Wstrząs (łac. commotus, ang. shock) – nagły kliniczny stan zagrożenia życia, w którym na skutek dysproporcji między zapotrzebowaniem a dostarczeniem odpowiedniej ilości tlenu i substancji odżywczych do komórek organizmu dochodzi do upośledzenia funkcji i niewydolności wielu narządów. Może mieć różne przyczyny, jednak przebieg w większości przypadków jest podobny i ma podobne skutki – może prowadzić do utraty przytomności, niewydolności wielonarządowej, a nawet zgonu.

Wstrząs
commotus
ilustracja

Rodzaje wstrząsu edytuj

Kliniczny podział wstrząsu edytuj

Z klinicznego punktu widzenia opisuje się następujące rodzaje wstrząsu[1]:

Patofizjologiczny podział wstrząsu edytuj

  • Kardiogenny – niski wyrzut w chorobach serca. Pozawałowy, w niewydolności serca, w arytmiach.
  • Hipowolemiczny – spadek objętości krwi. Krwotoczny, urazowy, pooperacyjny, oparzeniowy, z utraty płynów.
  • Dystrybucyjny – naczyniowy lub niskooporowy. Neurogenny, anafilaktyczny, septyczny.
  • Obturacyjny – utrudnienie przepływu krwi. W odmie prężnej, w zatorach płucnych, guzach i tamponadzie serca.

Etapy edytuj

Początkiem każdego wstrząsu, niezależnie od pochodzenia, jest spadek ciśnienia krwi, a więc także ukrwienia narządów. Reakcję organizmu na utrzymujące się niedotlenienie tkanek można podzielić zależnie od stopnia zaawansowania wstrząsu na 4 etapy.

  1. Wyrównanie – utrata 25% objętości krwi. Organizm uruchamia mechanizmy kompensujące hipotensję. Gdy baroreceptory w ścianach tętnic rejestrują spadek ciśnienia, następuje wyrzut adrenaliny i noradrenaliny z następczym skurczem naczyń krwionośnych i przyspieszeniem rytmu serca. Występuje euforia i podwyższenie progu bólowego.
  2. Centralizacja – krążenie przesuwa się w stronę narządów chronionych (serce, płuca, mózg) kosztem ukrwienia skóry, przewodu pokarmowego i mięśni. Występuje bladość powłok, oziębienie i poty.
  3. Zmiany metaboliczne – faza zagrażająca życiu. W wyniku ciągłego niedoboru tlenu mitochondria nie syntetyzują ATP. Pojawią się też dysfunkcje łańcucha oddechowego, w wyniku czego rośnie liczba uwalnianych wolnych rodników, które uszkadzają błonę komórkową i inne organella. Niedotlenione komórki przechodzą na oddychanie beztlenowe, którego produktem jest kwas mlekowy powodujący kwasicę metaboliczną. Wskutek zastoju krążenia nasila się zlepianie płytek krwi.
  4. Faza nieodwracalna – występuje krytyczne obniżenie ciśnienia tętniczego, bradykardia, agregacja erytrocytów, agregacja płytek krwi i wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC). Dochodzi do obrzęku płuc i skąpomoczu.

Należy zwrócić uwagę, że wstrząs jest złożonym i ciągłym procesem, nie ma wyraźnych granic między poszczególnymi etapami.

Objawy ogólne edytuj

Mimo że każdy rodzaj wstrząsu charakteryzuje się odrębnym zespołem objawów, można wyszczególnić objawy wspólne[3]:

Postępowanie ogólne edytuj

Każdy rodzaj wstrząsu wymaga odrębnego postępowanie leczniczego. Leczenie wstrząsu zawsze jednak opiera się o te same podstawowe elementy[3]:

  • zapewnienie prawidłowej wentylacji,
  • podawanie tlenu,
  • ochrona przed utratą ciepła,
  • podawanie płynów,
  • regulacja układu krążenia w razie nieskutecznej płynoterapii,

Różnicowanie rodzajów wstrząsu edytuj

Zespół objawów i postępowanie lecznicze zależne od rodzaju wstrząsu[1]:

Różnicowanie rodzajów wstrząsu.
Rodzaj wstrząsu Objawy Leczenie[4]
Wstrząs hipowolemiczny
  1. szybkie podanie 250–1000 ml roztworu koloidowego (np. dekstran) aż do wzrostu OCŻ do wartości 15 mm Hg
  2. kontynuowanie płynoterapii z uwzględnieniem krystaloidów
  3. przetoczenie masy KKCz, jeżeli Hb < 7 g/dl i wystąpią objawy niedotleniania i kwasicy
Wstrząs kardiogenny
  • pobudzenie
  • spadek ciśnienia skurczowego < 90/min
  • PCWP > 20 mmHg[5]
  • wysokie OCŻ
  • niski wskaźnik sercowy < 1,8 l/min/m²
  • skóra blada, chłodna, spocona
  • skąpomocz
Celem leczenia powinno być osiągnięcie PCWP ≥ 15 mm Hg ze wskaźnikiem sercowym > 2 l/min/m²[5]:
  1. tlen
  2. mechaniczne wspomaganie wentylacji
  3. wczesna rewaskularyzacjaPCI lub CABG
  4. leki inotropowe
    1. dopaminę w dawce < 3 µg/kg/min można podawać w celu poprawy czynności nerek
    2. dopaminę w większych dawkach lub dobutaminę w dawce 5–20 µg/kg/min – podawać by poprawić lub ustabilizować stan hemodynamiczny
Wstrząs septyczny
  • temperatura > 38 °C lub < 36 °C
  • tachykardia
  • spadek ciśnienia tętniczego
  • tachypnoe > 20/min lub hipokapnia pCO2 < 32 mmHg
  • leukocytoza > 12 000 /mm³ lub leukopenia 4000 /mm³
  • skóra gorąca, zaczerwieniona
  • skąpomocz
  1. leczenie przyczynowe i leczenie posocznicy
  2. tlen do osiągnięcia OCŻ 8–12 mm Hg
  3. KKCz przy saturacji krwi żylnej SvO2 <70%
  4. dobutamina maks. 20 μg/kg/min
Wstrząs anafilaktyczny
  1. udrożnić drogi oddechowe, przerwać narażenie na czynnik wywołujący
  2. adrenalina i.m. 0,5 mg
  3. tlen
  4. płyny
  5. leki przeciwhistaminowe (np. klemastyna)
  6. GKS
  7. β2-mimetyki (np. salbutamol)
  8. dopamina, dobutamina
  9. glukagon
Wstrząs neurogenny
  1. prawidłowe ułożenie i stabilizacja kręgosłupa
  2. wentylacja
  3. krystaloidy i koloidy
  4. dopamina
  5. atropina
  6. stymulacja zewnętrzna i wewnętrzna

Podkreślenie – objaw różnicujący

Klasyfikacja ICD10 edytuj

kod ICD10 nazwa choroby
ICD-10: R57.0 Wstrząs kardiogenny
ICD-10: R57.1 Wstrząs hipowolemiczny
ICD-10: R57.2 Wstrząs septyczny
ICD-10: T79.4 Wstrząs urazowy
ICD-10: T78.0 Wstrząs anafilaktyczny wskutek reakcji na pożywienie
ICD-10: T80.5 Wstrząs anafilaktyczny wywołany surowicą
ICD-10: T88.6 Wstrząs anafilaktyczny wskutek niekorzystnego efektu leczniczego leku prawidłowo podanego
ICD-10: T78.2 Wstrząs anafilaktyczny, nieokreślony
ICD-10: T81.1 Wstrząs w trakcie lub będący wynikiem zabiegu, niesklasyfikowany gdzie indziej
ICD-10: T88.2 Wstrząs wskutek znieczulenia
ICD-10: O08.3 Wstrząs w następstwie poronienia, ciąży pozamacicznej i zaśniadu groniastego
ICD-10: O75.1 Wstrząs w czasie lub w następstwie czynności porodowej i porodu
ICD-10: T75.4 Wstrząs wskutek działania prądu elektrycznego
ICD-10: T75.0 Wstrząs wskutek rażenia piorunem
ICD-10: R57.9 Wstrząs, nieokreślony

Bibliografia edytuj

  • Andrzej Szczeklik (red): Choroby wewnętrzne : stan wiedzy na rok 2010. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2010, s. 140–143. ISBN 978-83-7430-255-5.
  • Kubler Andrzej (red.), Weinert Mark: Anestezjologia. Kraków: Elsevier Urban & Partner, 2008, s. 127–129. ISBN 978-83-60290-44-6.
  • Jerzy Stachura, Wenancjusz Domagała: Patologia znaczy słowo o chorobie. T. 1, Patologia ogólna. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2003. ISBN 83-88857-65-7.

Przypisy edytuj

  1. a b Kubler Andrzej (red.), Weinert Mark: Anestezjologia. Kraków: Elsevier Urban & Partner, 2008, s. 127-129. ISBN 978-83-60290-44-6.
  2. Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom II. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005, s. 1817. ISBN 83-7430-031-0.
  3. a b Andrzej Szczeklik (red): Choroby wewnętrzne : stan wiedzy na rok 2010. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2010, s. 140-143. ISBN 978-83-7430-255-5.
  4. Wojciech Noszczyk (red.): Chirurgia, tom I. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009, s. 72-75. ISBN 978-83-200-3983-2.
  5. a b dr med. Grzegorz Goncerz. Postępowanie w świeżym zawale serca z uniesieniem odcinków ST. Wytyczne European Society of Cardiology 2008. „Medycyna Praktyczna”. 2, 2009.