Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy
Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy[1] – obiekt przyrodniczy z listy światowego dziedzictwa UNESCO, obejmujący zespół względnie nienaruszonych europejskich lasów bukowych strefy umiarkowanej[2][3][4].
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
| |
| Państwo |
|
|---|---|
| Typ |
przyrodniczy |
| Spełniane kryterium |
IX |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2007 |
| Dokonane zmiany |
2011, 2017, 2021, 2023 |
Jest to seryjny ponadnarodowy obiekt[2][3][4], obecnie położony na terenie 18 państw: Albanii, Austrii, Belgii, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Francji, Hiszpanii, Macedonii Północnej, Niemiec, Polski, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Ukrainy i Włoch. Obejmuje 93 części składowe[5][1][6][a] (obszary), w tym 4 na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Polsce[5][9][3].
Po raz pierwszy został wpisany na listę światowego dziedzictwa w 2007 roku, pod nazwą „Pierwotne karpackie lasy bukowe”. Potem był powiększany, zmieniano też jego nazwy[2][4].
Lasy bukowe edytuj
W lasach bukowych dominuje buk zwyczajny (Fagus sylvatica), gatunek endemiczny dla Europy i lasy bukowe występują wyłącznie na tym kontynencie[2][4].
Podczas każdego zlodowacenia (epoki lodowcowej) w ciągu ostatniego 1 miliona lat buk przetrwał niekorzystne warunki w refugiach (ostojach) w południowej Europie. Po ostatnim, około 11 tysięcy lat temu, rozpoczął rekolonizację kontynentu z refugiów w Alpach, Karpatach, strefie śródziemnomorskiej i Pirenejach, co wciąż trwa. Podczas tego procesu w różnych środowiskach utworzył różne typy zbiorowisk roślinnych[9][2][3].
W klimacie umiarkowanym w Europie Środkowej buk jest głównym gatunkiem drzewa w stadium klimaksu, czyli równowagi biocenozy[9]. Lasy bukowe powinny być więc tutaj dominującymi lasami klimaksowymi[4]. Działalność człowieka doprowadziła jednak do drastycznej redukcji powierzchni lasów bukowych w ogólności, a pierwotnych i starodrzewi w szczególności[9]. Pierwotne lasy bukowe stanowią tylko 0,7% powierzchni lasów w 32 analizowanych państwach[9], naturalne 2,8% (tutaj podają, że nie licząc Rosji)[4]. 89% wspomnianych lasów pierwotnych jest pod ochroną, ale tylko 46% pod ścisłą[9].
Lasy bukowe znacząco zwiększają bioróżnorodność w Europie i dzięki temu należą do najbardziej wartościowych ekosystemów leśnych. Występuje w nich na przykład do 10 tysięcy gatunków zwierząt. Buki preferują klimat wilgotny i dlatego są najliczniejszymi drzewami liściastymi w Europie Środkowej oraz górach Europy Południowej[4].
Obiekt światowego dziedzictwa edytuj
Obiekt przyrodniczy „Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy” obejmuje zespół względnie nienaruszonych europejskich lasów bukowych strefy umiarkowanej[2][4].
W dokumentach dotyczących tego obiektu światowego dziedzictwa przyjęto, że las pierwotny (czyli dziewiczy) to rodzaj lasu naturalnego. Oparto się tutaj na definicjach z Protokołu o zrównoważonej gospodarce leśnej do ramowej konwencji o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat Konwencji Karpackiej[10][11][2][7]. W tychże dokumentach termin las naturalny obejmuje również pojęcia las pradawny i starodrzew[2][7].
Lasy bukowe omawianego obiektu mają charakter bliski naturalnego, a nawet naturalny. Jego części składowe wpisane w latach 2017 i 2021 to lasy pierwotne (dziewicze) na większości lub znacznej części obszaru, starodrzewy lub starodrzewy z większymi lub mniejszymi fragmentami lasu pierwotnego. Również wysoko oceniono stan naturalności lasów wpisanych wcześniej[2][7][8].
Część lasów bukowych tego obiektu to położone w południowej i południowo-wschodniej Europie plejstoceńskie refugia (ostoje), w których buk przetrwał ostatnie zlodowacenie[2][7].
W lasach omawianego obiektu występują często gatunki endemiczne i reliktowe[2][7][8]. Lasy te stanowią bezcenną populację starych drzew oraz genetyczny rezerwuar buka i wielu innych gatunków[9][3].
