Wikipedia

Tulczyn

Miasto na Ukrainie w obwodzie winnickim

Tulczyn (ukr. Тульчин) – miasto na Ukrainie, siedziba władz rejonu tulczyńskiego w obwodzie winnickim, nad Sielnicą, dawna rezydencja magnacka. Zakłady odzieżowe, technikum weterynarii, muzeum krajoznawcze.

Tulczyn
Тульчин
Ilustracja
Widok ogólny Tulczyna.
Herb Flaga
Herb flaga Tulczyna↗
Państwo

 Ukraina

Obwód

 winnicki

Powierzchnia

9,26 km²

Populacja (2018)
• liczba ludności


15 051[1]

Nr kierunkowy

+380 4335

Kod pocztowy

23600

Położenie na mapie obwodu winnickiego
Mapa konturowa obwodu winnickiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Tulczyn”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Tulczyn”
Ziemia48°40′48″N 28°52′12″E/48,680000 28,870000
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Historia edytuj

I Rzeczpospolita edytuj

 
Mapa województwa bracławskiego z 1648 r. z zaznaczonym Tulczynem pod nazwą Tulczin

W miejscu Tulczyna położony był pierwotnie ruski gród Nesterwar, zbudowany dla obrony przed najazdami tatarskimi. W 1569 roku włączony do Korony Królestwa Polskiego. Leżał wtedy województwie bracławskim i była to królewszczyzna. W 1609 roku król Zygmunt III Waza nadał dobra tulczyńskie Walentemu Aleksandrowi Kalinowskiemu. W 1638 r. Adam Kalinowski wybudował w Tulczynie dla zakonu dominikanów drewniany kościół klasztor, który w 1784 roku Szczęsny Potocki zastąpił murowanym. Po Kalinowskich właścicielami byli Czetwertyńscy, w czasach w których Kozacy Ostapa Pawluka zdobyli zamek i wymordowali mieszkańców miasta. W 1726 roku właścicielem stał się Franciszek Salezy Potocki, który w 1757 r. rozpoczął tu budowę ogromnego pałacu. Jego syn Stanisław Szczęsny, opuścił Krystynopol i przeniósł siedzibę swojej linii Potockich do Tulczyna. U schyłku Rzeczypospolitej stacjonowały w Tulczynie 12 Regiment Pieszy Koronny, 14 Regiment Pieszy im. Potockich, 6 Brygada Kawalerii Narodowej, Pułk Lekkiej Jazdy pod im. Humańskiej i Regiment Pieszy pod im. Konfederacji Wolnych armii koronnej. Od 1787 działał w Tulczynie teatr, a od 1792 do 1795 pracowała tu drukarnia przeniesiona z Jaryszowa.

W zaborze rosyjskim edytuj

 
Bazar w Tulczynie w 1908 roku

Po II rozbiorze Polski w 1793 roku, włączony do Imperium Rosyjskiego. W latach 20. XIX wieku Tulczyn był jednym z miejsc spotkań dekabrystów. Wiosną 1823 roku przebywał w mieście przez krótki okres polski poeta romantyczny i belwederczyk, Seweryn Goszczyński[2]. Po powstaniu listopadowym, władze rosyjskiego wypędziły dominikanów i w 1833 roku zamieniły ich kościół na cerkiew.

Potoccy Tulczyn posiadali do 1874 roku. 15 stycznia 1869 roku Mieczysław Potocki sprzedał za 1 845 516 rubli Tulczyn swojej krewnej Marii Potockiej (1839-1882), córce Bolesława Potockiego, żonie Rosjanina Sergiusza Stroganowa, który sprzedał go 9 grudnia 1874 roku urzędnikowi rosyjskiemu za 3,5 mln rubli.

Przed zamienionym w czasach carskich na prawosławną cerkiew kościołem dominikanów ustawiono pomnik konny Aleksandra Suworowa.

Walki o miasto edytuj

W 1919, na fali pogromów antyżydowskich, siły ukraińskie dokonały masakry żydowskiej ludności miasteczka, zabijając 520 osób[3].

W 1920 Tulczyn zdobyła 12 Dywizja Piechoty Wojska Polskiego.

W okresie od 23 lipca 1941 do 15 marca 1944 Tulczyn był zajęty przez wojska rumuńskie.

