Tu-144
 |
Ten artykuł należy dopracować |
Tu-144 (ros. Ту-144) – radziecki naddźwiękowy samolot pasażerski skonstruowany przez biuro konstrukcyjne Andrieja Nikołajewicza Tupolewa. Na Zachodzie samolot nazwano Konkordskij z powodu podobieństwa tego samolotu do Concorda. Rosyjska telewizja TV6 sugerowała, że nazwa ta pochodzi od Concorde'a i nazwiska „radzieckiego konstruktora helikopterów”, Igora Sikorskiego[1]. Tu-144 uległ dwóm katastrofom.
| |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Typ | |
| Załoga |
3 |
| Historia | |
| Data oblotu |
31 grudnia 1968 |
| Lata produkcji |
1975 – 1984 |
| Wycofanie ze służby |
1978 (komunikacja pasażerska) |
| Liczba egz. |
16 (oraz jeden nieukończony) |
| Liczba wypadków • w tym katastrof |
2 |
| Dane techniczne | |
| Napęd |
4 x NK-144A (Tu-144S) 4 x Kolesow RD-36-51A (Tu-144D) |
| Ciąg |
4 × 200 kN |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
27,65 m (prototyp) / 28,80 m (produkcja) |
| Długość |
59,40 m (prototyp) / 65,70 m (produkcja) |
| Wysokość |
10,50 m |
| Powierzchnia nośna |
469 m² (prototyp) / 506 m² (produkcja) |
| Masa | |
| Własna |
85 000 kg |
| Startowa |
180 000 kg |
| Paliwa |
70 000 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
2,3 Ma (2 500 km/h) |
| Prędkość przelotowa |
2,1 Ma (2 300 km/h) |
| Pułap |
18 000 m |
| Zasięg |
4300 km (Tu-144S) / 6200 km (Tu-144D) |
| Dane operacyjne | |
| Liczba miejsc | |
| 120-140 | |
| Użytkownicy | |
| Aerofłot | |
| Rzuty | |
| |
Historia edytuj
Pierwszy prototyp wystartował 31 grudnia 1968 z lotniska pod Moskwą, trzy miesiące przed Concordem. Tu-144 pierwszy też przełamał barierę dźwięku 5 czerwca 1969, a 15 lipca 1969 został pierwszym komercyjnym transportowcem, który przekroczył prędkość Mach 2[2].
Uważa się, że przy konstruowaniu Tu-144 oparto się na materiałach zdobytych metodami szpiegowskimi we francuskiej firmie Aérospatiale, w której był konstruowany Concorde. Były przypuszczenia, że skradzione plany pozwoliły radzieckim inżynierom na przyśpieszenie prac nad własnym samolotem, którego projekt oparli na planach Concorde’a[potrzebny przypis]. Jest to jednak mało prawdopodobne, jeśli już to skradzione dane dotyczyły raczej ogólnych założeń, osiągów i wielkości, a nie ścisłych rozwiązań konstrukcyjnych. Pośpiech związany z pierwszeństwem oblotu (przed Concorde) sprawił, iż maszynę trapiły do końca nieusunięte usterki i poważne awarie. Było to przyczyną przymusowych lądowań, co w oficjalnej prasie przekładano na „kurtuazyjną wizytę” (np. w Warszawie, w 1971). Dochodziło m.in. do pękania skrzydła i utraty paliwa w locie, liczne były awarie silników.
Wypadek podczas Paris Air Show edytuj
3 czerwca 1973 podczas pokazów lotniczych (Paris Air Show) doszło do katastrofy drugiego prototypu samolotu[3]. Zginęli wszyscy – 6 osób – uczestnicy lotu oraz 8 osób na ziemi. Do dziś nie są znane konkretne przyczyny zdarzenia. Po wypadku mówiono o tym, że samolot wleciał w smugę gazów spalinowych francuskiego myśliwca, który go fotografował. Nowsze badania wskazują na możliwy problem w układzie sterowania, który został w ostatniej chwili przeprogramowany (nieprawidłowo) w celu uzyskania przewagi nad konkurencyjnym Concorde. Niewykluczony jest również błąd pilota[a]. Przed katastrofą samolot wykonywał manewr stromego wznoszenia. Brak jest danych potwierdzających ewentualne przeciągnięcie, gdyż maszyna po wznoszeniu ustabilizowała lot do pozycji horyzontalnej. Nie są jasne przyczyny pikowania maszyny. Jedna z teorii mówi o możliwości zablokowania wolantu przez kamerę zabraną na pokład maszyny przed startem, inna o manewrze uniku przed zderzeniem w powietrzu z samolotem myśliwskim. Próba wyprowadzenia maszyny z silnego pikowania spowodowała przeciążenia powyżej granicy wytrzymałości konstrukcyjnej i doszło do złamania skrzydła i kadłuba Tu-144 (No. 77102)[b].
Wejście do służby edytuj
Pierwszy Tu-144S wszedł do służby 26 grudnia 1975 przewożąc ładunki i pocztę. Loty pasażerskie rozpoczął 1 listopada 1977 na trasie Moskwa–Ałma-Ata (była to jedyna trasa regularnych lotów pasażerskich tego samolotu). Tu-144S potrafił osiągać maksymalną prędkość Macha 2,35, jednak aby samolot mógł utrzymać prędkość naddźwiękową dopalacze musiały być cały czas włączone, co powodował bardzo duże zużycie paliwa. W kwietniu 1978 do służby weszła nowa wersja samolotu – Tu-144D, która miała m.in. silniki turboodrzutowe Kolesowa; ich mniejsze zużycie paliwa pozwalało wydłużyć zasięg samolotu. W planach była wersja z powiększonymi skrzydłami i zbiornikami paliwa, która miała otrzymać oznaczenie Tu-144DA.