Reprezentowanie „wyjątkowej powszechnej wartości” (OUV[b]) omawianego obiektu wymagane do wpisania na listę światowego dziedzictwa UNESCO jest związane z ekspansją polodowcową i kontynentalną lasów bukowych, czyli na spełnianiu kryterium IX:
- przedstawiać szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych dla ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych, przybrzeżnych i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt.[2][7][8]
Obiekt ten jest bowiem niezbędny dla zrozumienia historii i ewolucji rodzaju Fagus, co ze względu na jego szeroką dystrybucję i znaczenie ekologiczne jest istotne globalnie[9][2][3].
Historia wpisu na listę edytuj
Pierwszą próbę nominacji europejskich lasów bukowych podjęła już w 2003 roku Słowacja. Wycofała się jednak z tego zgodnie z rekomendacją IUCN, sugerującą wspólną nominację z Ukrainą. Nominacja nie była więc rozpatrywana podczas 28. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w 2004 roku[4].
Po raz pierwszy obiekt został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO podczas 31. sesji w 2007 roku, pod nazwą „Pierwotne karpackie lasy bukowe”[12][4]. Na 35. sesji w 2011 roku dodano lasy w Niemczech, a obiekt przemianowano na „Pierwotne karpackie lasy bukowe i pradawne lasy bukowe w Niemczech”[13][4]. Na 41. sesji w 2017 roku dokonano kolejnego rozszerzenia wpisu i obiektowi nadano obecną nazwę, tzn. „Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy”[14][4]. Podczas 44. sesji w 2021 roku ponownie rozszerzono wpis[5].
| Sesja UNESCO WHC | Obiekt światowego dziedzictwa – zmiany | Przypisy | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nr | Rok | Miejsce | Państwa | Cz. skład. | Nazwa | |
| 31 | 2007 | Christchurch | 2 | 10 | Pierwotne karpackie lasy bukowe | [12][4] |
| 35 | 2011 | Paryż | 3 | 15 | Pierwotne karpackie lasy bukowe i pradawne lasy bukowe w Niemczech | [13][4] |
| 41 | 2017 | Kraków | 12 | 78 | Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy | [14][4] |
| 44 | 2021 | Fuzhou | 18 | 94 | [3][5][4] | |
| 45 | 2023 | Rijad | 93 | [5][6] | ||
Polska edytuj
Zgodnie z pierwotnym zamierzeniem na 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w lipcu 2017 roku nowy wpis miał obejmować także lasy bukowe w Polsce na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego. W maju 2017 roku Polska wycofała jednak taki wniosek po konsultacjach społecznych w gminach Cisna i Lutowiska, w których wyrażono „brak zaufania do parku narodowego”[15].
Dopiero 28 lipca 2021 roku, podczas 44 sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa odbywającej się on-line 16–31 lipca 2021 roku w Fuzhou (Chiny), została dodana grupa składowa[c] (grupa obszarów) o nazwie „Bieszczady”[5]. Położona jest w Bieszczadzkim Parku Narodowym, w jej skład wchodzą cztery fragmenty lasów bukowych obejmujące łącznie 3 471,75 ha (12% jego powierzchni)[2]. Są to[5]:
| ID | Część składowa[a][1] | Powierzchnia | Uwagi |
|---|---|---|---|
| PL-BIES-01 | Pasmo graniczne i dolina Górnej Solinki[d] | 1 506,05 ha | |
| PL-BIES-02 | Połonina Wetlińska i Smerek[e] | 1 178,03 ha | Doliny potoków Tworylczyk i Hylaty |
| PL-BIES-03 | Dolina potoku Terebowiec | 201,00 ha | |
| PL-BIES-04 | Dolina potoku Wołosatka[f] | 586,66 ha |
Pozostałą część głównego kompleksu Bieszczadzkiego Parku Narodowego zajmuje strefa buforowa tego obiektu o powierzchni 24 330,52 ha. Jest ona podzielona na dwie części – podstrefę ochronną (16 931,05 ha) i aktywnie zarządzaną podstrefę ochrony krajobrazu (7 399,47 ha)[5]. Według Ministerstwa Środowiska strefę buforową stanowi granica parku narodowego[1].