Zabytki edytuj

  • pałac – jesienią 1781 roku Szczęsny Potocki polecił zbudować w Tulczynie, według projektu Lacroix, pałac który stał się centrum jego kresowego latyfundium po jego wyprowadzce z Krystynopola. Był to jeden z największych pałaców magnackich na wschodnich terenach Rzeczypospolitej, posiadający 17 osiową elewację o długości 68 metrów. Częściowo zachowany pałac jest przykładem polskiej architektury klasycystycznej i charakterystycznego dla niej typu palladiańskiego. Pałac flankowały dwie oficyny o długości ok. 80 m. Elewacja ogrodowa pałacu przypomina północną elewację pałacu w Łazienkach. Fasadę ozdabiał złoty napis w języku polskim: „BY ZAWSZE WOLNYCH Y CNOTLIWYCH BYŁ MIESZKANIEM ROKU 1782 WYSTAWIONY”. W dniu 17 maja 1787 roku w pałacu zatrzymał się król Stanisław August Poniatowski na cześć którego wydano obiad na 150 osób. W pałacu było 100 sal, cenna biblioteka z dokumentami sięgającymi XIV i XV wieku, bogata kolekcja gobelinów i obrazów w tym m.in. Tycjan, Rembrandt, Rafael, Rubens, Van Dyck, Teniers. Park otaczający rezydencję założono w 1793 roku według projektu Piotra Lenreau i nazywany był Chorosza od francuskiego La Roche. Fronton pałacu łączył się widokową aleją z położonym w odległości 200 metrów kościołem zakonu dominikanów (aleja obecnie jest zabudowana)[4]. Na terenie pałacu tuż przed wizytą króla wybudowano też teatr. W 1792 roku pałac stanowił główny ośrodek konfederacji targowickiej. Od 1804 roku do końca życia w pałacu mieszkał Stanisław Trembecki. Po śmierci Stanisława Szczęsnego Potockiego w 1809 roku rozpoczął się upadek rezydencji, która znalazła się w ręku jego trzeciej żony Zofii z Glavanich Czelicze (Pięknej Bitynki), a potem jego syna Mieczysława. W 1843 roku pałac odwiedził Józef Ignacy Kraszewski. Od 1892 roku mieściło się w nim kasyno oficerskie. W 1928 roku spłonęło górne piętro pałacu.
  • kościół dominikanów z lat 1784-1817 (obecnie prawosławny sobór katedralny eparchii tulczyńskiej). W podziemiach jego drewnianego poprzednika spoczął po śmierci jego fundator Adam Kalinowski i hetman polny koronny Marcin Kalinowski. Przed kościołem znajdował się pierwotnie obelisk na pamiątkę wizyty króla Poniatowskiego.
  • klasztor dominikanów (obecnie szkoła muzyczna)
  • kościół katolicki pw. św. Stanisława Kostki z 1805 roku, dawna kaplica cmentarna fundacji N. Karnickiego. Przebudowana w 1874 roku przez kanonika Radlińskiego. W tym samym roku przeniesiono do niej usunięte przez Rosjan z kościoła dominikanów trumny Szczęsnego Potockiego, Trembeckiego, Alfreda Potockiego, kasztelana Piotra Potockiego.
  • cerkiew z 1789 roku fundacji Szczęsnego Potockiego
  • zamek[5]
 
Pałac Potockich w Tulczynie

Ludzie urodzeni w Tulczynie edytuj

Na miejscowym cmentarzu spoczywa Stanisław Trembecki – polski poeta, sekretarz królewski.

Miasta partnerskie edytuj

Galeria edytuj

  •  
    Dawny kościół dominikański (obecnie prawosławny sobór katedralny)
  •  
    Nowy Pałac Potockich
  •  
    Kościół św. Stanisława
  •  
    Dom dekabrystów
  •  
    Cerkiew Wniebowzięcia Maryi

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.14
  2. ↑ Janina Rosnowska, Goszczyński, Warszawa 1977, s. 93-94.
  3. ↑ S. Spector, G. Wigoder: The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust. New York University Press, 2001, s. 1340. ISBN 0-8147-9378-9. [dostęp 2013-01-16]. (ang.). The Ukraine Terror and the Jewish Peril. The Federation of Ukrainian Jews, 1921. [dostęp 2013-01-17]. (ang.).
  4. ↑ Roman Aftanazy „Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej” Tom 10, woj. bracławskie, Ossolineum 1996, s. 428-484.
  5. ↑ Tulczyn. [dostęp 2013-09-09].
  6. ↑ Uchwała Nr XLIII/274/2010 Rady Gminy Malanów z dnia 28 września 2010 r. w sprawie nawiązania kontaktów partnerskich pomiędzy Miastem Tulczyn (Ukraina) i gminą Malanów (Rzeczpospolita polska). Biuletyn Informacji Publicznej. Gmina Malanów, 2006-08-01. [dostęp 2018-06-13]. (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Tadeusz Jaroszewski, Pałac w Tulczynie i początki architektury klasycyzmu na Ukrainie, Przegląd Wschodni, rok 1, zeszyt 1, Warszawa 1991.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tulczyn&oldid=71062725”