Wikipedia

Wojciech Jastrzębowski (przyrodnik)

przyrodnik polski, pionier ergonomii

Wojciech Bogumił Jastrzębowski (ur. 15 kwietnia lub 19 kwietnia 1799[a] w Szczepkowie-Giewartach, parafia Janowo koło Mławy[1], zm. 30 grudnia 1882 w Warszawie[2]) – polski przyrodnik, pedagog i krajoznawca, profesor botaniki, fizyki, zoologii i ogrodnictwa w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa na Marymoncie koło Warszawy. Jeden z głównych twórców ergonomii.

Wojciech Jastrzębowski
Ilustracja
Wojciech Jastrzębowski (1799-1882)
Herb
Pobóg
Data i miejsce urodzenia

15 lub 19 kwietnia 1799
Szczepkowo-Giewarty

Data i miejsce śmierci

30 grudnia 1882
Warszawa

Ojciec

Maciej Jastrzębowski

Matka

Marianna Leśnikowska

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Pamiątkowa tablica w Broku
Grób Wojciecha Jastrzębowskiego na cmentarzu Powązkowskim

Życiorys edytuj

Pochodził ze starej szlachty herbu Pobóg, której gniazdem jest wieś Janowiec-Jastrząbki w parafii Janowiec Kościelny na Pobożanach. Jego ojciec Maciej Jastrzębowski, syn Baltazara, ożenił się w 3 maja 1780 z Marianną Leśnikowską, dziedziczką części wsi Szczepkowo-Giewarty. Wkrótce po ślubie przeniósł się do dóbr swej żony. Znakomita większość ich dzieci, w tym Wojciech Bogumił, została ochrzczona w pobliskim miasteczku Janowo nad Orzycem w powiecie przasnyskim. Jedynie metryki syna Jana w 1788 i córki Franciszki w 1791 zostały odnotowane w rodzimej parafii. Maciej Jastrzębowski zmarł dnia 26 września 1807 w Szczepkowie Giewartach podczas epidemii „biegunki”[3].

Uczył się w szkole elementarnej w Janowie, a następnie w szkole wojewódzkiej w Płocku. Od 1816 r. uczęszczał do Liceum Warszawskiego, gdzie zdał maturę. Następnie studiował na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Warszawskiego. Utrzymywał się głównie z korepetycji, dopiero pod koniec nauki został laborantem w gabinecie fizycznym. Studia ukończył z odznaczeniem w 1825 r. Od 1828 r. był adiunktem-naturalistą na Uniwersytecie Warszawskim[4].

Brał udział w powstaniu listopadowym jako artylerzysta. Uniknął zsyłki, jednak przez dłuższy czas nie mógł znaleźć pracy. Dopiero w 1836 r. został profesorem w Instytucie Agronomicznym, w którym zdobył sobie ogromne uznanie kolejnych roczników studentów - za ogromną wiedzę praktyczną i zaangażowanie w proces dydaktyczny, ale również za bezpośredniość i gorący patriotyzm. W procesie dydaktycznym stosował metody poglądowe, prowadząc ze studentami badania terenowe i angażując ich do gromadzenia zbiorów botanicznych i mineralogicznych. W czasie wakacji odbywał ze studentami wędrówki po wzorowo prowadzonych majątkach ziemskich, w których zapoznawał ich z nowoczesnymi metodami upraw rolnych, hodowlą i przemysłem spożywczym.

Członek honorowy Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim w 1858 roku[5].

Na skutek wzmagającej się krytyki władz uczelni podał się do dymisji w 1858 r. Początkowo przyjął stanowisko inspektora szkoły powszechnej przy ul. Rymarskiej w Warszawie, później został komisarzem leśnym w powiecie łomżyńskim. Następnie utworzył Zakład Praktyki Leśnej, będący pierwszą instytucją doskonalenia zawodowego dla leśników, oraz wzorcową szkółkę leśną, zlokalizowane w Feliksowie w okolicach Broku. Zajmował się również propagowaniem nasadzeń ochronnych wzdłuż linii kolejowych. W 1874 r. przeszedł na emeryturę. W tym czasie założył w Warszawie na Czystem plantację rzadkich w Polsce gatunków drzew. Po śmierci spoczął na warszawskich Starych Powązkach (kwatera 162-5-16/17)[6]. Na jego grobie ustawiono marmurowy obelisk z płaskorzeźbą dłuta Andrzeja Pruszyńskiego[4].

