Wikipedia

Województwo augustowskie

województwo w Polsce

Województwo augustowskie – województwo Królestwa Polskiego istniejące w latach 1816–1837 ze stolicą w Suwałkach.

Województwo augustowskie
— województwo —
1816–1837
Herb
Herb
Państwo

 Królestwo Polskie

Data powstania

1816

Siedziba wojewody i sejmiku

Suwałki

Podział administracyjny
Liczba powiatów

7

Położenie na mapie Królestwa Polskiego
Położenie na mapie Polski
Gmach dawnej Komisji Wojewódzkiej w Suwałkach (ul. Kościuszki 74)

Decyzję o powołaniu województwa podjęto 16 stycznia 1816, zaś ogłoszono 4 marca 1816[1]. Ukazem Mikołaja I z 23 lutego/7 marca 1837 r.[2] zostało przemianowane na gubernię augustowską ze stolicą w Suwałkach[3].

W czasie powstania styczniowego Rząd Narodowy dnia 28 marca 1863 r. ogłosił Regulamin władz administracyjnych w byłym Królestwie Kongresowym. Według regulaminu zniesiono podział administracyjny na gubernie, a zamiast tego byłe Królestwo Kongresowe podzielono na osiem województw w granicach z 1816 r. Na terenach guberni augustowskiej przywrócono województwo augustowskie w granicach z 1816 r.[4]

Geografia i demografia edytuj

Województwo augustowskie na mapach
 
Królestwo Polskie, Londyn 1831

Województwo powstało z przekształcenia wcześniejszego departamentu łomżyńskiego w Księstwie Warszawskim[5]. Zajmowało północno-wschodnią część Królestwa Kongresowego. Od północy i wschodu sąsiadowało z Imperium Rosyjskim (gubernie: wileńska, grodzieńska oraz obwód białostocki), od południowego zachodu – z woj. mazowieckim, od zachodu – z Prusami Wschodnimi[6]. Współcześnie większość obszaru dawnego woj. augustowskiego leży w granicach Polski w woj. podlaskim, północno-wschodnia cześć na Litwie, zaś niewielki fragment wschodni na Białorusi.

W 1816 obszar województwa wynosił 314 mil kwadratowych (ok. 16 tys. km²)[7].

Województwo augustowskie w 1816[7]
Miejscowości Gospodarstwa
(„dymy”) 		Ludność
Województwo 4 746 60 550 416 345
Miasta 56 8 893 57 351
Wsie 4 690 51 657 358 994
Województwo augustowskie w 1819[8]
Powierzchnia (km²) 18 764
Ludność (tys.) 439
Ludność (na km²) 23,4
Województwo augustowskie w 1827[6][9]
Liczba ludności 473 677
Udział ludności szlacheckiej 13,5%
Liczba domów 59 526
Liczba dekanatów 12
Liczba kościołów parafialnych 120
Struktura powierzchni w 1827[6]
Włóki Udział
Ziemie rolne 31 620 29,8%
Łąki 6 657 6,3%
Lasy 37 640 35,4%
Ogrody 2 963 2,8%
Zabudowania i drogi 4 433 4,2%
Pastwiska, wody, bagna itd. 22 927 21,6%
Razem 106 240

Podział administracyjny edytuj

Województwo dzieliło się na 5 obwodów i 7 powiatów:

Gospodarka edytuj

Według danych z 1830 charakterystycznymi dla województwa płodami, minerałami i surowcami były: żelazo, bursztyn, kreda, miód, len, konopie[11]. Głównymi zakładami przemysłowymi były wówczas papiernie, huty szkła, wytwórnie płótna, wyrobów wełnianych, świec woskowych[11].

Historia edytuj

Siedziba edytuj

Na siedzibę województwa wyznaczono Augustów ze względu na jego położenie na pograniczu dwóch składowych części departamentu łomżyńskiego[12]. Stąd też jednostce administracyjnej nadano nazwę województwo augustowskie[13]. Jednak z powodu braku w Augustowie odpowiednich budynków murowanych Komisję Wojewódzką umieszczono tymczasowo w Suwałkach[12]. Ze względu na braki kadrowe, a przede wszystkim lokalowe, do 1817 władze województwa mieściły się nadal w Łomży[14].