Wszystkie 4 części składowe grupy „Bieszczady” charakteryzują się wysokim stopniem naturalności. Występuje w nich karłowata forma buka przyjmującego taką postać z powodu dużej wysokości bezwzględnej i klimatu. Lasy te wykazują strukturalną i dynamiczną charakterystykę zbliżoną do lasów pierwotnych, w tym wysoką miąższość martwego drewna. Cały Bieszczadzki Park Narodowy obejmuje duże, nieprzerwane naturalne obszary o wysokiej różnorodności leśnych zbiorowisk i gatunków, zwłaszcza grzybów i porostów. Występują w nim też duże drapieżniki – niedźwiedź brunatny, wilk, ryś i żbik oraz gatunki stanowiące ich bazę pokarmową. W obrębie części składowych grupy „Bieszczady” nigdy nie prowadzono gospodarki leśnej, natomiast na zewnątrz ostatni raz ponad 70 lat temu, niezbyt intensywną[9].
Grupa „Bieszczady” położona jest w obrębie karpackego regionu lasów bukowych, największego ich skupiska w Europie[9].
Do części składowej „Pasmo graniczne i dolina Górnej Solinki” przylegają obszary Stużyca – Góry Bukowskie (Stužica – Bukovské Vrchy) po stronie słowackiej i Stuzhytsia – Uzhok po stronie ukraińskiej, również będące częściami składowymi tego obiektu światowego dziedzictwa UNESCO. Pierwszy jest położony w Parku Narodowym „Połoniny”, drugi w Użańskim Parku Narodowym. Parki te oraz Bieszczadzki Park Narodowy znajdują się w obrębie Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”[2][8].
Lista części składowych edytuj
„Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy[1]” jest seryjnym ponadnarodowym obiektem[2][3][4].
Poniżej znajduje się lista części składowych[a][1] (obszarów) wpisanych do tego obiektu wg stanu na grudzień 2023 r.[5][4][16][17][18][7][19][2][9][3][6][20]:
* Części składowe wpisane na listę wcześniej, w przypadku których w 2021 lub 2023 roku zmieniono tylko granice[4][19][9][3][6].
Kursywą w nawasach podane są oryginalne nazwy z dokumentów UNESCO, o ile różnią się od polskiego tłumaczenia lub transkrypcji.
Na 44 sesję Komitetu Światowego Dziedzictwa odbywającej się on-line 16–31 lipca 2021 roku w Fuzhou (Chiny) nominowano 36 nowych części składowych[19]. Obiekt powiększono o 15 spośród nich, a w przypadku 6-u wpisanych w latach poprzednich zmieniono granice[9][3]. Zmiana granic części składowej Stużyca – Góry Bukowskie (Stužica – Bukovské vrchy) połączona była z odłączeniem części składowej Udava[2][9][3]. Liczba obszarów powiększyła się więc o 16 (15 nowych + Udava)[9][3].
W 2017 roku było łącznie 78 części składowych z 12 państw[4], w 2021 roku są już 94 obszary z 18 państw: Albanii, Austrii, Belgii, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Francji, Hiszpanii, Macedonii Północnej, Niemiec, Polski, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Ukrainy i Włoch[5][9][3]. Po raz pierwszy pojawiły się Bośnia i Hercegowina, Czechy, Francja, Macedonia Północna, Polska i Szwajcaria. Nie ma z kolei Czarnogóry i Serbii wymienionych na liście nominacji[5][19].
Część składowa Falascone wcześniej wpisana była jako Las Umbra (Foresta Umbra)[19].
Łączna powierzchnia części składowych obiektu wynosi 98 125,15 ha, otulin 294 720,87 ha (razem 392 846,02 ha). Największa powierzchnia części składowych jest na Ukrainie i w Rumunii – łącznie 54% (41% ze strefami buforowymi).
Obszary części składowych pokrywają się w większym lub mniejszym stopniu z różnymi obszarami chronionymi, takimi jak rezerwaty przyrody, parki narodowe, sieć Natura 2000 i in.[4][2][7][8]
Regiony lasów bukowych edytuj
Wyróżnia się 12 regionów lasów bukowych (ang. Beech Forest Region, BFR)[4][7][2][21]:
- alpejski
- atlantycki
- bałtycki
- euksyniczny
- iliryjski
- karpacki
- mezyjsko-bałkański
- pannoński
- pirenejsko-iberyjski
- polońsko-podolsko-mołdawski
- subatlantycko-hercyński
- środkowośródziemnomorski
Części składowe omawianego obiektu reprezentują 10 spośród nich[5]. Najwięcej lasów bukowych występuje w regionie karpackim. Z tego powodu nazywany jest on często ojczyzną buka. Z kolei plejstoceńskie refugia w regionie iliryjskim były najważniejszymi ostojami dla ekspansji postglacjalnej tego gatunku[2][21][22].