W. Jastrzębowski był m.in. autorem zegara słonecznego w warszawskich Łazienkach oraz twórcą urządzenia Do określania kompasów na jakiejkolwiek bądź przestrzeni i w każdym położeniu. Członek Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk (od 1828 r.), Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (od 1849 r.)[7], Kieleckiego Towarzystwa Rolniczego oraz Towarzystwa Rolniczego we Lwowie. Członek korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1857-1882)[8]. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[9].

Jastrzębowski był żonaty z Anielą z d'Cherów i miał pięć córek i dwóch synów. Spośród jego potomków szczególnie się wyróżnił wnuk Wojciech Jastrzębowski (1884-1963), plastyk, senator II RP, profesor.

Publikacje edytuj

Był encyklopedystą. Wymieniony został jako redaktor Encyklopedii obrazowej systematycznej wydanej w Warszawie w latach 1835–1838[10].

W. Jastrzębowski był autorem szeregu artykułów oraz książek, m.in.:

  • Kompas polski[11] (1843),
  • Historia naturalna w 2 tomach (1848, 1849),
  • Mineralogia[12] (1851),
  • Rośliny polskie (1873)[4].
  • Był też autorem pionierskiej rozprawy ergonomicznej Rys ergonomji czyli nauki o pracy, opartej na prawdach poczerpniętych z Nauki Przyrody (1857).
  • Napisał też Traktat o Wiecznym Przymierzu Między Narodami Ucywilizowanymi – Konstytucja dla Europy (1831, patrz niżej).

O wiecznym pokoju między narodami edytuj

Wojciech Jastrzębowski podczas przerw w walkach o obronę Warszawy w bitwie o Olszynkę Grochowską (25 lutego 1831) sformułował tekst, który można określić jako projekt pierwszej w historii konstytucji zjednoczonej Europy jako jednej republiki bez wewnętrznych granic, z jednolitym prawodawstwem oraz organami władzy złożonej z przedstawicieli wszystkich narodów. Projekt ten O wiecznym pokoju między narodami – Wolne chwile żołnierza polskiego, czyli myśli o wiecznym pokoju między narodami cywilizowanymi, (w skrócie zwany „O wiecznym pokoju między narodami”) składał się z 77 artykułów. Został opublikowany 3 maja 1831 r. w rocznicę majowej Konstytucji. Jastrzębowski napisał m.in.:

„wszystkie narody europejskie mają się wyrzec swojej wolności i zostać niewolnikami praw, wszyscy monarchowie mają być odtąd tylko stróżami i wykonawcami tychże praw i nie tytułować się inaczej tylko ojcami narodów”.

