Wikipedia

Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej

Zespół zamkowy Radziwiłłów – obiekt zabytkowy w Białej Podlaskiej, obejmujący pozostałości dawnego zamku zbudowanego na planie gwiazdy pięcioramiennej z pięcioma bastionami otoczonymi fosą i wałem ziemnym. Zespół przylega do ulic Warszawskiej oraz Zamkowej, od zachodu graniczy z zabudową miejską, a od południa z doliną rzeki Krzny. Jest położony w pobliżu centrum miasta.

Zespół zamkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej
Symbol zabytku nr rej. A/134 z 28.09.1956 i z 31.12.1966
Ilustracja
wieża zamkowa - Muzeum Okręgowe
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Biała Podlaska

Adres

ul. Warszawska 12

Architekt

Paweł Negroni zwany Murzynem

Inwestor

Aleksander Ludwik Radziwiłł

Rozpoczęcie budowy

1622

Ukończenie budowy

lata 30. XVII wieku

Pierwszy właściciel

Aleksander Ludwik Radziwiłł

Położenie na mapie Białej Podlaskiej
Mapa konturowa Białej Podlaskiej, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Zespół zamkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Zespół zamkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Zespół zamkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej”
Ziemia52°01′52″N 23°06′51″E/52,031111 23,114167
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

Z 1536 roku pochodzi informacja o budowie murowanego dworu alkierzowego budowanego obok starszego drewnianego[1]. W 1622 roku budowę dużego zespołu zamkowego rozpoczął książę Aleksander Ludwik Radziwiłł podpisując umowę na budowę zamku z muratorem lubelskim Pawłem Murzynem (Negronim)[1]. Powstała wtedy trzykondygnacyjna budowla pałacowa na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 41 × 31 metrów z czterema pięciobocznymi wieżyczkami w narożach i loggią od frontu. Zespół bramny powstał w latach 1674-1680 lub około 1684 roku i upamiętniać miał zwycięstwo wojsk polskich pod Chocimiem. Około 1700 roku wybudowano barokowe oficyny pałacowe, zachodnią i frontowe, pawilony ogrodowe (apteka, laboratorium, skarbczyk), a całość otoczyły fortyfikacje bastionowe. W czasach Anny z Sanguszków Radziwiłłowej zarządzającej Białą do 1746 roku, brama została uzupełniona w partii attyki oraz ozdobiono wnętrza i otoczenie pałacu. Od maja 1747 roku Białą zarządzał Hieronim Florian Radziwiłł i w tym czasie podjęto prace projektowe mające uczynić z zamku siedzibę godną magnata o królewskich ambicjach, jednak do ich pełnej realizacji nie doszło. Jedyne prace jakich dokonano przeprowadzono w 1749 roku wg projektu saskiego architekta Johanna Heinricha Klemma[2].

Większej przebudowy dokonał dopiero w latach 1760–1762 kolejny właściciel Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko poprzez podwyższenie loggii o jedną kondygnację oraz poprzez przekształcenie dachu na dwupołaciowy, spływający na boczne ściany budynku (wcześniej znajdowało się tam poddasze tak jak w zamku w Nieświeżu). W ten sposób na początku XVIII wieku zespół zamkowy w Białej uzyskał swój ostateczny architektoniczny wygląd. Proces zniszczenia zamku rozpoczął w 1764 roku najazd oddziałów starosty Jana Mikołaja Chodkiewicza[2].

W 1883 roku częściowo zrujnowany pałac został rozebrany. Zachowane fortyfikacje ziemne stanowią rzadki przykład umocnień „szkoły staroholenderskiej”.

W lipcu 2020 zakończyła się kompleksowa renowacja rezydencji – m.in. odtworzono umocnienia obwarowań, wybudowano bramę koszarską i drewniany most, usunięto niektóre drzewa rosnące na umocnieniach, dokonano nasadzeń roślin ozdobnych i wyprowadzono ruch samochodów z otoczenia[3]. Ponadto wyeksponowano zarys murów zamku w gruncie.

