Wikipedia

Zwiad Gamsachurdia

gruziński polityk, 1. prezydent Gruzji

Zwiad Gamsachurdia (gruz. ზვიად გამსახურდია ur. 31 marca 1939 w Tbilisi, zm. 31 grudnia 1993 w Dżichaskari) – gruziński polityk pochodzenia megrelskiego[1], pierwszy wybrany w wolnych wyborach prezydent Gruzji.

Zwiad Gamsachurdia
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

31 marca 1939
Tbilisi

Data i miejsce śmierci

31 grudnia 1993
Dżichaskari

1. Prezydent Gruzji
Okres

od 26 maja 1991
do 6 stycznia 1992

Przynależność polityczna

Okrągły Stół – Wolna Gruzja

Poprzednik

urząd utworzony

Następca

Eduard Szewardnadze

podpis
Odznaczenia
Narodowy Bohater Gruzji
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys edytuj

Działalność opozycyjna edytuj

Z wykształcenia filolog, był synem znanego pisarza Konstantina Gamsachurdii. W 1957 po raz pierwszy został aresztowany za prowadzenie antykomunistycznej agitacji, dwa lata później – za bójkę z milicjantem. W 1976 wstąpił do założonej przez Meraba Kostawę Grupy Helsińskiej w Tbilisi. Organizacja ta została rozbita przez KGB w 1977, a Gamsachurdia trafił na krótko do więzienia. Wysłany do Moskwy, po dwumiesięcznym śledztwie zgodził się wystąpić publicznie w dzienniku telewizyjnym „Wriemia” i odwołać głoszone wcześniej poglądy. Został wówczas zatrudniony w Instytucie Literatury Gruzińskiej w Tbilisi[2]. Wrócił do działalności opozycyjnej, publikował w samizdacie eseje poświęcone zagadnieniu wolności wyznania[2]. Od początku pieriestrojki angażował się także w organizację pikiet, protestów i demonstracji. Obok Meraba Kostawy, zwolnionego w 1988 z więzienia, stał się przywódcą gruzińskiej opozycji antyradzieckiej[3]. Metody działania zwolenników Gamsachurdii systematycznie się radykalizowały. Opozycjoniści organizowali strajki w najważniejszych zakładach przemysłowych, masowe manifestacje i blokady tras przelotowych[4].

Był organizatorem bloku opozycyjnego „Okrągły stół — Wolna Gruzja”. Opowiedział się za udziałem w wolnych wyborach parlamentarnych w 1990 wbrew stanowisku części współpracowników (np. Gii Czanturii), którzy twierdzili, iż organizacja wyborów nie oznacza odzyskania suwerenności przez Gruzję[5]. Kierowana przez Gamsachurdię koalicja odniosła zwycięstwo, uzyskując 54% głosów, zdobywając 81 mandatów z list wyborczych i 74 mandaty w okręgach jednomandatowych[6].

Prezydent edytuj

Objęcie prezydentury edytuj

14 listopada Rada Najwyższa Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej zmieniła nazwę państwa na „Republika Gruzińska”, zaś na jej przewodniczącego wybrany został Gamsachurdia[7]. 9 kwietnia 1991 parlament gruziński ogłosił niepodległość Gruzji. Pięć dni później na pierwszego prezydenta państwa wybrany został Zwiad Gamsachurdia. Zaapelował on do obywateli, by reprezentowali wobec ZSRR postawę „cywilnego i narodowego nieposłuszeństwa”, jak również ogłosił, że nowo powstałe państwo pozostaje w stanie wojny ze Związkiem Radzieckim z powodu obecności wojsk radzieckich w Osetii Południowej[8] oraz popierania separatyzmu osetyjskiego przez Rosjan[9].

Gamsachurdia pewnie wygrał prezydenckie wybory powszechne w maju 1991, uzyskując 86,41% głosów[10].

Polityka Gamsachurdii jako prezydenta edytuj

W swojej polityce oparł się na hasłach nacjonalistycznych ("Gruzja dla Gruzinów"), mówiąc nie tylko o całkowitym uniezależnieniu się od Rosji, ale także o ograniczeniu praw mniejszości narodowych. Wspierał działalność Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego, osobiście angażował się w przekonywanie muzułmańskich mieszkańców Adżarii do przyjęcia prawosławia, apelował o zamykanie meczetów i adaptowanie ich na cerkwie[10].

Jak pisze Wojciech Materski, analizując politykę prezydenta i jego najbliższego otoczenia:

Głoszono, że prezydent jest jednym z najwybitniejszych polityków świata, że to właśnie Gruzja obaliła komunizm, rozbiła sowieckie imperium, dała początek przemianom w Europie Środkowo-Wschodniej. Zapewne prezydent rzeczywiście wierzył w swą pozycję światowego męża stanu, wyroczni we wszystkich sprawach[11]

Po objęciu urzędu prezydenckiego Gamsachurdia usiłował zapanować nad chaosem w życiu politycznym kraju, w szczególności nad działającymi w Gruzji organizacjami paramilitarnymi, z których najważniejsza była grupa Dżaby Joselianiego Mchedrioni. Przeciwwagą dla organizacji miała stać się formowana przez prezydenta Gwardia Narodowa. Prezydent usiłował także nie dopuścić do uwłaszczania się byłych wysokich funkcjonariuszy partyjnych i państwowych, jednak jego działania w tym kierunku były źle zorganizowane[11]. Po puczu moskiewskim Gamsachurdia zdelegalizował Komunistyczną Partię Gruzji i pozbawił komunistycznych deputowanych ich mandatów[12].

