,527314
TERC (TERYT)

2804094

SIMC

0933000

Urząd miejski
Plac Wolności 3
82-340 Tolkmicko
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Ośrodek usługowy i turystyczno-wypoczynkowy. Miasto jest ośrodkiem przemysłu spożywczego (rybnego oraz przetwórstwa owoców i warzyw). Na terenie miasta funkcjonuje port morski, będący jednym z największych portów nad Zalewem Wiślanym[4].

Położenie edytuj

Miasto królewskie Tolkmicko położone było w II połowie XVI wieku w województwie malborskim[5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.

Pod względem historycznym Tolkmicko leży w Prusach, we wschodniej części ziemi malborskiej, jak i również na terenie dawnej Lanzanii[6], leżącej na pograniczu Pogezanii[7] i Warmii plemiennej[8]. Etnograficznie stanowi także część Powiśla[9].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu dwóch mezoregionów: Wybrzeża Staropruskiego i Wysoczyzny Elbląskiej, stanowiących część makroregionu Pobrzeża Gdańskiego[10].

Nazwa edytuj

Pierwszy pisemny zapis nazwy miasta Tolkemit pochodzi z 1326 roku. Według legendy nazwa miejscowości miałaby się wywodzić od księcia pruskiego Tolka i jego córki Mity (według innych wersji Tolko miał być grodem należącym do pruskiego księcia Hoggo, zaś Mita miała być jego córką[11]), która miała władać grodem położonym na Wałach Tolkmita. Z kolei Tolko miał być jednym z 12 synów Widewuta, potężnego władcy Prusów, a kraj którym władał, miał zajmować przestrzeń pomiędzy Druznem a Pasłęką[6].

Do 1945 roku miejscowość nosiła nazwę Tolkemit. Po wojnie wobec miasta używano następujących nazw: Tolkemity, Tolemko, Tolkemicko oraz Świteź. Po 1947 roku przemianowano nazwę miasta na Tolkmicko[6].

Historia edytuj

Starożytność edytuj

W najbliższej okolicy miasta istniał wczesnośredniowieczny gród Prusów, którego pozostałości się zachowały w postaci Wałów Tolkmita. Wykopaliska wskazują na powstanie grodu we wczesnej epoce żelaza (około 650–400 p.n.e.). Z tego okresu pochodzą ślady pobytu w okolicy ludności kultury łużyckiej oraz cztery grodziska znajdujące się na terenie gminy.

Od XIII do 1772 roku edytuj

Do XIII wieku tereny położone nad Zalewem Wiślanym zamieszkiwały plemiona pruskie Pogezan i Warmów. W 1210 roku Lanzanię, rejon dzisiejszego Tolkmicka, zajął król duński Waldemar II. W 1215 roku Lanzania i Pogezania decyzją wodza Prusów Waporta przyjęła chrzest i uznała religijne zwierzchnictwo biskupa Chrystiana. W następnym roku papież Innocenty III zatwierdził ten chrzest[6].

W tym samym czasie Lanzanię próbowali bezskutecznie zająć Krzyżacy[6]. Po II powstaniu pruskim w 1273 roku Zakon Krzyżacki podbił te tereny[12]. W latach 1296–1300 na wzgórzu, gdzie dawniej istniała pruska osada handlowa, Krzyżacy zbudowali obronny dwór, obok którego założyli miasto lokowane na prawie chełmińskim[8][6][13]. W roku 1330 istniał tutaj kościół. 21 marca 1351 roku Wielki Mistrz krzyżacki Heinrich Dusemer von Arfberg odnowił przywilej miejski, a w 1359 roku Tolkmicko wraz z wsią Nowinka otrzymało przywilej rybołówstwa.

3 kwietnia 1440 roku Tolkmicko przystąpiło do Związku Pruskiego. Czternaście lat później burmistrz miasta złożył przysięgę wierności królowi polskiemu a mieszczanie zburzyli znajdujący się w mieście zamek krzyżacki. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 roku Tolkmicko znalazło się w granicach I Rzeczypospolitej i stanowiło część Prus Królewskich w województwie malborskim do 1772 roku. W tym okresie miasto miało status miasta powiatowego[14].

 
Tolkmicko w 1750 roku

Podczas wojny polsko-szwedzkiej, w dniach 11–12 czerwca 1626 roku, w Tolkmicku zatrzymał się król szwedzki Gustaw II Adolf. W XVII wieku nawiedziły miasto dwa wielkie pożary, które strawiły jego zabudowania (w 1634 i 1694 r.). W roku 1710 z powodu epidemii dżumy zmarła połowa mieszkańców Tolkmicka. W 1720 roku otwarto browar, funkcjonujący do 1851 r. Kolejny wielki pożar wybuchł 29 lipca 1767 roku, strawił dom piwny, budynek ratusza oraz kościół, które zostały w późniejszym czasie odbudowane.

Od 1772 do 1945 roku edytuj

Po I rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się w granicach Królestwa Prus. W 1785 roku zbudowano pierwszą szkołę, w 1793 ukończono nowy ratusz, a w latach 1803–1828 funkcjonował Sąd Ziemski i Miejski. W 1818 roku Tolkmicko włączono do utworzonego powiatu elbląskiego. Podczas powstania listopadowego w mieście stacjonowało 240 żołnierzy. W tym samym roku w miejscowości wybuchła epidemia cholery. W 1832 roku w mieście otwarto pierwszą aptekę. W latach 1831–1832 w Tolkmicku przebywali polscy żołnierze z pułku lekkiej artylerii pieszej, 2 baterii artylerii lekkiej konnej oraz batalionu saperów, będący uczestnikami powstania listopadowego[6].

