Wikipedia

Towarzystwo Demokratyczne Polskie

Towarzystwo Demokratyczne Polskie – republikańsko-demokratyczna organizacja emigracyjna, utworzona w Paryżu 17 marca 1832 r. przez Jana Nepomucena Janowskiego, Tadeusza Krępowieckiego, Kazimierza Aleksandra Pułaskiego i innych[1]. Jedno z najważniejszych stronnictw politycznych Wielkiej Emigracji[2]. Było to najliczniejsze ugrupowanie demokratyczne emigracji polskiej[2], zbliżone organizacyjnie do partii politycznej. Zamierzali oni odbudować Rzeczpospolitą siłami samych Polaków.

Sztandar TDP ok. 1832 r.

Historia edytuj

Zobacz też: Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej i Komitet Narodowy Polski i Ziem Zabranych.

TDP wyodrębniło się z działającego w latach 1831–1832 w Paryżu Komitetu Narodowego Polskiego. Według TDP należało w krótkim czasie oczekiwać wybuchu powstania we wszystkich trzech zaborach, z szerokim udziałem ludu. Wtedy chłopi mieli otrzymać na własność użytkowaną przez siebie ziemię, bez płacenia dziedzicom odszkodowania. Przyszła Polska miała być demokratyczną republiką, szanującą podstawowe prawa obywatelskie (w tym prawo własności). Członkowie TDP wierzyli w „braterstwo ludów”, szukając współdziałania z rewolucjonistami i ruchami demokratycznymi z innych krajów europejskich. Jak bardzo nadzieje te okazały się płonne, miała pokazać Wiosna Ludów w 1848 r. Niedawni przyjaciele Polski odmawiali jej prawa do istnienia. Nie spełniły się również nadzieje TDP na szybkie i udane powstanie w kraju. Organizowane przez wysłanników TDP (tzw. emisariuszy) w latach trzydziestych XIX w. spiski i próby powstańcze zostały rozbite przez władze rosyjskie[3]. TDP zorganizowano w sekcje terytorialne. Centralną była paryska, potem poitierska. Na czele TDP od 1836 r. stała Centralizacja; ważniejsze kwestie poddawano pod ogólną dyskusję[1]. Pierwszy program TDP został ogłoszony w tzw. „Małym Manifeście” 17 marca 1832 przez grupę założycieli z Tadeuszem Krępowieckim i Aleksandrem Pułaskim na czele, o wyraźnych tendencjach internacjonalistycznych, mówił o „wspólnej dla wszystkich ziemi i jej owocach” [1]. W swym programowym manifeście TDP głosiło, iż powstanie listopadowe upadło, gdyż nie odwołało się do ludu. Przyszła walka Polaków o wolność winna być powstaniem ludowym, rewolucją narodową i społeczną. A przyszła Polska będzie demokratyczną republiką, która pogrzebie przywileje stanowe, podział na bogaczy i nędzarzy, ziemia i wszelkie dobro należeć będą do ogółu pracujących obywateli. Te hasła i dążenia wypisano i na sztandarze Towarzystwa. Dla przeciwstawienia się emigracyjnemu stronnictwu konserwatywnemu, skupionemu wokół księcia Czartoryskiego, które używało za swe godło orła białego w koronie - na sztandarze TDP wyhaftowano białego orła bez korony, na biało czerwonym tle. Nad głową orła biegł napis: „Polska Demokratyczna” a na dole „Wolność, Równość, Braterstwo”[4]. Drugi manifest programowy TDP ogłoszono 4 grudnia 1836 w Poitiers[5], już po wystąpieniu z TDP Tadeusza Krępowieckiego i Stanisława Worcella. Ta deklaracja zwana jest „Wielkim Manifestem” lub „Manifestem Poitierskim”. W stosunku do „Małego manifestu” była ona bardziej zachowawcza: nie akcentowano w niej już programu antyszlacheckiego. Od 1840 działacze TDP przygotowywali powstanie, które miało objąć wszystkie trzy zabory, z udziałem ludu[5]. W 1845 roku po aresztowaniu Walentego Stefańskiego, z TDP połączył się Związek Plebejuszy[6]. Po klęsce Powstania 1846 i upadku Wiosny Ludów w 1849 Centralizacja przeniosła się do Londynu, a jej pracami kierował Wojciech Darasz. Nastąpiła wówczas radykalizacja programu agrarnego TDP. Nawiązano kontakty z Aleksandrem Hercenem i z Centralnym Komitetem Demokracji Europejskiej. W 1862 r., nie działające właściwie już od 1857 r. (po rozłamie dokonanym przez Ludwika Mierosławskiego) TDP formalnie się rozwiązało. Organy prasowe: „Demokrata Polski”, „Przegląd Dziejów Polskich” i satyryczna „Pszonka”[1].

