Trybunał Główny Koronny w Lublinie
Trybunał Główny Koronny w Lublinie – najwyższy sąd apelacyjny Korony Królestwa Polskiego I Rzeczypospolitej dla spraw prawa ziemskiego, ówcześnie szlacheckiego, na Małopolskę[2].
 nr rej. A/223 z 14 lutego 1967[1]
| |
.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek 1 |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Dominik Merlini – przebudowa w stylu klasycystycznym w latach 1781–1787 |
| Rozpoczęcie budowy |
przed 1389 jako budynek dwuwieżowy z zewnętrznymi schodami |
| Ważniejsze przebudowy |
gotyk przełom XIV/XV w., renesans I poł. XVI w., renesans po 1575, barok lata 80. XVII w. |
Położenie na mapie Lublina  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
 51°14′52,28″N 22°34′04,59″E/51,247856 22,567942
| |
Opis instytucji edytuj
W 1578 roku na sejmie walnym warszawskim król Stefan Batory zrzekł się dotychczasowych uprawnień najwyższego sędziego na rzecz stanowego sądu szlacheckiego. Jednocześnie utworzono nową instancję sądową – Trybunał Koronny (Iudicium Ordinarium Generale Tribunalis Regni). Odtąd sądem najwyższym (apelacyjnym) dla szlachty był Trybunał Koronny.
Miejscami posiedzeń sądów koronnych trybunalskich zostały: Piotrków dla Wielkopolski i Mazowsza, a Lublin dla Małopolski. W Lublinie Trybunał rozpoczynał obrady od poniedziałku po pierwszej niedzieli po Wielkanocy (Dominica Conductus Paschae) aż do wyczerpania wszystkich spraw wniesionych w danym roku, co zwykle trwało do św. Bartłomieja (24 sierpnia). Jednakże w 1611 r. na sejmie zwyczajnym w Warszawie podjęto decyzję o „przyczynieniu czasu do sądów trybunalskich”.
Wpływ na życie miasta edytuj
Lublin dzięki Trybunałowi stał się centrum prawniczym Rzeczypospolitej szlacheckiej. Wraz z upadkiem ośrodków uniwersyteckich kształcących prawników, to sala trybunalska stała się dla wielu palestrantów uniwersytetem, tutaj właśnie stawiali swoje pierwsze kroki i nabywali praktyki. Korzystnie na ten fakt wpłynęła także bliskość Akademii Zamojskiej, gdzie studiowano prawo. Lublin przyciągał kandydatów do nauki prawa nie tylko z terenu Rzeczypospolitej, ale także cudzoziemców. Należy także podkreślić rolę Trybunału w życiu miasta. To dzięki niemu Lublin nie tylko przekształcił się w stolicę sądową, ale także w szybkim tempie rozwijał się. Niemalże natychmiast po jego utworzeniu w Lublinie zaczęły wzrastać pałace magnatów i dworki szlacheckie. Na czas sesji trybunalskiej życie w Lublinie ożywiało się[3].
Gmach edytuj
Okres funkcjonowania jako ratusz edytuj
Obecny budynek Trybunału Koronnego, wzniesiony na Rynku w Lublinie, zastąpił dawny drewniany ratusz, spalony w 1389 roku. Początkowo nowo wybudowany budynek pełnił funkcję miejskiego ratusza, a od 1578 roku mieścił się tam Trybunał Koronny dla szlachty z Małopolski.
Gotycki budynek dawnego ratusza wzniesiono w XIV wieku i była to budowla drewniana, z dwiema wieżami oraz zewnętrznymi schodami. Ówczesny ratusz spłonął w pożarze Lublina w 1389 roku, a kolejny, większy i murowany budynek wystawiono w tym miejscu również w stylu gotyckim. W pierwszej połowie XVI wieku podczas przebudowy budynku nadano mu wygląd renesansowy. Między innymi zwieńczono go attyką oraz dobudowano schody zewnętrzne wiodące na pierwsze piętro.
Po kolejnym pożarze Lublina w 1575 roku budynek został odbudowany w stylu renesansowym i miał nawiązywać do ratuszów w Sandomierzu i Tarnowie.
Siedziba Trybunału edytuj
W latach 80. XVII wieku nastąpiła kolejna, tym razem barokowa przebudowa staromiejskiego gmachu. Zostało nadbudowane drugie piętro oraz przebudowana wieża, a o barokowym wyglądzie obiektu świadczy obraz Pożar miasta Lublina z 1719 roku, znajdujący się obecnie w kościele oo. Dominikanów.
W latach 1781–1787 gmach Trybunału został przebudowany do współczesnego wyglądu według projektu Dominika Merliniego, to jest nadwornego architekta Stanisława Augusta Poniatowskiego. Nadano mu wówczas klasycystyczny wygląd, budynek został rozbudowany i niemal dwukrotnie poszerzony. Wykończono także drugie piętro z przeznaczeniem dla sądów ziemskich, natomiast pozostałe wnętrza pozostawiono bez zmian. Całość zewnętrznych ścian Trybunału zdobią klasycystyczne pilastry, w tympanonie umieszczono relief przedstawiający symbol sprawiedliwości.