Upamiętnienia edytuj

  • Tablice pamiątkowe, poświęcone W. Jastrzębowskiemu, znajdują się w warszawskim kościele Św. Krzyża i na budynku Państwowego Pogotowia Opiekuńczego w Warszawie.
  • W 2004 r. w Broku odsłonięto pomnik Jastrzębowskiego.
  • W województwie mazowieckim znajduje się ścieżka rowerowa nazwana imieniem Jastrzębowskiego. Biegnie od miejscowości Ostrów Mazowiecka do Broku[13].
  • Na terenie warszawskiej dzielnicy Ursynów znajduje się ulica nazwana jego imieniem.
  • W 2013 r. odsłoniętą tablicę w Janowie, gdzie rozpoczął naukę.
  • Od 29 grudnia 2014, za zasługi w działalności państwowej, samorządowej, gospodarczej, kulturalnej, społecznej na rzecz rozwoju Gminy Janowo, jest nadawana Odznaka Honorowa im. Wojciecha Bogumiła Jastrzębowskiego[14].
  • W dniu 8 grudnia 2017 r. przez Olgierda Łukaszewicza ustanowiona została fundacja pod nazwą „My Obywatele Unii Europejskiej – Fundacja im. Wojciecha B. Jastrzębowskiego”[15].
  • Z inicjatywy Fundacji My Obywatele Unii Europejskiej im. Wojciecha B. Jastrzębowskiego Senat RP przyjął w dniu 18 czerwca 2020 r. uchwałę o znaczeniu edukacji europejskiej, w której rekomenduje Wojciecha Bogumiła Jastrzębowskiego jako patrona polskiej edukacji proeuropejskiej[16].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Datę urodzin 19 kwietnia 1799 podają m.in.: Benon Dymek, Profesor Wojciech Bogumił Jastrzębowski (1799-1882), „Rocznik Mazowiecki”, T. 14, 2002, s. 195-214 oraz Stanisław Felisiak (red.), Słownik biologów polskich, Polska Akademia Nauk, PWN, 1987. Według publikacji: A. Massalski, Słownik biograficzny. Nauczyciele szkół średnich rządowych męskich w Królestwie Polskim 1833-1862, s. 177 oraz S. Szenic, Cmentarz Powązkowski 1851-1890 zmarli i ich rodziny, Warszawa 1979. Wojciech Jastrzębowski urodził się 15 kwietnia 1799.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Wojciech Bogumił Jastrzębowski [online], poland.us [dostęp 2016-10-26].
  2. ↑ Jastrzębowski Wojciech, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-03-14].
  3. ↑ Adam A. Pszczółkowski, Źródła do dziejów parafii Janowiec Kościelny, Seminarium Naukowe w Janowcu Kościelnym, 22 czerwca 2012.
  4. ↑ a b c Czarnowski Adam: Znawca historii naturalnej, w: „Poznaj swój kraj” R. XLII, nr 1/99 (441), s. 16-17
  5. ↑ Roczniki Gospodarstwa Krajowego. R. 16, 1858, T. 32, nr 2, Warszawa 1858, s. 4.
  6. ↑ Cmentarz Stare Powązki: ANIELA JASTRZĘBOWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-02].
  7. ↑ Piotr Köhler: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815-1952).. Kraków 2002.
  8. ↑ Handbuch des Lemberger Sttathalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1857, s. 356; 1858, s. 250; 1859, s. 268; 1860, s. 270; 1861, s. 403; 1862, s. 415; 1863, s. 425; 1864, s. 434; 1865, s. 448; 1866, s. 463; Galizisches Provinzial-Hanbuch für das Jahr 1868, s. 809; 1869, s. 533; Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870, s. 570; 1871, s. 504; 1872, s. 502; 1873, s. 518; 1874, s. 562; 1875, s. 565; 1876, s. 575; 1877, s. 551; 1878, s. 539; 1879, s. 535; 1880, s. 542; 1881, s. 558; 1882, s. 560;
  9. ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 2.
  10. ↑ Glücksberg 1836 ↓, s. 1214–1216.
  11. ↑ Kompas polski czyli Narzędzia służące za kompas powszechny, gnomonograf, obserwatoryum przenośne i narzędzie do kreślenia sekcyj konicznych, Wojciecha Jastrzębowskiego., Redakcyi Biblioteki Warszawskièj. (wyd.), polona.pl [dostęp 2020-05-09].
  12. ↑ Wojciech Jastrzębowski, Mineralogja czyli Nauka o kamieniach zastosowana do potrzeb ogólnych [online], Historja naturalna zastosowana do potrzeb życia praktycznego i do rzeczy krajowych/ przez Wojciecha Jastrzębowskiego ; cz. 3, polona.pl [dostęp 2020-05-09].
  13. ↑ Strona Urzędu Gminy Ostrów Mazowiecka. [dostęp 2013-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-18)].
  14. ↑ Uchwała nr III/9/2014 Rada Gminy Janowo z dnia 29 grudnia 2014 r. w sprawie ustanowienia Odznaki Honorowej im. Wojciecha Bogumiła Jastrzębowskiego oraz ustalenia jej wzoru, zasad i trybu nadawania oraz sposobu noszenia
  15. ↑ O fundacji – My Obywatele UE [online], myobywateleue.org [dostęp 2020-07-09] (pol.).
  16. ↑ Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Uchwała Senatu RP z dnia 18.06.2020 o znaczeniu edukacji europejskiej [online], 18 czerwca 2020 [dostęp 2020-09-26].

Bibliografia edytuj

  • Alicja Wejner: Azymut wspólna Europa. Jastrzębowski. Warszawa: Wydawnictwo Jagoda, 2019, s. 279 ISBN = 978-83-948932-2-4.
  • Benon Dymek, Profesor Wojciech Bogumił Jastrzębowski (1799-1882), „Rocznik Mazowiecki”, T. 14, 2002, s. 195-214.
  • Jan Glücksberg, „Magazyn powszechny”, „Encyklopedia obrazowa systematyczna z 226 tablic i ich objaśnień złożona. Prospekt”, Warszawa 1836, s. 1214–1216.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wojciech_Jastrzębowski_(przyrodnik)&oldid=73357643”