Wikipedia

Zamek w Kórniku

Zamek w Kórniku – zabytkowa rezydencja historycznych rodów Górków i Działyńskich, położona w mieście Kórnik, w województwie wielkopolskim. Obecnie siedziba muzeum i Biblioteki Kórnickiej PAN. Początki zamku sięgają średniowiecza, jego obecny kształt pochodzi z połowy XIX wieku. 11 lipca 2011 roku obiekt uznany został za Pomnik historii Polski[1][2].

Zamek w Kórniku
Symbol zabytku nr rej. 2422/A z 12 marca 1930
Ilustracja
Zamek w Kórniku z lotu ptaka
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miejscowość

Kórnik

Ukończenie budowy

1. połowa XV wieku

Położenie na mapie Kórnika
Mapa konturowa Kórnika, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Położenie na mapie powiatu poznańskiego
Mapa konturowa powiatu poznańskiego, na dole nieco na prawo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Położenie na mapie gminy Kórnik
Mapa konturowa gminy Kórnik, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Ziemia52°14′38″N 17°05′26″E/52,243889 17,090556
Multimedia w Wikimedia Commons

Od średniowiecza do Białej Damy edytuj

 
Teofila Działyńska – Biała Dama[3]

Według niektórych opracowań pierwotna budowla obronna została wzniesiona w XIV w. z inicjatywy Wyszoty, brata poznańskiego biskupa Mikołaja z Kórnika. Teza ta jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach, a pierwszy dokument dotyczący budowy zamku (kontrakt z cieślą Mikołajem) pochodzi z 1426. Ukończona prawdopodobnie ok. 1430 budowla, posadowiona na bagiennej wyspie, otoczona była fosą, dostęp do niej był możliwy przez most zwodzony oraz spuszczaną okutą kratę. Do dziś z tego okresu zachowały się stare mury i piwnice obiektu. W 1565 Stanisław Górka przebudował gotycki zamek na renesansową rezydencję przez zabudowanie wewnętrznego dziedzińca przez połączenie wszystkich budynków i pokrycie ich dachem łamanym. Część reprezentacyjna i brama wjazdowa zlokalizowana na stronie północnej posiadała po obu stronach baszty. Pozostawiono most zwodzony. Od 1592 Zamek w Kórniku był reprezentacyjną siedzibą rodu Górków, jednego z najpotężniejszych rodów magnackich Wielkopolski doby renesansu i reformacji. W 1574 gościł tu Henryk Walezy, przejeżdżający przez Kórnik w drodze na koronację do Krakowa[4].

Po bezpotomnej śmierci Stanisława Górki w 1592 zamek przeszedł w posiadanie Czarnkowskich, a w 1610 został sprzedany przez Andrzeja Czarnkowskiego Zygmuntowi Grudzińskiemu. Od 1676 zamek był własnością rodu Działyńskich.

Pierwszą wybitną przedstawicielką rodu Działyńskich była Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka (1714-1790). Po śmierci pierwszego męża Stefana Macieja Szołdrskiego i rozwodzie z drugim Aleksandrem Potulickim Teofila od połowy XVIII w. poświęciła swoje życie sprawie rozwoju kulturalnego i gospodarczego Kórnika i przebudowie rezydencji na barokowy pałac. Obok zamku urządziła ogród w stylu francuskim (obecnie, po przebudowie w XIX w., arboretum), utworzyła szkółki drzew i zwierzyniec z egzotycznymi roślinami i zwierzętami, dbała o rozwój miasta, sprowadzając doń niemieckich rzemieślników-kolonistów[4].

Namalowany przez A. Pesne portret Teofili w białej sukni, do dzisiaj zachowany w zamku, dał początek legendzie o Białej Damie – jednym z najsłynniejszych duchów w polskich zamkach.

Przebudowa zamku przez Tytusa Działyńskiego edytuj

Po śmierci Teofili Potulickiej Zamek w Kórniku przez krótki czas był w rękach Szołdrskich, na mocy wyroku sądowego w 1801 został jednak zwrócony Działyńskim. Rezydencję objął najpierw Ksawery Szymon Działyński, a od 1826 jego syn Tytus Działyński herbu Ogończyk.

Z powodu zaangażowania w powstanie listopadowe Tytus został ukarany przez władze pruskie konfiskatą majątku. Do Kórnika mógł wrócić z Galicji dopiero w 1839, po wygranym procesie o zwrot dóbr[4].

Tytus Działyński planował całkowitą przebudowę zamku jeszcze przed powstaniem listopadowym. Zamawiał związane z tym projekty u Antonia Corazziego, Henryka Marconiego i Karla-Friedricha Schinkla. Po powrocie do Kórnika przebudował zamek w stylu neogotyku angielskiego, zachowanym do dzisiaj. Podczas przebudowy najwięcej zaczerpnął z projektu Schinkla, twórczo go jednak modyfikując we współpracy z architektem Marianem Cybulskim[2][4].

W zamiarze Tytusa Działyńskiego, jednego z czołowych działaczy nurtu pracy organicznej w Wielkopolsce, zamek miał być nie tylko prywatną rezydencją, lecz służyć narodowi jako biblioteka i muzeum. Tytus zapoczątkował gromadzenie starodruków i rękopisów (m.in. Chopina, Mickiewicza, Bonapartego), które do dzisiaj są przechowywane w Bibliotece Kórnickiej. Ogród w stylu francuskim Teofili Potulickiej przekształcił w park w stylu romantycznym – obecne arboretum.