Charakterystyczna płaskorzeźba znajduje się na górze elewacji zewnętrznej. W tarczy, która znajduje się pośrodku tej płaskorzeźby są przedstawione dwa herby. Jednym z nich jest Orzeł będący symbolem Polski, drugim jest Pogoń – symbol Litwy. Nad herbem jest korona królów Polski zwieńczona krzyżem. Po obu zaś stronach herbu znajdują się postacie siedzących kobiet. Jedna z nich w ręku trzyma miecz, a druga wagę – symbole sprawiedliwości. U nóg jednej z nich leży lew[4]. W 1977 roku płaskorzeźba została zrekonstruowana.
W Trybunale w czasach Stanisława Augusta mieściła się pracownia artystyczna królewskiego malarza Marcello Bacciarellego, czyli tzw. Bacciarellówka. Były nawet plany, aby urządzić tam pierwszą w Polsce akademię sztuk pięknych[5].
Pośród licznych obrazów zgromadzonych obecnie w gmachu Trybunału znajduje się między innymi portret króla Stefana Batorego oraz portret Stanisława Małachowskiego – marszałka Sejmu Czteroletniego.
Współczesność edytuj
Obecnie w budynku dawnego Trybunału Koronnego mieści się Pałac Ślubów, a w podziemiach – dawnej piwnicy-winiarni i więzieniu – Lubelska Trasa Podziemna. Odbywają się tu również imprezy kulturalne, m.in. koncerty muzyczne, a część pomieszczeń zajmuje Muzeum Historii Ratusza i Trybunału Koronnego[6].
Czarcia Łapa edytuj
Legenda lubelska, która ma swoje potwierdzenie w źródłach historycznych, a jej miejscem jest lubelski Trybunał Koronny. Jedna z jej wersji głosi, że w 1637[7] bądź 1638[8] roku w lubelskim Trybunale odbył się proces pewnej wdowy[9]. Stroną w sporze był magnat, który przekupił sędziów. Zrozpaczona wdowa wzniosła ręce do krucyfiksu wiszącego w sali sądowej i zawołała: Gdyby diabli sądzili, wydaliby sprawiedliwszy wyrok!. Jeszcze tej samej nocy w sali posiedzeń trybunalskiego sądu pojawiły się zagadkowe postacie odziane w żupany, szlacheckie kontusze i w czarnych perukach. Pisarz, który notował przebieg rozprawy, spostrzegł diabelskie rogi ukryte we włosach i poczuł zapach siarki. Szatani wydali wyrok na korzyść kobiety, a żeby go przypieczętować, diabelski sędzia oparł się ręką o stół, wypalając w desce ślad dłoni[10]. Wówczas to Chrystus na krucyfiksie w sali rozpraw odwrócił głowę, żeby nie patrzeć, jak diabelskie sądy są sprawiedliwsze od ludzkich. Krzyż Trybunalski do dziś znajduje się w jednej z kaplic w lubelskiej archikatedrze, a stół z wypaloną czarcią łapą, pochodzący sprzed 1578 roku[11], stoi w muzeum na Zamku.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Geneza trybunału koronnego. Studyum z dziejów sądownictwa polskiego XVI wieku. Oswald Balzer. [dostęp 2009-03-11]. (pol.).
- ↑ Ustanowienie Trybunału Koronnego – 1578 r. – Archiwum Państwowe w Lublinie
- ↑ Trybunał Koronny. Magiczny Lublin. [dostęp 2009-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lutego 2009)]. (pol.).
- ↑ Staromiejski Pałac Ślubów znów zaprasza. BiznesPolska.pl. [dostęp 2009-03-11]. (pol.).
- ↑ Plan zabytków - Stare Miasto i Śródmieście. Samorząd Miasta Lublin. [dostęp 2009-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 listopada 2007)]. (pol.).
- ↑ gazeta.pl, Czarcia łapa.
- ↑ nkjo.vel.pl, Czarcia łapa.
- ↑ Magiczny Lublin, Legenda o Czarciej Łapie (wersja II). magiczny-lublin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-20)]..
- ↑ Magiczny Lublin, Legenda o Czarciej Łapie. magiczny-lublin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-20)]..
- ↑ wiadomości24.pl, Czarcia łapa – niezwykła i zagadkowa atrakcja Lublina.
Bibliografia edytuj
- Gawarecki H., Gawdzik Cz., Lublin, Warszawa 1959
- Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” – Trybunał Koronny (budynek dawnego Ratusza) w Lublinie; opracowanie: Anna Wójcik; redakcja: Joanna Zętar
- Gazeta.pl Lublin – Trybunał Koronny
- Lublin miasto inspiracji – Trybunał Koronny. lublin.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-04)].