Jego najwybitniejszymi działaczami byli m.in. Tadeusz Krępowiecki, Wojciech Darasz, Jan Kanty Podolecki, Wiktor Heltman, Stanisław Worcell i Ludwik Mierosławski[2]. Pismem TDP był Demokrata Polski. Na skrajnej lewicy emigracyjnej znajdowały się Gromady Ludu Polskiego (Grudziąż, Humań i Praga), Program Gromad głosił połączenie walki ludu o niepodległość z pełną likwidacją własności prywatnej w przyszłej Polsce[3]. Część emisariuszy została tzw. burzycielami chłopów[7]. Jednym z najbardziej gorliwych wyznawców idei lewego skrzydła TDP był filozof, publicysta i działacz społeczny Edward Dembowski, który zorganizował w Królestwie Polskim Związek Narodu Polskiego[8].

Zobacz też: Burzyciele chłopów.

Wybitni członkowie Towarzystwa Demokratycznego Polskiego edytuj

Do struktur Towarzystwa wstąpiło w przeciągu całej jego działalności kilka tysięcy osób (Marian Tyrowicz wymienia ok. 4450 nazwisk[9]), jednak ich liczba w jednym roku nigdy nie przekraczała 1600 osób. W pierwszym roku działalności (1832) były to 52 osoby; w latach następnych liczebność gwałtownie wzrastała. Poniższa lista wymienia nazwiska niektórych z najwybitniejszych przedstawicieli TDP:

Zobacz też kategorię: Członkowie Towarzystwa Demokratycznego Polskiego.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e Towarzystwo Demokratyczne Polskie, [w:] Józef Czyżewski (red.), Słownik historii Polski, wyd. VI, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1973, s. 497.
  2. ↑ a b c Encyklopedia Powszechna PWN 1987 ↓, s. 514.
  3. ↑ a b Grzegorz Kucharczyk, Paweł Milcarek, Marek Robak, Półwiecze romantyków. Wielka emigracja., [w:] Barbara Konczerewicz i inni red., Przez tysiąclecia i wieki. Cywilizacje XIX i XX wieku, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2004, s. 49–50, ISBN 83-02-08872-2.
  4. ↑ Marek Ruszczyc, Opowieść o orle białym, Maria Liskowacka (red.), Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1988, s. 35.
  5. ↑ a b Encyklopedia Powszechna PWN 1987 ↓, s. 515.
  6. ↑ Związek Plebejuszy, [w:] Józef Czyżewski (red.), Słownik historii Polski, wyd. VI, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1973, s. 585.
  7. ↑ Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska Historia gospodarcza Polski. Warszawa 2003, s. 123.
  8. ↑ Marek Ruszczyc, Opowieść o orle białym, Maria Liskowacka (red.), Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1988, s. 36.
  9. ↑ Marian Tyrowicz, Towarzystwo Demokratyczne Polskie 1832-1863. Przewodnik biobibliograficzny, s. IX, Warszawa 1964.

Bibliografia edytuj

  • Encyklopedia Powszechna PWN (wydanie trzecie). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 514–515. ISBN 83-01-00000-7.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Towarzystwo_Demokratyczne_Polskie&oldid=73475677”