W 1819 planowano przeniesienie urzędów do Augustowa, jednak namiestnik Królestwa Józef Zajączek nie zatwierdził decyzji z powodu kosztów z nią związanych[15]. Po raz kolejny sprawa przeniesienia urzędów do Augustowa została zgłoszona przez Komisję wojewódzką w 1824 i poparta przez sejm w 1825, co związane było z rozpoczęciem budowy Kanału Augustowskiego i planami rozwoju Augustowa jako ośrodka gospodarczego na szlaku kanału[16]. Decyzję o przeniesieniu siedziby województwa z Suwałk do Augustowa rząd Królestwa podjął w 1829, zdecydował też o budowie w Augustowie gmachów na potrzeby administracji[17]. W związku z tym w 1830 Henryk Marconi opracował kompleksowy projekt przebudowy całego Augustowa oraz budowy nowych budynków[18].

Prace nad przenosinami stolicy przerwał wybuch powstania listopadowego[19]. Powrócono do nich pod koniec 1832, gdy car Mikołaj I wyraził zgodę na przenosiny, zaś w 1834 decyzję potwierdził gen. Jewgienij Gołowin[19]. Jednak już w 1835 car zgodził się jednak na pozostawienie stolicy w Suwałkach[19]. Spowodowane to było tym, że w Suwałkach od 1817 powstały już liczne gmachy, zaś w Augustowie wymagały kosztownej budowy od podstaw[19]. Dodatkowo Kanał Augustowski nie zyskał planowanego znaczenia komunikacyjnego[19].

Urzędy edytuj

Przenosiny urzędów z Łomży do Suwałk zalecono we wrześniu 1816, jednak zaczęto realizować dopiero lipcu-sierpniu 1817[20]. Komisja Wojewódzka została umieszczona w Suwałkach na rogu ul. Petersburskiej (rynku) i Sejneńskiej w budynku, w którym w czasach pruskich prawdopodobnie mieścił się urząd landrata[20]. Początkowo budynek ten był wynajmowany przez urząd, a następnie zakupiony na własność[20]. W 1820 gmach Komisji rozbudowano[21]. Do Suwałk przybyło też około 70 urzędników i oficjalistów[20].

W Łomży pozostał jednak Trybunał Wojewódzki, aby mieszkańcy południowej części województwa mieli łatwiejszy dostęp do sądownictwa[20]. Dopiero w 1824 utworzono w Suwałkach II Wydział Trybunału[20]. Wtedy też do miasta napłynęło więcej prawników[20].

Umieszczenie urzędów w Suwałkach wpłynęły na rozwój miasta[20]. Już w 1819 było w nim nowo wybudowanych lub odrestaurowanych domów[20]. W 1819 ruch budowlany zamarł w związku z pierwszą próbą przenosin stolicy do Augustowa, ale niebawem odrodził się po decyzji gen. Zajączka pozostawiającej stolicę w Suwałkach[22]. Około 1829 wystawiono z funduszy rządowych murowany gmach poczty, mieszczący się przy ul. Petersburskiej około 150 metrów od jej wlotu na Stary Rynek[23].

