Wojny angielsko-afgańskie
Wojny angielsko-afgańskie – seria wojen między Afganistanem i Wielką Brytanią.
Pierwsza (1839-1842) edytuj
Wzrastające wpływy Rosji na dworze Dosta Mohammada bardzo niepokoiły Brytyjczyków. Dążąc do obalenia Dosta wspierali oni byłego emira, który sprzyjał działaniom brytyjskim na rzecz zapewnienia lepszej obrony Indii od północy. W 1839 Dost Muhammad został pozbawiony władzy i uwięziony. Uciekł jednak z więzienia i próbował odzyskać władzę. Powtórnie pojmany został deportowany do Indii. Ostre zimy oraz ciągły opór Afgańczyków zmusiły jednak wojska brytyjskie do opuszczenia Afganistanu w styczniu 1842 roku. Podczas odwrotu Brytyjczycy wpadli w pułapkę i zostali zdziesiątkowane przez afgańskie plemiona. Po wycofaniu się Brytyjczyków Dost Muhammad odzyskał władzę.
Druga (1878-1880) edytuj
Po śmierci Dosta (1863) emirem został jego syn, Szer Ali, który rozpoczął negocjacje z Rosjanami oraz odmówił przyjęcia brytyjskiej misji. Zaniepokoiło to Wielką Brytanię, której wojska w 1878 ponownie wkroczyły do Afganistanu. Szer Ali szukał pomocy u Rosjan, ale ci wsparli go jedynie radą, aby zawarł pokój. W 1879 roku Szer Ali zmarł. Nowym emirem został jego syn, Jakub Chan, który zastosował się do rosyjskiej rady. Zawarł z Brytyjczykami porozumienie, na podstawie którego zrzekł się przełęczy Chajber oraz innych strategicznych obszarów. Wkrótce potem zabity został brytyjski wysłannik, na co Brytyjczycy odpowiedzieli zajęciem Kabulu, z którego nowy emir musiał uciekać. Wojna zakończyła się przejęciem władzy przez wnuka Dosta Muhammada, Abd ar-Rahmana, który bronił interesów brytyjskich i ustanowił silny (jak na afgańskie warunki) rząd centralny.
Trzecia (1919) edytuj
W 1901 roku emirem został Habibullah Chan, który całowicie godził się z brytyjską dominacją. Stanowisko kolejnego władcy z 1919 roku - Amanullaha Chana było jednak przeciwne - ten postanowił uczynić z Afganistanu nowoczesne, wolne państwo - początkowo również wolne od obcych wpływów. Jego ambicje zagrażały należącym do Brytyjczyków Indiom, co wywołało kolejną wojnę z Wielką Brytanią. Krótki konflikt zakończył się traktatem z Rawalpindi, w którym Brytyjczycy uznali niezawisłość Afganistanu w sprawach wewnętrznych i zagranicznych. Okazało się jednak, że do tej pory całkowicie zależne państwo - teraz wolne - potrzebuje reform, na które jednak nie zgodzili się teolodzy - Amanullah Chan pomimo swoich dokonań zmuszony został opuścić kraj.