Wikipedia

Uczep

Uczep (Bidens) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Liczba gatunków określana jest często na 150–250[5][6], czasem nawet 340 gatunków[7]. W bazie taksonomicznej Plants of the World online liczba zweryfikowanych gatunków określona jest na 221[4]. Rośliny te występują na całym niemal świecie, z wyjątkiem obszarów o bardzo zimnym klimacie. Większość gatunków pochodzi z obszaru Meksyku i sąsiadujących rejonów obydwu Ameryk[8]. W Polsce rośnie dziko 7 gatunków, z czego tylko dwa lub trzy są rodzime[9].

Uczep
Ilustracja
Morfologia (uczep zwisły)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

uczep

Nazwa systematyczna
Bidens L.
Sp. Pl. 831. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Bidens tripartita L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Uczep trójlistkowy
Uczep amerykański
Kwiatostan Bidens triplinervia

Rośliny te często rosną w siedliskach wilgotnych, na brzegach wód, ale niektóre też na siedliskach bardzo suchych[10].

Kilka gatunków bywa uprawianych jako ozdobne, zwłaszcza uczep zapaliczkowaty B. ferulaefolius. Niektóre wykorzystywane są lokalnie jako rośliny lecznicze. Liczne gatunki to uciążliwe chwasty i gatunki inwazyjne, zwłaszcza uczep owłosiony B. pilosa w strefie międzyzwrotnikowej (w ciągu roku może wytworzyć do czterech pokoleń, rozwijając na jednej roślinie 6 tys. owoców)[7].

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

 
Uczep zwisły
 
Uczep owłosiony

Rodzaj jest kosmopolityczny – ma zasięg obejmujący wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy, brak jego przedstawicieli lub występują tylko jako rośliny introdukowane na obszarach klimatu bardzo zimnego[8] i na niektórych wyspach strefy tropikalnej (Madagaskar, Archipelag Malajski, Oceania)[4]. Najbardziej zróżnicowany jest w strefie międzyzwrotnikowej obu kontynentów amerykańskich[5], zwłaszcza w Meksyku[7]. W Ameryce Północnej na północ od Meksyku obecnych jest 25 gatunków, w Afryce jest ich 63, w Europie rosną trzy gatunki rodzime i szereg introdukowanych[7].

Gatunki rodzime we florze Polski[9]
Gatunki introdukowane w Polsce[9]

Morfologia edytuj

Pokrój
Rośliny jednoroczne, byliny, krzewinki, krzewy[8][7] do 1,5 m wysokości[10] i pnącza[7] osiągające do 4 m długości[5]. Łodygi zwykle wzniesione, często silnie rozgałęzione na całej długości, czasem tylko w części szczytowej. Na przekroju okrągłe lub kanciaste, czasem kreskowane lub bruzdowane[5].
Liście
Naprzeciwległe, rzadziej okółkowe, w górze pędu czasem skrętoległe. Osadzone na ogonkach lub siedzące. Blaszki nagie lub owłosione, pojedyncze, złożone lub pierzastowcinane lub klapowane, całobrzegie, ząbkowane, piłkowane[5].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki lub główki. Okrywy półkuliste, dzwonkowate do walcowatych, o średnicy od 4 mm (rzadko mniejsze) do 12 mm (rzadko większe). Listki okrywy zwykle w dwóch rzędach, wolne lub zrośnięte u samej nasady, jajowate do lancetowatych, zielone do błoniastych i łuskowatych. Osadnik płaski lub lekko wypukły. Kwiaty wsparte są plewinkami płaskimi lub łódeczkowatymi, zwykle odpadającymi. Brzeżne, płonne kwiaty języczkowe w liczbie kilku do ponad 20, choć czasem też ich brak. Przeważnie są żółte, rzadko tylko pomarańczowe, białawe[5] lub pupurowe[8]. Kwiaty rurkowate liczne, obupłciowe, żółte lub pomarańczowe, rzadko białe lub różowe, o krótkiej rurce, i 5 trójkątnych łatkach[5].
Owoce
Niełupki zwykle spłaszczone, nierówno 3–4-kanciaste, rzadziej niemal walcowate lub czterokanciaste o równych bokach, owłosionych lub nagich, często z zadziorkami lub sztywnymi włoskami na kantach. Puchu kielichowego brak lub trwały w postaci dwóch lub czterech ości pokrytych zadziorkowatymi ząbkami lub włoskami, rzadko nagimi[5].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w obrębie której klasyfikowany jest do podrodziny Asteroideae i plemienia Coreopsideae[12].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
  4. ↑ a b c d Bidens L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-06].
  5. ↑ a b c d e f g h John L. Strother, Ronald R. Weedon: Bidens Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-06].
  6. ↑ Bidens Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-06].
  7. ↑ a b c d e f David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 112-113, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b c d Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 42, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 358. ISBN 0-333-74890-5.
  11. ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
  12. ↑ Genus Bidens L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-06].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Uczep&oldid=72986347”