Inne zachowane budowle edytuj

Brama wjazdowa
Zbudowana w 4. ćw. XVII w. z fasadą komponowaną na wzór łuku triumfalnego, osłaniającą prostokątne wnętrze. Kolumnową fasadę zdobią liczne elementy dekoracyjne, jak: popiersia, panoplia, płaskorzeźby.
Wieża wjazdowa (zwana wartowniczą)
Wybudowana została w 1. połowie XVII w., połączona ćwierćkolistą szyją bramną z bramą wjazdową. Zwieńczona wydatnym barokowym hełmem, stanowi dominujący element wysokościowy w panoramie miasta. Posiada sześć kondygnacji, obecnie siedziba Muzeum Południowego Podlasia.
Trzy oficyny
Wybudowane przed 1709 r. flankują dawny dziedziniec paradny, zamieniony w XIX wieku na park miejski. W pierwszej mieści się Miejska Biblioteka Publiczna, w drugiej Szkoła Muzyczna, Biblioteka „Barwna” zaś w trzeciej – Narodowy Fundusz Zdrowia, Bialskie Centrum Kultury, Bialskopodlaska Izba Gospodarcza, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna oraz Ośrodek Francuski Deux-Serves – Biała Podlaska.
Wieżyczka wschodnia
Pochodzi z 1. połowy XVII w., w stylu barokowym, na planie kwadratu z kopułą z latarnią, wolnostojąca w głębi parku, dwukondygnacyjna, przykryta wewnątrz kopułą z dachem namiotowym. Podczas renowacji odkryte sgraffitowe zdobienia z czterema orłami radziwiłłowskimi w medalionach. Od strony zachodniej zachował się otwór wejściowy pierwotnie prowadzący do pałacu przez galerię (rozebraną w XIX wieku).
Kaplica zamkowa pw. św. Jozafata Kuncewicza
Z ok. 1620 r., orientowana, ze sklepieniem kolebkowym i dwuspadowym dachem. Zachowały się ślady polichromii z 2 ćw. XVII wieku. W kaplicy spoczywały relikwie św. Jozafata.

Galeria edytuj

  •  
    Rycina nieistniejącego już pałacu w stanie po przebudowie w 1760-62 r.
  •  
    Brama z szyją bramną z lat 1696-1701
  •  
    Oficyna północno-wschodnia
  •  
    Skrzydło boczne pałacu z wieżą
  •  
    Kaplica z ok. 1620 roku
  •  
    Biblioteka
  •  
    Wieża wschodnia
  •  
  •  
    Makieta zamku wg stanu z końca XVII wieku
  •  
  •  
    Fotografia z 1882 r.
  •  
    Rzut fasady z 1830 r.
  •  
  •  
    Sala zamkowa ok. 1880
  •  
    Sala zamkowa ok. 1840-50

Inne obiekty edytuj

  • Amfiteatr w gestii Bialskiego Centrum Kultury z 990 miejscami, zmodernizowany i zadaszony podczas remontu w roku 2020[4].
  • Pomnik Bogusława Kaczyńskiego autorstwa Stanisława Milewskiego – przy szkole muzycznej, odsłonięty 2 maja 2020[5][6].
  • Pomnik św. Jana Kantego – figura na dziesięciometrowym betonowym wykończonym lastrikiem cokole jest kopią oryginału, która kiedyś znajdowała się przed starym szpitalem. Istnieją kontrowersje co do postaci – wg katalogu zabytków jest to Karol Boromeusz. Pomnik został poddany renowacji w listopadzie 2023[7].

Badania edytuj

  • Badania archeologiczne pod kierunkiem Jerzego Cichomskiego w latach 1982, 1983, 1984
  • Badania geofizyczne przeprowadzone przez Przedsiębiorstwo Polonijno-Zagraniczne Pol-France EL-GE_REW w latach 1983, 1984

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Bogdan Wetoszka, Badania archeologiczne staropolskich zespołów rezydencjonalnych z obszaru północnej Lubelszczyzny [online], s. 2 [dostęp 2024-01-18].
  2. ↑ a b http://pbc.biaman.pl/Content/31903/StPodl7.pdf
  3. ↑ Ewelina Burda: Rezydencja Radziwiłłów w Białej Podlaskiej już po kompleksowym remoncie. dziennikwschodni.pl, 2020-07-24. [dostęp 2023-11-24]. (pol.).
  4. ↑ Amfiteatr – BCK24. bck24.pl. [dostęp 2023-11-24]. (pol.).
  5. ↑ Ewelina Burda: Biała Podlaska: W parku stanął pomnik (…). dziennikwschodni.pl, 2020-05-02. [dostęp 2020-05-02]. (pol.).
  6. ↑ Biała Podlaska: przy budynku szkoły muzycznej usiadł Bogusław Kaczyński. radio.lublin.pl, 2020-05-02. [dostęp 2020-05-02]. (pol.).
  7. ↑ Pomnik w parku zmienił kolor. dziennikwschodni.pl, 2023-11-23. [dostęp 2023-11-24]. (pol.).

Bibliografia edytuj

  • E. Łopaciński, Zamek w Białej Podlaskiej. Materiały archiwalne, Biuletyn Historii Sztuki, XIX, 1957, nr 1, s. 27-48
  • J. Baranowski, Pałac w Białej Podlaskiej, Próba rekonstrukcji stanu z XVII w., Biuletyn Historii Sztuki, XXIX, 1967, nr 1, s.39-56
  • Tadeusz Bernatowicz, Niezrealizowana "królewska" rezydencja w Białej Podlaskiej, [w:] Artyści włoscy w Polsce XVI-XVIII w.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zespół_pałacowo-parkowy_Radziwiłłów_w_Białej_Podlaskiej&oldid=73189863”