Galeria edytuj
-
-
Buczyny izerskogórskie (Czechy) -
-
Stużyca (Słowacja) -
Obszarze Chronionego Krajobrazu Wyhorlat (Słowacja) -
-
Świdowiec (Ukraina) -
-
-
Jasmundzki Park Narodowy (Niemcy) -
-
_valley_42.jpg)
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ a b c d Część składowa (ang. component part)[2][7][8].
- ↑ Wyjątkowa powszechna wartość (ang. Outstanding Universal Value, OUV)[2].
- ↑ a b c Grupa składowa (ang. component cluster)[2][7][8].
- ↑ a b Poprawione z „Gorna Solinka” na „Górna Solinka”.
- ↑ a b Poprawione z „Polonina Wetlinska” na „Połonina Wetlińska”.
- ↑ a b Poprawione z „Wolosatka” na „Wołosatka”.
- ↑ Region lasów bukowych (ang. Beech Forest Region, BFR)[4][7][2][21].
- ↑ Zmienione z „Maramorosh” na „Maramarosh”.
- ↑ Poprawione współrzędne geograficzne z „N49 4 14 E22 3 1" na N49°4′58″ E22°35′45″.
- ↑ Poprawione z „Uholka-Shyrikyi Luh” na „Uholka-Shyrokyi Luh”.
- ↑ Zmienione ze „Strimbu Băiuț” na „Strâmbu Băiuț”.
- ↑ Poprawione z „Roztochya” na „Roztochchya”.
- ↑ Poprawione z „Rezerwat Stara reka” („Stara reka Reserve”)[18][19] na „Rezerwat Steneto”[4][18].
- ↑ Poprawione z „Rezerwat Seweren Dżendem” („Severen Dzhendem Reserve”)[18][19] na „Rezerwat Stara reka”[4][18].
- ↑ Poprawione z „Peesh skali” na „Peeshti skali”.
- ↑ Poprawiona szerokość geograficzna z „N41 143” na N41°14′43″.
- ↑ Zmienione z „Cuesta Fria” na „Cuesta Fría”.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h Bukowe lasy Bieszczad na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO [online], Ministerstwo Środowiska, 29 lipca 2021 [dostęp 2021-08-04].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z ‘Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe’ as extension to the existing Natural World Heritage Site ‘Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe’ (1133ter). IUCN, January 2020, seria: Nomination Dossier to the UNESCO for the Inscription on the World Heritage List. [dostęp 2021-08-07]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n 8B. NOMINATIONS TO THE WORLD HERITAGE LIST; Decision: 44 COM 8B.32. W: UNITED NATIONS EDUCATIONAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL ORGANIZATION; CONVENTION CONCERNING THE PROTECTION OF THE WORLD CULTURAL AND NATURAL HERITAGE; WORLD HERITAGE COMMITTEE: World Heritage. T. 44 COM: Extended forty-fourth session; Fuzhou (China) / Online meeting; 16 - 31July 2021. Cz. WHC/21/44.COM/18: Decisions adopted during the extended 44th session of the World Heritage Committee (Fuzhou (China) / Online meeting, 2021). Paris: UNESCO, 31 July 2021, s. 368–372. [dostęp 2021-12-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Ivana Jovanović, Aleksandar Dragišić, Dragana Ostojić, Biljana Krsteski. BEECH FORESTS AS WORLD HERITAGE IN ASPECT TO THE NEXT EXTENSION OF THE ANCIENT AND PRIMEVAL BEECH FORESTS OF THE CARPATHIANS AND OTHER REGIONS OF EUROPE WORLD HERITAGE SITE. „NATURE CONSERVATION”. 69 (1–2), s. 15–32, 2019. [dostęp 2021-08-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe [online], UNESCO [dostęp 2023-12-12] (ang.).