Religia edytuj

W 1818 utworzono (z przekształcenia diecezji wigierskiej) nową diecezją z siedzibą w Sejnach, której obszar pokrywał się z granicami województwa augustowskiego[24]. Określana ona była jako diecezja augustowska, czyli sejneńska lub diecezja sejneńska, czyli augustowska i zawierała w nazwie człon od województwa augustowskiego[25][24].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Dziennik Praw Królestwa Polskiego, nr 2. T. 1. Warszawa: 1816, s. 115–120.
  2. ↑ Dziennik Praw Królestwa Polskiego, nr 70. T. 20. Warszawa: 1837, s. 413–417.
  3. ↑ Historia państwa i prawa Polski, Tom III 1981 ↓, s. 354–355.
  4. ↑ Dorota Lewandowska: Organizacja Narodowa Powstania Styczniowego z lat 1861–1864. Archiwum Główne Akt Dawnych. [dostęp 2016-10-29].
  5. ↑ Podziały administracyjne Królestwa Polskiego 1956 ↓, s. 6.
  6. ↑ a b c Kolberg 1827 ↓.
  7. ↑ a b Politowski 1816 ↓.
  8. ↑ Historia Polski w liczbach. Ludność Terytorium 1994 ↓, s. 71.
  9. ↑ Historia Polski w liczbach. Ludność Terytorium 1994 ↓, s. 101.
  10. ↑ Podziały administracyjne Królestwa Polskiego 1956 ↓, s. 20.
  11. ↑ a b Rodecki 1830 ↓.
  12. ↑ a b Szlaszyński 2007 ↓, s. 149.
  13. ↑ Trzebiński 1965 ↓, s. 197.
  14. ↑ Brodzicki i Godlewska 1987 ↓, s. 86.
  15. ↑ Szlaszyński 2007 ↓, s. 151.
  16. ↑ Szlaszyński 2007 ↓, s. 151–152.
  17. ↑ Szlaszyński 2007 ↓, s. 152–153.
  18. ↑ Szafer 1967 ↓, s. 331.
  19. ↑ a b c d e Szlaszyński 2007 ↓, s. 153.
  20. ↑ a b c d e f g h i Trzebiński 1965 ↓, s. 198.
  21. ↑ Trzebiński 1965 ↓, s. 203.
  22. ↑ Trzebiński 1965 ↓, s. 198–199.
  23. ↑ Trzebiński 1965 ↓, s. 203–204.
  24. ↑ a b Sawicki 2017 ↓, s. 374–375.
  25. ↑ Guzewicz 2016 ↓, s. 94–95.

Bibliografia edytuj

  • Czesław Brodzicki, Donata Godlewska: Łomża w latach 1794-1866. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-07251-2.
  • Wojciech Guzewicz. Sejneński ośrodek kościelny : wybrane zagadnienia. „Civitas et Lex”. 10 (2), s. 87–97, 2016. 
  • Historia państwa i prawa Polski, Tom III, Od rozbiorów do uwłaszczenia. Juliusz Bardach, Monika Senkowska-Gluck (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981. ISBN 83-01-02658-8.
  • Historia Polski w liczbach. Ludność Terytorium. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1994.
  • Juliusz Kolberg: Atlas Królestwa Polskiego, składający się z 8 map jeograficznych, z których każda wystawia jedno Województwo, jako to: Krakowskie, Sandomierskie, Kaliskie, Lubelskie, Płockie, Mazowieckie, Podlaskie i Augustowskie. Warszawa: 1827.
  • Podziały administracyjne Królestwa Polskiego w okresie 1815–1918 r. (Zarys historyczny). Wojciech Trzebiński (tekst); Adam Borkiewicz (mapy). Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Geografii, 1956, seria: Dokumentacja Geograficzna.
  • Wojciech Politowski: Jeografia Królestwa Polskiego i Wolnego Miasta Krakowa z dołączeniem wiadomości statystycznych. Warszawa: 1816.
  • Franciszek Rodecki: Obraz jeograficzno-statystyczny Królestwa Polskiego. Warszawa: Drukarnia Antoniego Gałęzowskiego i Kompanii, 1830.
  • Ryszard Sawicki. Diecezja wigierska i jej dziedzictwo historyczno-pastoralne. „Studia Ełckie”. 10 (3), s. 363–379, 2017. 
  • T. Przemysław Szafer: Działalność urbanistyczna Henryka Marconiego w Augustowie. W: Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1967, s. 327–356.
  • Jarosław Szlaszyński: W okresie zaborów. W: Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: Augustów. Monografia historyczna. Augustów: Urząd Miejski w Augustowie, 2007, s. 147–346. ISBN 978-83-925620-0-9.
  • Wojciech Trzebiński: Rozwój przestrzenny Suwałk od narodzin osady po okres awansu na miasto wojewódzkie. W: Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny. Białystok; Warszawa: Białostockie Towarzystwo Naukowe; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965, s. 175–212.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Województwo_augustowskie&oldid=72085716”