Turki
Turki, turki wielkanocne – wielkanocny zwyczaj ludowy związany ze strażą przy Grobie Pańskim znany w regonach Kaliskim, Podkrapackim, na Mazowszu Płockim (Góra)[1][2] i w okolicach Koziegłów (Koziegłówki, Winowno, Lgota-Mokrzesz)[3].
Według legendy funkcjonująca w tych regionach nazwa straży grobowych wywodzi się z czasów odsieczy wiedeńskiej. Powracający z wojny chłopi ubrani byli w zdobyczne stroje tureckie i przybywali do rodzinnych wsi w Wielki Piątek, Wielką Sobotę lub Wielką Niedzielę, udając się bezpośrednio do kościoła i zaciągając wartę przy Grobie Pańskim[4].
Zwyczaj ten przetrwał do dnia dzisiejszego, szczególnie uroczyście obchodzony jest w województwie podkarpackim – w Woli Rzeczyckiej oraz w Radomyślu nad Sanem. Pomimo drobnych różnic, w większości wsi przebieg obchodów wyglądają podobnie. Rozpoczyna je straż w strojach żałobnych przy grobie Chrystusa, która trwa przez cały Wielki Piątek aż do rezurekcji. W Wielką Niedzielę odbywa się defilada (często z orkiestrą dętą), połączona z pokazem musztry. „Turki” przybierają wtedy mundury ozdobione szarfami, pomponami lub kwiatami. Po uroczystym przemarszu uczestnicy defilady obchodzą wszystkie domostwa i składają gospodarzom wielkanocne życzenia[5].
Geneza tradycji edytuj
W wyniku zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w 1683, wojsko Rzeczypospolitej zdobyło liczne łupy, w tym oręż i mundury tureckie. W wyprawie brali udział także żołnierze pochodzący z Radomyśla i okolic, dowodzeni przez Nikodema Żaboklickiego. Według podań ludowych żołnierze wrócili do Radomyśla nad Sanem dopiero wiosną 1684, w Wielki Piątek. Ubrani w zdobyczne mundury i wyposażeni w turecką broń, postanowili zaciągnąć straż przed Grobem Chrystusa, składając w ten sposób podziękowanie za szczęśliwy powrót do domu, co dało początek tradycji[6].
Skład Straży edytuj
Członkowie Straży Grobowej pełnią w niej określone funkcje. Każda drużyna składa się ze zwiadowców i szeregowych żołnierzy, na czele których stoi basza (z jęz. irańskiego – wysokiej rangi urzędnik osmańskiej Turcji)[7]. Odznacza się on charakterystycznym strojem – długą peleryną, brodą (nieraz sztuczną) oraz pokaźnym brzuchem. Basza powinien wykazywać się poczuciem humoru i pomysłowością, gdyż to na nim spoczywa zaszczytne zadanie składania życzeń gospodarzom. Baszy towarzyszy czterech adiutantów, tzw. „kogutów”, ubranych przeważnie w wysokie, stożkowe czapki zwane czako oraz obowiązkowy poczet sztandarowy. Poza wyżej wymienionymi funkcjami, w pewnych miejscowościach obecni są także doktorzy odpowiedzialni za strojenie żartów oraz kwatermistrz, zwany inaczej dordą. Jego zadanie polega na zbieraniu przeróżnych trunków do jednej manierki, w wyniku czego powstaje „napój turecki”, którym częstowani są co odważniejsi przechodnie[8].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Kurzajczyk M., Turki padają na ziemię, „Ziemia Kaliska”, 21 marca 2008, s. 15 [dostęp 11.04.2008].
- ↑ B. Ogrodowska, Tradycje i obyczaje, Wieki Piątek, Świat Polonii [dostęp 11.04.2008].
- ↑ [1]
- ↑ Turki. Straże grobowe Polski południowo-wschodniej 1998–1999, Stalowa Wola 2000, s. 7.
- ↑ S. Myszka, Radomyśl nad Sanem. Dzieje miasta i parafii, Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, ISBN 83-911733-7-2.
- ↑ WIELKANOC W RADOMYŚLU NAD SANEM, artykuł 1504 – Aktualności – Wiadomości – Gmina Radomyśl nad Sanem [online], www.radomysl.pl [dostęp 2023-09-28].
- ↑ Mojmir, Światosław: Turki czyli wielkanocna straż grobowa z Woli Rzeczyckiej. [online], Światosław, 27 marca 2016 [dostęp 2016-05-24].
- ↑ Redakcja, Wielkopiątkowe straże grobowe [online], Dziennik Polski, 2 kwietnia 2010 [dostęp 2023-09-28] (pol.).