Zawodność i awaryjność tych maszyn, ogromne koszty lotu powodowane zużyciem paliwa i dużym nakładem obsługi naziemnej spowodowały, iż maszyna szybko i bez rozgłosu została wycofana z eksploatacji. Samoloty tego typu wykonały tylko 55 rejsowych lotów pasażerskich, 102 komercyjnych rejsowych w ogóle. Ostatni pasażerski lot rejsowy miał miejsce 1 czerwca 1978[c]. Druga katastrofa w trakcie lotu doświadczalnego w 1978 przyniosła 2 ofiary[4]. Wiadomo jest, że do 1987 Aerofłot użytkował egzemplarze Tu-144 po oficjalnym wycofaniu modelu z użytku.
Ogółem wyprodukowano 16 samolotów: jeden prototyp, jeden przedprodukcyjny, dziewięć Tu-144S oraz pięć Tu-144D.
W 1996 przy współfinansowaniu NASA na bazie Tu-144D (No. 77114) powstała maszyna doświadczalna Tu-144LL, posiadająca silniki Kuzniecow NK-321 z bombowca strategicznego Tu-160. Celem powstania samolotu było stworzenie latającego laboratorium, pozwalającego na badania technologii potrzebnych przy planowanych i realizowanych projektach nowych pasażerskich samolotów naddźwiękowych. Maszyna odbyła kilkadziesiąt lotów, głównie z misjami badawczymi w zakresie materiałoznawstwa. Ostatni lot odbył się 14 kwietnia 1999.
Zachowane egzemplarze edytuj
Z 16 ukończonych Tu-144 zachowało się osiem. Sześć maszyn (o numerach 68001, 77101, 77103, 77104, 77105, 77113) zostało zezłomowanych. Dwa inne egzemplarze zostały zniszczone w katastrofach (77102 podczas Paris Air Show oraz 77111 podczas testu Tu-144D na trasie Moskwa-Chabarowsk).
| Numer egzemplarza | Miejsce przechowywania |
|---|---|
| 77106 | w Muzeum Rosyjskich Sił Powietrznych w Monino |
| 77107 | w instytucie lotniczym w Kazaniu, w maju 2017 roku przeniesiony do centrum Kazania[5] |
| 77108 | na terenie Uniwersytetu Lotniczo-Kosmicznego w Samarze(?) |
| 77109 | prawdopodobnie w wytwórni samolotów w Woroneżu |
| 77110 | w Muzeum Lotnictwa Cywilnego w Uljanowsku |
| 77112 | w Muzeum Techniki w Sinsheim |
| 77114 | przebudowany na Tu-144LL; w 2019 roku odmalowany w oryginalne barwy Aerofłotu i w lipcu ustawiony jako pomnik na skrzyżowaniu dróg w pobliżu bazy lotniczej Żukowski[5]. |
| 77115 | przechowywany na terenie fabryki Tupolewa w Żukowskim |
Uwagi edytuj
- ↑ Błąd rozumiany jako przekroczenie dopuszczalnych paramentów lotu (szybkość, wysokość, kąt wznoszenia, przeciążenie)
- ↑ Samolot miał podczas pokazów zaprezentować swoją przewagę nad Concorde i załoga maszyny pod presją wykonywała manewry nieprzewidziane podczas procesu normalnej eksploatacji maszyny. Prezentowany w 2010 na kanale Discovery Historia film o kulisach prób samolotu oraz szczegółów przed startem maszyny do tych pokazów wskazują na fakt prawdopodobnego błędu w urządzeniu automatycznego sterowania (zamontowanego za oparciem fotela dowódcy) a którego działanie miało poprawiać sterowność samolotu na małej prędkości. Zginęła cała załoga w tym pilot doświadczalny Michaił Kozłow, który był za sterami podczas pierwszego oblotu maszyny 31 grudnia 1968
- ↑ Stało się to po katastrofie Tu-144 No. 77111 23 maja 1978, gdy podczas jednego z ostatnich lotów doświadczalnych z powodu pęknięcia przewodu paliwowego doszło do zapalenia się silników maszyny. Zginęło dwóch pilotów doświadczalnych będących na pokładzie maszyny.
Przypisy edytuj
- ↑ Concordski internet auction. BBC, 2001-07-05. [dostęp 2010-09-14]. (ang.).
- ↑ Samoloty niezapomniane modele 2013 ↓, s. 109.
- ↑ Niccoli 2001 ↓, s. 209.
- ↑ Dan Fisher: Russia confirms crash of Supersonic Airliner in test: Latest failure of Trouble-plagued TU-144 seen as blow to Soviet hopes of expanding industry. Los Angeles Times, 27 października 1978. [dostęp 2011-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 lipca 2012)]. (ang.).
- ↑ a b TU-144 SST. Latest news [online], www.tu144sst.com [dostęp 2022-05-23] (ang.).
Bibliografia edytuj
- Samoloty niezapomniane modele. Warszawa: Grupa Wydawn. Foksal, 2013. ISBN 978-83-280-0077-3. OCLC 881384238.
- Riccardo Niccoli: Samoloty : najważniejsze typy, najciekawsze konstrukcje. Aldershot: Bellona, 2001. ISBN 978-83-11-09406-2. OCLC 297740160.