Kórnik po śmierci Tytusa Działyńskiego edytuj

Po nagłej śmierci Tytusa Kórnik znalazł się w rękach jego syna Jana. Jan kontynuował prace w zamku, bardziej interesował się jednak rozbudową rezydencji swojej żony Izabeli z Czartoryskich w Gołuchowie. Po bezpotomnej śmierci Jana w 1880 zamek odziedziczył jego siostrzeniec, Władysław Zamoyski. Ten, jako obywatel francuski, w 1885 został zmuszony do opuszczenia Kórnika (rugi pruskie) i zamieszkał w Galicji (w Kuźnicach w Zakopanem), gdzie zasłużył się m.in. w walce o polskość Morskiego Oka. Do Kórnika powrócił dopiero w 1920. W 1924, tuż przed śmiercią, bezdzietny Zamoyski przekazał całe swoje dobra, w tym zamek wraz z imponującą kolekcją dzieł sztuki, zbiorami bibliofilskimi i ogrodem dendrologicznym (Arboretum Kórnickie) narodowi polskiemu. Darowizną zarządzała fundacja „Zakłady Kórnickie”. W czasie II wojny światowej zbiory w znacznej części zostały rozgrabione. Fundacja „Zakłady Kórnickie”, jak i inne w PRL, została zlikwidowana w 1953, w 2001 została reaktywowana na mocy ustawy[4].

Architektura zamku edytuj

Obecny kształt zamku nawiązuje do neogotyku angielskiego, jednego z historyzujących stylów popularnych w XIX w.

Główne wejście do zamku znajduje się od strony północnej. Charakterystyczną cechą jest zwieńczenie głównego okna nad wejściem łukiem Tudora z herbem Ogończyk[5]. Portal wejściowy flankowany po bokach oknami ozdobionymi herbami Ogończyk Tytusa Działyńskiego (L) i Jelita jego Celestyny z Zamoyskich (P)[5]. Jelita_herb.svg|Herb Jelita Jeszcze do okresu międzywojennego do zamku wchodziło się przez tak zwany „babiniec”, przedsionek w kształcie barbakanu, wyburzony w latach 1925–1939.

Strona zachodnia to rozbudowany architektonicznie taras z widokiem na jezioro Kórnickie i „Zwierzyniec”.

Strona południowa jest zdominowana przez łuk indyjski, wzorowany prawdopodobnie na Pawilonie Królewskim w Brighton, a pośrednio na muzułmańskiej architekturze Indii (łuk w Kórniku nosi wyraźne podobieństwo do łuków Tadź Mahal).

Od strony wschodniej nad zamkiem wznosi się neogotycka wieża, swoją elewacją z czerwonej cegły kontrastująca z resztą zamku, wybudowana dopiero podczas przebudowy zamku przez Tytusa Działyńskiego.

Przy wjeździe do zamku stoją zabytkowe oficyny oraz wozownia.

Wnętrza edytuj

Obecnie w zamku mieści się muzeum z wieloma unikatowymi eksponatami, m.in. meble różnych stylów i epok, obrazy mistrzów polskich i europejskich, rzeźby, kolekcje numizmatyczne, militaria polskie i wschodnie, wyroby rzemiosła artystycznego z porcelany i srebra. Najokazalszym wnętrzem rezydencji jest Sala Mauretańska, nawiązująca do Dziedzińca Lwów w Alhambrze, początkowo przeznaczona na bibliotekę, później na salę muzealną, do dzisiaj eksponująca pamiątki narodowe. W pokoju pod wieżą eksponowane są też zbiory etnograficzne i przyrodnicze przywiezione przez Władysława Zamoyskiego z Australii i Oceanii[2].

Zamek jest też siedzibą Biblioteki Kórnickiej PAN, jednej z największych bibliotek w Polsce.

Legenda Białej Damy edytuj

Białą Damą ukazującą się w komnatach kórnickiego zamku jest Teofila Działyńska. W XIX w. wśród okolicznej ludności zaczęto opowiadać, że krótko przed północą Teofila wychodzi z ram portretu wiszącego w Sali Jadalnej i przechodzi do parku, w którym czeka na nią jeździec na czarnym koniu. Wspólnie przemierzają parkowe aleje i znikają z pierwszym promieniem słońca[4].

Numizmatyka edytuj

W 1998 roku wydano dwie monety okolicznościowe z wizerunkiem zamku. Monety te miały nominały 2 zł i 20 zł (monetę o nominale 2 zł wyemitowano w nakładzie 400 000 sztuk, zaś monetę o nominale 20 zł wyemitowano w nakładzie 20 000 sztuk). Monety te wchodzą w skład serii monet Zamki i Pałace w Polsce[6].

Galeria edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 czerwca 2011 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialny... [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
  2. ↑ a b c Zamek w Kórniku [online], www.isztuka.edu.pl [dostęp 2023-07-29] (pol.).
  3. ↑ Teofila Działyńska -obraz Antoine Pesne w muzeum zamkowym (1754)
  4. ↑ a b c d e f Izabela i Tomasz Kaczyńscy - Zamki w Polsce północnej i środkowej - przewodnik. Sport i Turystyka, Warszawa, 1999, s. 243-249, język polski, ISBN 83-7200-448-X
  5. ↑ a b Zamek. Muzeum Państwowej Akademii Nauk. [dostęp 2024-01-22].
  6. ↑ Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny [online], www.nbp.pl [dostęp 2021-04-30] (pol.).
  7. ↑ Zamek przed przebudową przez Tytusa Działyńskiego

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Kórniku&oldid=73511983”