Wiaczesław Mienżynski
Wiaczesław (Wiesław) Rudolfowicz Mienżynski (Menżyński[1]/Mężyński[2], ros. Вячеслав Рудольфович Менжинский, ur. 19 sierpnia?/31 sierpnia 1874 w Petersburgu, zm. 10 maja 1934 w Gorkach pod Moskwą) – wysoki funkcjonariusz sowieckiej policji politycznej i bezpieczeństwa, zastępca szefa CzeKa Feliksa Dzierżyńskiego, szef Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego OGPU w latach 1926–1934. Z pochodzenia Polak[1][3].
 Wiaczesław Mienżyński w 1933 – ostatnie znane zdjęcie | |
| Data i miejsce urodzenia |
19 sierpnia?/31 sierpnia 1874 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| szef OGPU | |
| Okres |
od 1926 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca |
Gienrich Jagoda (jako szef NKWD) |
| komisarz ludowy finansów RFSRR | |
| Okres |
od 2 lutego 1918 |
| Przynależność polityczna |
Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików) |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Urodzony ze strony ojca w rodzinie szlacheckiej polskiego pochodzenia, wyznania katolickiego[3][4][5][6], a ze strony matki (Maria Szakiejewa, córka inspektora Szkoły Kawaleryjskich Junkrów) – pochodzenia rosyjskiego. Jego ojciec Rudolf Menżyński (ur. 1838, zm. po 1914) był wykładowcą historii m.in. w elitarnym petersburskim Korpusie Paziów, miał, prócz Wiesława, jeszcze czwórkę dzieci: Aleksandra, Annę, Ludmiłę i Wierę (dwie ostatnie były również związane z ruchem rewolucyjnym)[3][4][5][6].
Według historyka Pawła Wieczorkiewicza był Żydem[7][8], chociaż przez samych Rosjan traktowany był jako Polak, gdyż posługiwał się na co dzień językiem polskim, podobnie jak inni Żydzi z Kongresówki[8].
Wiaczesław ukończył prawo na Uniwersytecie Petersburskim. W ruchu rewolucyjnym od 1895 roku, od 1902 członek SDPRR, po rewolucji 1905 roku udał się na emigrację (1907-1917). Znany był ze swych zdolności lingwistycznych (władał 12 językami, w tym chińskim i japońskim). Brał udział w rewolucji październikowej w Piotrogrodzie.
Po zwycięstwie bolszewików był najpierw zastępcą, a następnie krótko ludowym komisarzem finansów w 1918 roku (nie potrafił uporać się z zadaniami, a jego jedyną kwalifikacją była krótkotrwała praca w banku Crédit Lyonnais w czasie pobytu we Francji). Został konsulem w Berlinie, przeniesiony do WCzeKa (Czeka) w 1919 roku. Od 1923 był pierwszym zastępcą szefa OGPU Feliksa Dzierżyńskiego, a po jego śmierci w 1926 roku objął kierownictwo. Jego kandydaturę na to stanowisko wysunął, jeszcze za życia, sam Dzierżyński[9].
Potrafił czasem sprzeciwić się Stalinowi, m.in. w sprawie szachtyńskiej (18 maja – 15 sierpnia 1928).
Często chorował (na zwyrodnienie kręgosłupa) i większość czasu spędzał w odosobnieniu, jednak kierownictwo tajnej policji sprawował aż do swej śmierci. Zmarł prawdopodobnie na atak serca, niemniej jego śmierć została w czasie III procesu moskiewskiego (1938) przypisana Gienrichowi Jagodzie, pierwszemu zastępcy Mienżynskiego w OGPU i następcy w sprawowaniu funkcji po jego śmierci. Wersję o otruciu Mienżynskiego przez Jagodę podtrzymywał po latach wieloletni funkcjonariusz policji politycznej i wywiadu zagranicznego ZSRR Paweł Sudopłatow.
Przypisy edytuj
- ↑ a b Menżyński Wiesław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-11-15].
- ↑ Jak rewolucja pożarła swoje polskie dzieci [online], Przystanek Historia [dostęp 2024-04-16] (pol.).
- ↑ a b c Irena Wodzianowska: Menżyński Rudolf. polskaipetersburg.pl. [dostęp 2016-11-15]. (pol.).
- ↑ a b Leonid Mleczin: Ojcowie terroru. T. 1. Warszawa: 2003, s. 77. ISBN 83-89187-31-0.
- ↑ a b Borys Łewycki: Terror i rewolucja. Warszawa: 2004, s. 70. ISBN 83-88736-55-8.
- ↑ a b Encyklopedia Rewolucji Październikowej. Red. nauk. Ludwik Bazylow, Jan Sobczak. Warszawa: 1977, s. 245-246.
- ↑ Ludwik Bazylow, Paweł Wieczorkiewicz: Historia Rosji. T. 2. Wrocław: Ossolineum, 2005, s. 417. ISBN 83-04-04641-5.
- ↑ a b Krwawy Feliks. Seria: Za Obce Pieniadze (film dokum.). TVP Historia. 2008
- ↑ Sylwia Frołow, Dzierżyński. Miłość i rewolucja, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 273
Bibliografia edytuj
- Miloš Mikeln, Stalin; Tytuł oryginału słoweńskiego: Staljin, življenjska pot samodrżca; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1990, ISBN 83-11-07757-6.