 
Dworzec kolejowy ok. 1900 roku

W drugiej połowie XIX wieku miasto intensywnie się rozwijało. W latach 1862–1883 wybudowano port rybacki, a w roku 1873 poprowadzono szosę z Tolkmicka do Elbląga. W roku 1899 zakończono budowę Kolei Nadzalewowej ze stacją w Tolkmicku. W latach 1925–1928 miasto wyposażono w sieć kanalizacji burzowej. W 1939 roku rozpoczęto budowę fabryki marmolady, jednak została ona zamknięta już w 1940 roku.

26 stycznia 1945 roku miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Dokonały tego oddziały 47 brygady zmechanizowanej, 91 brygady pancernej i 1 gwardyjski pułk motocyklowy 5 armii pancernej wchodzące w skład 2 Frontu Białoruskiego[15]. Podczas II wojny światowej miejscowość została zniszczona w 50%[14]. Wraz z końcem wojny z miasta uciekła połowa mieszkańców.

Po 1945 edytuj

Po II wojnie światowej miasto nie odzyskało dawnej świetności. Pierwszym powojennym burmistrzem Tolkmicka był Bolesław Żytyński[16].

W czasach PRL-u powstały w Tolkmicku dwa wielkie zakłady przetwórstwa spożywczego. W 1946 roku utworzono bosmanat portu. Kolejne inwestycje to budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej, a także budowa szkoły, ośrodka kultury i innych obiektów użytku publicznego.

Przynależność miasta do stowarzyszeń edytuj

Miasto Tolkmicko należy do trzech stowarzyszeń propagujących współpracę regionalną[17]:

Komunikacja i transport edytuj

Zabytki edytuj

W Tolkmicku znajduje się dwanaście obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych[19]:

  • Wybrane zabytki miasta
  •  
    Kościół św. Jakuba
  •  
    Kościół Matki Bożej Anielskiej
  •  
    Baszta
  •  
    Budynek szkoły podstawowej
  •  
    Kaplica cmentarna
  •  
    Zabytkowy dworzec

Turystyka edytuj

 
Port w Tolkmicku

Kultura i rozrywka edytuj

Ośrodki kultury edytuj

  • Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
  • Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy im. K.I. Gałczyńskiego
  • Oratorium św. Jana Bosko w Tolkmicku

Imprezy cykliczne edytuj

  • Dni Tolkmicka
  • Międzynarodowy Zlot Motocyklistów „Kardan”[22]
  • Regionalny Przegląd Zespołów Tańca Nowoczesnego
  • Regaty żeglarskie
  • Festyn parafialny
  • Dożynki

Demografia edytuj

Dane z 31 grudnia 2017 roku[23].

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 2 719 100 1 389 51,1 1 330 48,9
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²] 		1 187 607 580
  • Piramida wieku mieszkańców Tolkmicka w 2014 roku[3].

 

Sport edytuj

  • KS Barkas Tolkmicko – piłka nożna (V liga)
  • UKS Tolkmicko – sekcja żeglarska
  • Salezjańska Organizacja Sportowa „Salos”
  • Tolkmicko Elite Basketball – Koszykówka

Przemysł edytuj

  • MASFROST Sp. z o.o. – producent mrożonej żywności
  • Paula Fish

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

Miasta partnerskie i zaprzyjaźnione edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ II tura wyborów na Burmistrza Tolkmicka. [dostęp 2018-11-04].
  2. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
  3. ↑ a b Tolkmicko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  4. ↑ Port w Tolkmicku | Pętla Żuławska [online] [dostęp 2023-07-30] (pol.).
  5. ↑ Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku: suplement. Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2021, k. 1.
  6. ↑ a b c d e f g SOFTEL, Historia okolic Elbląga: Tolkmicko (odcinek 36) [online], portelpl, 25 grudnia 2016 [dostęp 2023-07-30] (pol.).
  7. ↑ Jerzy Sikorski (red.), Stanisław Szostakowski (red.): Dzieje Warmii i Mazur w zarysie, tom 1: Od pradziejów do 1870 roku. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981, s. 52. ISBN 83-01-02641-3.
  8. ↑ a b Tolkmicko do 1945 r. – Historia Wysoczyzny Elbląskiej [online], www.historia-wyzynaelblaska.pl [dostęp 2023-07-30].
  9. ↑ Marian Biskup, Gerard Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 439, ISBN 83-215-7220-0, OCLC 831220291.
  10. ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-07-30] (pol.).
  11. ↑ Legenda o nazwie miasta. web.archive.org. [dostęp 2008-03-21]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2008-03-21)]. (pol.).
  12. ↑ Tolkmicko [online], Zamki znane i nieznane [dostęp 2023-07-30] (pol.).
  13. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 78–79.
  14. ↑ a b Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka Muza SA, 2006, s. 418–419. ISBN 83-7319-993-4.
  15. ↑ Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 183.
  16. ↑ M.P. z 1947 r. nr 102, poz. 663.
  17. ↑ Związek Gmin Zlewni Jeziora Druzno i Zalewu Wiślanego – Urząd Miasta i Gminy w Tolkmicku [online], tolkmicko-umig.bip-wm.pl [dostęp 2017-11-27].
  18. ↑ Biuletyn Informacji Publicznej – Urząd Miasta w Elblągu [online], um-elblag.samorzady.pl [dostęp 2020-10-26].
  19. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 41 [dostęp 2015-10-05].
  20. ↑ Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 70.
  21. ↑ Ela + Skipper, Wysoczyzna Elbląska: 5 najpiękniejszych punktów widokowych | [online], Gdziekolwiek W Świat – blog podróżniczy, 12 lipca 2020 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  22. ↑ Kardan Tolkmicko [online], www.facebook.com [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  23. ↑ Tolkmicko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-15] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  24. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-15].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tolkmicko&oldid=73188221”