Odsunięcie od władzy edytuj

Styl sprawowania władzy przez Gamsachurdię ewoluował coraz wyraźniej w kierunku rządów autorytarnych[12]. Coraz silniejsza była opozycja antyprezydencka, do której w sierpniu 1991 dołączył, po złożeniu manifestacyjnej dymisji, premier Tengiz Sigua, a następnie przywódca Gwardii Narodowej Tengiz Kitowani. Opozycja żądała od prezydenta dymisji, na co ten odpowiadał oskarżeniami o zdradę państwa i popieranie Rosji[12]. We wrześniu 1991 opozycja zaczęła organizować uliczne wiece antyprezydenckie, zaś jego zwolennicy, określani jako zwiadziści, odpowiadali, zwołując kontrdemonstracje. 2 września i 16 września 1991 Milicyjne Oddziały Specjalnego Przeznaczenia, wierne prezydentowi, rozpędziły opozycje mityngi. W rezultacie w drugiej połowie miesiąca w Tbilisi zaczęły się walki uliczne między zwolennikami i przeciwnikami Gamsachurdii[12].

W listopadzie 1991 Gamsachurdia ogłosił nacjonalizację całego majątku wszystkich sił zbrojnych stacjonujących w Gruzji, przez co zamierzał usunąć z kraju rosyjskie jednostki wojskowe. Wobec słabości państwa był to jednak wyłącznie pusty gest[13]. W grudniu walka między prezydentem a opozycją przybrała jeszcze na sile, a obie strony przygotowywały się do konfrontacji zbrojnej, zakupując sprzęt wojskowy z dawnych radzieckich baz. Opozycji sprzęt wojskowy udostępniała Rosja, której obalenie Gamsachurdii, reprezentującego konsekwentnie antyrosyjskie stanowisko, było na rękę. Doszło do regularnych walk o centralną dzielnicę Tbilisi; ostatnią placówką sił wiernych Gamsachurdii stał się budynek parlamentu. 4 stycznia 1992 z tego właśnie obiektu, po jego podpaleniu przez oddziały opozycyjne, prezydent zbiegł do Armenii, a stamtąd do Czeczenii. Władza w Gruzji przeszła w ręce Rady Wojskowej[14]. Zwiadziści wycofali się na obszar Megrelii, gdzie Gamsachurdia był powszechnie popierany[15]. Z wojny domowej między Gruzinami skorzystali wówczas separatyści abchascy, ogłaszając w czerwcu 1992 niepodległość prowincji[16].

Gamsachurdia, przebywając w Czeczenii, nie pogodził się z odsunięciem od władzy. Nowe wybory parlamentarne w październiku 1992 i wybory przewodniczącego parlamentu (o kompetencjach de facto prezydenckich) uznał za nieważne i zaapelował do społeczności międzynarodowej o ich nieuznawanie[17].

Powrót do Gruzji edytuj

Latem 1993 Gamsachurdia zdecydował się na powrót do kontrolowanej przez jego zwolenników Megrelii. Miał nadzieję na obalenie przewodniczącego parlamentu Eduarda Szewardnadze dzięki sprowokowaniu powstania narodowego i wykorzystanie faktu, że Szewardnadze zajmował się głównie próbą odzyskania kontroli nad Abchazją[18]. Jesienią tego samego roku ofensywa wiernych mu wojsk osiągnęła Poti (2 października) i Samtredię (17 października). Szewardnadze na nowo uzyskał wtedy pomoc rosyjską. Oddziały zwiadzistów zostały rozbite; były prezydent zbiegł do Abchazji (która zdążyła już de facto wyodrębnić się z Gruzji). 31 grudnia 1993 zmarł w bliżej nieznanych okolicznościach w Dżichaskari[19]. Jako przyczynę zgonu wymienia się brak insuliny (Gamsachurdia chorował na cukrzycę)[19], samobójstwo[20], morderstwo[21].

Jego żoną była Manana Arczwadze[21].

26 października 2013 roku pośmiertnie został odznaczony orderem Narodowy Bohater Gruzji[22]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Laurence Broers: “‘Two sons of one mother’: Nested identities and centre-periphery politics inpost-Soviet Georgia”. Andreas Schönle (ed.), When the Elephant Broke Out of the Zoo: AFestschrift for Donald Rayfield, pp.234-267. Stanford: Stanford University Press,2012, 2012. [dostęp 2023-11-07]. (ang.).
  2. ↑ a b Materski 2000 ↓, s. 217–218.
  3. ↑ Materski 2000 ↓, s. 224.
  4. ↑ Materski 2000 ↓, s. 228.
  5. ↑ Materski 2000 ↓, s. 231.
  6. ↑ Materski 2000 ↓, s. 232.
  7. ↑ Materski 2000 ↓, s. 234.
  8. ↑ Materski 2000 ↓, s. 239.
  9. ↑ Furier 2000 ↓, s. 172.
  10. ↑ a b Materski 2000 ↓, s. 240–243.
  11. ↑ a b Materski 2000 ↓, s. 241–243.
  12. ↑ a b c d Materski 2000 ↓, s. 244–246.
  13. ↑ Materski 2000 ↓, s. 247.
  14. ↑ Materski 2000 ↓, s. 246–248.
  15. ↑ Materski 2000 ↓, s. 254.
  16. ↑ Materski 2000 ↓, s. 257.
  17. ↑ Materski 2000 ↓, s. 261.
  18. ↑ Materski 2000 ↓, s. 265.
  19. ↑ a b Materski 2000 ↓, s. 269.
  20. ↑ Materski 2000 ↓, s. 336.
  21. ↑ a b Furier 2000 ↓, s. 196.
  22. ↑ Саакашвили присвоил звание Национальных героев Звиаду Гамсахурдиа и Мерабу Костава. sputnik-georgia.ru, 2013-10-26. [dostęp 2015-11-10]. (ros.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zwiad_Gamsachurdia&oldid=71729530”