- ↑ a b c d WORLD HERITAGE MINOR BOUNDARY MODIFICATION PROPOSAL – IUCN TECHNICAL EVALUATION ANCIENT AND PRIMEVAL BEECH FORESTS OF THE CARPATHIANS AND OTHER REGIONS OF EUROPE (ALBANIA, AUSTRIA, BELGIUM, BOSNIA AND HERZEGOVINA, BULGARIA, CROATIA, CZECHIA, FRANCE, GERMANY, ITALY, NORTH MACEDONIA, POLAND, ROMANIA, SLOVAKIA, SLOVENIA, SPAIN, SWITZERLAND, UKRAINE) – ID No. 1133QUINQUIES. W: IUCN World Heritage Evaluations 2022 and 2023 (WHC/23/45.COM/INF.8B). T. II: IUCN World Heritage Evaluations 2023. IUCN, 2023, s. 93–97. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l “Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe” as extension to the existing Natural World Heritage Site “Primeval Beech Forests of the Carpathians and the Ancient Beech Forests of Germany” (1133bis). IUCN, January 2017, seria: NOMINATION DOSSIER to the UNESCO for the Inscription on on the World Heritage List. [dostęp 2021-08-07]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h BEECH PRIMEVAL FORESTS OF THE CARPATHIANS. Nomination dossier 2007 to the UNESCO for the Inscription on the World Heritage List; Nomination of the “Ancient Beech Forests of Germany” as Extension to the World Natural Heritage “Primeval Beech Forests of the Carpathians” (1133). Nomination Dossier 2011 to the UNESCO for the Inscription on the World Heritage List.. IUCN, 2007, 2011. [dostęp 2021-08-14]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p ANCIENT AND PRIMEVAL BEECH FORESTS OF THE CARPATHIANS AND OTHER REGIONS OF EUROPE; BOSNIA AND HERZEGOVINA, CZECHIA, FRANCE, ITALY, MONTENEGRO, NORTH MACEDONIA, POLAND, SERBIA, SLOVAKIA, SWITZERLAND – ID N° 1133quater. W: IUCN World Heritage Evaluations 2021 (WHC/21/44.COM/INF.8B2.ADD); ADDENDUM: IUCN Evaluations of nominations of natural and mixed properties to the World Heritage List; IUCN REPORT FOR THE WORLD HERITAGE COMMITTEE, extended 44th Session, 16-31 JULY 2021, Fu zhou (CHina) / online. IUCN, May 2021, s. 5–26. (ang.).
- ↑ Protocol on Sustainable Forest Management to the Framework Convention on the Protection and Sustainable Development of the Carpathians. Bratislava: Carpathian Convention, 2011-05-27. [dostęp 2021-08-20]. (ang.).
- ↑ Virgin forests. Carpathian Convention. [dostęp 2021-08-20]. (ang.).
- ↑ a b 8B. NOMINATIONS OF PROPERTIES TO THE WORLD HERITAGE LIST; Decision: 31 COM 8B.16. W: UNITED NATIONS EDUCATIONAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL ORGANIZATION; CONVENTION CONCERNING THE PROTECTION OF THE WORLD CULTURAL AND NATURAL HERITAGE; WORLD HERITAGE COMMITTEE: World Heritage. T. 31.COM: Thirty-first session; Christchurch, New Zealand; 23 June-2 July 2007. Cz. WHC-07/31.COM/24: DECISIONS ADOPTED AT THE 31st SESSION OF THE WORLD HERITAGE COMMITTEE (CHRISTCHURCH, 2007). Paris: UNESCO, 31 July 2007, s. 145–146. (ang.).
- ↑ a b 8B. Nominations to the World Heritage List; CHANGES TO NAMES OF PROPERTIES INSCRIBED ON THE WORLD HERITAGE LIST; Decision: 35 COM 8B.13. W: UNITED NATIONS EDUCATIONAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL ORGANIZATION; CONVENTION CONCERNING THE PROTECTION OF THE WORLD CULTURAL AND NATURAL HERITAGE; WORLD HERITAGE COMMITTEE: World Heritage. T. 35 COM: Thirty-fifth session; Paris, UNESCO Headquarters; 19-29 June 2011. Cz. WHC-11/35.COM/20: DECISIONS ADOPTED BY THE WORLD HERITAGE COMMITTEE AT ITS 35th SESSION (UNESCO, 2011). Paris: UNESCO, 7 July 2011, s. 182–183. (ang.).
