Zdziar (Słowacja)

wieś w Słowacji

Zdziar[5], także Ździar, Żdżar, Żar[6] (słow. Ždiar, węg. Zár, niem. Morgenröte[6]) – wieś (obec) u podnóża Tatr Bielskich i Magury Spiskiej na słowackim Spiszu.

Zdziar
Ždiar
Ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Słowacja

Kraj

 preszowski

Powiat

Poprad

Starosta

Pavol Bekeš

Powierzchnia

27,23[1] km²

Wysokość

895[2] m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


1 367[3]
50,21[4] os./km²

Nr kierunkowy

+421 52[2]

Kod pocztowy

059 55[2]

Tablice rejestracyjne

PP

Położenie na mapie kraju preszowskiego
Mapa konturowa kraju preszowskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Zdziar”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, u góry znajduje się punkt z opisem „Zdziar”
Ziemia49°16′15″N 20°15′55″E/49,270833 20,265278
Strona internetowa
Zdziar z Tatrami Bielskimi w tle
Zdziar i Tatry Bielskie (widok z Wierchu Antoszowskiego)

Historia edytuj

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1409[7]. Zdziar powstał w drodze kolonizacji wołoskiej w II połowie XVI wieku[8] i początkowo należał do majątku Horváthów-Palocsayów. Osadnicy przybyli tu przede wszystkim z terenów polskich (okolice Zakopanego). Ludwik Zejszner w 1854 r. pisał: Mieszkańcy są polskiego pochodzenia. Stąd wśród lokalnych nazwisk pojawiają się zesłowacczone formy polskie. Lokalne budownictwo wykazuje duże wpływy podhalańskie, choć przeważa klasyczny spiski układ zagród ustawianych w czworoboki z podwórkiem w środku, do którego wjazd prowadzi przez ozdobne bramy. Większość starych domów kryta jest gontami. Kilka części wsi stanowi tzw. pamiątkę słowackiej kultury narodowej. Nadal żywy jest tu góralski folklor, działalność prowadzą zespoły regionalne. W centrum Zdziaru znajduje się kościół katolicki z 1831 roku i cmentarz[9].

27 listopada 1938 r. w czasie zajmowania przez Wojsko Polskie spornych terenów ze Słowacją, pod Zdziarem doszło do wymiany ognia między 24 Pułkiem Ułanów a wojskiem czechosłowackim. W potyczce zginął mjr Stefan Rago.

Współczesność edytuj

Obecnie Zdziar stanowi najważniejszy ośrodek turystyczny Tatr Bielskich, słynący z dużej ilości wyciągów i pensjonatów. Dwa główne tereny zjazdowe Zdziaru to Dolina Bachledzka (Bachledova dolina) i Średnica (Strednica). Wyciągi na Średnicy od przejścia na Łysej Polanie dzieli jedynie 10 km. Grzbietami pobliskiej Magury Spiskiej i Doliną Mąkową (Monkova dolina) prowadzą trasy biegowe o łącznej długości 30 km.

Demografia edytuj

Według danych z dnia 31 grudnia 2011 wieś zamieszkiwało 1368 osób, w tym 689 kobiet i 679 mężczyzn[10].

W 2001 roku rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej oraz religijnej wyglądał następująco[11]:

Kultura edytuj

We wsi jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[12]. W pierwszej ćwierci XXI wieku wciąż żywa jest też góralska tradycja objawiająca się m.in. noszeniem przy okazji większych uroczystości lokalnej odmiany stroju spiskiego[13].

Szlaki turystyczne edytuj

  – zielony szlak od poczty w Zdziarze Doliną Mąkową na Ptasiowską Rówienkę w Dolinie Bielskiego Potoku i dalej na Średnicę.
  • Czas przejścia od poczty do Ptasiowskiej Rówienki: 45 min w obie strony
  • Czas przejścia od Ptasiowskiej Rówienki na Średnicę: 45 min w obie strony
  – czerwony szlak spod poczty, przez Ptasiowską Rówienkę (łącznie ze szlakiem zielonym), Dolinę do Regli i Szeroką Przełęcz w Tatrach Bielskich na Przełęcz pod Kopą. Czas przejścia: 4 h, ↓ 3:30 h
  – czerwony szlak spod poczty zboczami Filipskiego Wierchu i Magurki w Magurze Spiskiej do miejscowości Frankówka (Maľá Franková). Czas przejścia: 2 h, z powrotem 2:15 h
  – zielony szlak ze wschodniego krańca miejscowości Doliną Błaszczacką na Slodičovský vrch (Słodyczowski Wierch, 1167 m) w Magurze Spiskiej. Czas przejścia: 1 h, ↓ 30 min
  – żółty szlak Doliną Bachledzką przez Plašný vrch do miejscowości Frankówki. Czas przejścia: 2 h, z powrotem 2:20 h[14]

Przypisy edytuj

  1. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-02-08].
  2. a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  3. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-02-08].
  4. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-02-08].
  5. Polskie nazwy geograficzne świata. Część 1. Europa (bez Europy Wschodniej). [dostęp 2009-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-06)].
  6. a b Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
  7. Statystyki ogólne miejscowości. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2012-01-05]. (ang.).
  8. Mikuláš Agalács „Chronologia tatrzańskich osad”, „Tatry” nr 4 (46)/2013, podaje jako datę powstania I połowę XVI w.
  9. Józef Nyka, Tatry Słowackie. Przewodnik, wyd. 2, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 1998, ISBN 83-901580-8-6
  10. Dane statystyczne dotyczące liczby mieszkańców. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
  11. Statystyki mieszkańców na podstawie spisu statystycznego z roku 2001. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2012-01-05]. (ang.).
  12. Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 20-24, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).
  13. Ľubomíra Somodiová, Jozef nafotil odpustovú slávnosť v Ždiari. Jeho nádherné zábery chválili už tisíce ľudí [online], dobrenoviny.sk, 2 lipca 2020 [dostęp 2021-09-23] [zarchiwizowane z adresu 2021-09-21] (słow.).
  14. Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Wysokie i Bielskie: polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-88-0.