- ↑ a b 8B. NOMINATIONS TO THE WORLD HERITAGE LIST; Decision: 41 COM 8B.7. W: UNITED NATIONS EDUCATIONAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL ORGANIZATION; CONVENTION CONCERNING THE PROTECTION OF THE WORLD CULTURAL AND NATURAL HERITAGE; WORLD HERITAGE COMMITTEE: World Heritage. T. 41 COM: Forty-first session; Krakow, Poland; 2–12 July 2017. Cz. WHC/17/41.COM/18: Decisions adopted during the 41st session of the World Heritage Committee (Krakow, 2017). Kraków: UNESCO, 12 July 2017, s. 188–189. (ang.).
- ↑ klm/ wos/ ksi/ itm/ aszw/ (PAP), Kolejne lasy bukowe Karpat na Liście światowego dziedzictwa UNESCO [online], DZIEJE.PL, 7 lipca 2017 [dostęp 2021-08-04].
- ↑ WHC-07/31.COM/8B; Item 8B of the Provisional Agenda: Nominations to the World Heritage List. W: UNITED NATIONS EDUCATIONAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL ORGANIZATION; CONVENTION CONCERNING THE PROTECTION OF THE WORLD CULTURAL AND NATURAL HERITAGE; WORLD HERITAGE COMMITTEE: World Heritage. T. 31.COM: Thirty first Session; Christchurch, New Zealand; 23 June – 2 July 2007. Paris: UNESCO, 11 May 2007. (ang.).
- ↑ WHC-11/35.COM/8B; 8B. Nominations to the World Heritage List. W: UNITED NATIONS EDUCATIONAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL ORGANIZATION; CONVENTION CONCERNING THE PROTECTION OF THE WORLD CULTURAL AND NATURAL HERITAGE; WORLD HERITAGE COMMITTEE: World Heritage. T. 35.COM: Thirty-fifth session; Paris, UNESCO Headquarters; 19 – 29 June 2011. Paris: UNESCO, 6 May 2011. (ang.).
- ↑ a b c d e WHC/17/41.COM/8B; 8B. Nominations to the World Heritage List. W: UNITED NATIONS EDUCATIONAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL ORGANIZATION; CONVENTION CONCERNING THE PROTECTION OF THE WORLD CULTURAL AND NATURAL HERITAGE WORLD HERITAGE COMMITTEE: World Heritage. T. 41.COM: Forty first session; Krakow, Poland; 2 12 July 2017. Paris: UNESCO, 19 May 2017. (ang.).
- ↑ a b c d e f g WHC/21/44.COM/8B; 8B. Nominations to the World Heritage List. W: UNITED NATIONS EDUCATIONAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL ORGANIZATION; CONVENTION CONCERNING THE PROTECTION OF THE WORLD CULTURAL AND NATURAL HERITAGE; WORLD HERITAGE COMMITTEE: World Heritage. T. 31.COM: Extended forty-fourth session; Fuzhou (China) / Online meeting; 16 – 31 July 2021. Paris: UNESCO, 4 June 2021. (ang.).
- ↑ Minor modifications to the boundaries of the UNESCO World Heritage Site ‘Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe’ (1133quater). Vienna, Austria: Federal Ministry; Republic of Austria; Climate Action, Environment, Energy, Mobility, Innovation and Technology, January 2022. [dostęp 2023-12-12]. (ang.).
- ↑ a b c P. Ibisch: European World Heritage Beech Forests. Research and Development project of German Federal Agency for Nature Conservation – Final Project Report. Eberswalde, Germany: Hochschule für nachhaltige Entwicklung Eberswalde (FH), 2014. [dostęp 2021-08-07]. (ang.).
- ↑ Donatella Magri i in. A new scenario for the Quaternary history of European beech populations: palaeobotanical evidence and genetic consequences. „New Phytologist”. 171 (1), s. 199–221, 2006. DOI: 10.1111/j.1469-8137.2006.01740.x. [dostęp 2021-08-07]. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe [online], UNESCO [dostęp 2021-07-29] (ang.).
- Buczyny z BdPN na liście światowego dziedzictwa UNESCO [online], Bieszczadzki Park Narodowy, 31 lipca 2021 [dostęp 2021-08-06]. – mapa
- Nationalpark Hainich, UNESCO: Deutsche Buchenwälder sind Weltnaturerbe [online], www.weltnaturerbe-buchenwaelder.de [dostęp 2011-06-26] (niem.).