Powstania szkockie: Różnice pomiędzy wersjami

'''Powstania szkockie''' - narodowowyzwoleńcze powstania wzniecane przez [[Jakobici (polityka)|jakobickich]] zwolenników [[legitymizm|legitymistycznej]] dynastii [[Stuart]]ów.

 

*'''powstanie [[Dundee]]go''' - rozpoczęte ogłoszonym w [[Irlandia|Irlandii]] [[16 kwietnia]] [[1689]] r. przez [[John Graham of Claverhouse|Johna Grahama, wicehrabiego Dundee]] zaciągiem pod sztandary króla [[Jakub II Stuart|Jakuba II Stuarta]]. Desant w [[Kintyre]] z 200 osobowym oddziałem powiódł się głównie dzięki zmianie na stanowisku głównodowodzącego armią zwolenników [[Wilhelm_III_Orański| Wilhelma]]. Pierwsze poparły powstanie [[klany szkockie|klany góralskie]].

W czerwcu siły powstańcze liczyły 8 batalionów i 2 kompanie, złożone głównie z górali. Atakowi dzikich i walecznych oddziałów klanowych nie potrafiły się przeciwstawć liczniejsze, zwarte oddziały nowoczesnej armii rządowej w bitwie pod [[Killiecrankie]]. Powstańcy stracili jednak w tej bitwie swego przywódcę, gdyż Dundee chcąc uhonorować swych dumnych góralskich żołnierzy walczył wbrew radom sztabu z bronią w ręku w pierwszej linii.

 

Kolejne bitwy (pod [[bitwa pod Cromdale|Cromdale]], [[Bitwa pod Boyne|Boyne]], [[Bitwa pod Dunkeld|Dunkeld]]) były w większości przegrane i powstanie wygasło w końcu 1691, zwłaszcza po ogłoszeniu ultimatum przez Wilhelma. Ostatnim zbrojnym akcentem powstania była zbrodnia wojsk orańskich dokonana w [[Rzeź w Glencoe|Glencoe]].

 

*'''próba inwazji w [[1708]] r.''' - W [[1708]] r. [[Jakub Franciszek Edward Stuart|Jakub Stuart]], zwany "starym pretendentem", uznany przez jakobitów i [[Francja|Francję]] za Jakuba III wyruszył z [[Dunkierka|Dunkierki]] z 30 okrętami i siłami ok. 6 tys. żołnierzy, głównie francuskich. Próba desantu została udaremniona jeszcze na wodach [[Kanał La Manche|Kanału]] przez [[Royal Navy]].

 

*'''Pierwsza Wielka Rebelia''' (nazywana też "pierwszym jakobickim powstaniem", "powstaniem 15. roku") - rozpoczęte w lecie [[1715]] zwołaniem przez [[John Erskine, 22. hrabia Mar|hrabiego Mar]] wodzów klanów na "wielkie polowanie" w [[Beamar]]. [[8 września]] Mar ogłosił Jakuba Stuarta legalnym [[suweren]]em. Wkrótce siły powstańcze zdobyły [[Perth]] i wzrosły do ok. 8 tys. Do powstania przyłączyli się jakobici z północnej [[Anglia|Anglii]] pod wodzą [[Thomas Kenmure|Thomasa Kenmurre]]'a w sile 300 konnych. Próba marszu w głąb Anglii zakończyła się klęską sił jakobickich w [[bitwa pod Preston|bitwie pod Preston]] w [[Lancashire]].

W Szkocji odbicie Perth przez siły rządowe dowodzone przez [[John Campbell, 2. książę Argyll|Johna Campbella, 2. księcia Argyll]], złożone głównie z [[klan Campbell|Campbellów]] [[13 listopada]] 1715 było w zasadzie końcem powstania. [[4 lutego]] [[1716]] r. Jakub III Stuart odpłynął do Francji.

 

*'''próba inwazji w [[1719]] r.''' - zorganizowana przy wsparciu [[Hiszpania| Hiszpanii]].

Kolejny sojusz zaoferował Jakubowi Stuartowi hiszpański minister, [[kardynał]] [[Giulio Alberoni]]. Siły inwazyjne liczyły ok. 5 tys. ludzi, na 27 okrętach. Większość hiszpańskich okrętów zatonęła jednak w czasie sztormu na Kanale. Dwie ocalałe fregaty wysadziły 300 hiszpańskich żołnierzy, do których dołączył niewielki oddział zgromadzony przez [[Lord Tullibardine|Lorda Tullibardine]] i [[Earl Marishal|Wielkiego Marszałka Szkocji]]. Nieliczne, wskutek niewielkiego poparcia klanów, siły powstańcze zostały rozbite przez wojska [[Jerzy I Hanowerski| Jerzego I]] w [[Bitwa pod Glen Shiel|bitwie pod Glen Shiel]].

 

*'''próba inwazji w [[1744]] r.''' - nieudana próba inwazji w sile ok. 10 tys. ludzi, głównie żołnierzy francuskich. Większość floty inwazyjnej została zniszczona i zatopiona w wyniku sztormu, i w rezultacie akcja została odwołana. Wsparcie króla Francji spoowodowało ostre protesty dyplomatyczne Anglii.

 

*'''Druga Wielka Rebelia''' (zwana "drugim jakobickim powstaniem", "powstaniem 45. roku") - powstanie zorganizowane przez "Młodego Pretendenta", księcia [[Karol Edward Stuart|Karola Edwarda Stuarta]], syna Jakuba II. Jako jedyne z powstań szkockich miało pełne szanse na powodzenie.

Rozpoczęte przybyciem do Szkocji księcia Karola Edwarda, który przy braku tym razem wsparcia Francji, z własnej kieszeni finansował przedsięwzięcie. [[2 sierpnia]][[1745]]r. młody książę wylądował na [[Hebrydy|Hebrydach]] z niewielką grupą jakobickich emigrantów, 700 ochotnikami z [[Irlandzka Brygada|Irlandzkiej Brygady]] i ładunkiem broni dla powstańców.

Młodzieńczy zapał Karola Edwarda, jego szacunek dla góralskich tradycji oraz krwawe rządy angielskich najeźdźców przyczyniły się do masowego poparcia powstania. Prócz większości klanów góralskich przyłączali się również jakobici z nizin i Anglii. Armia powstańcza prawie bez walki zajęła stolicę [[Szkocja|Szkocji]] - [[Edynburg]]. Pierwsze wielkie zwycięstwo w [[Bitwa pod Prestopans|bitwie pod Prestopas ]] [[21 września]] przyczyniło się do podniesienia morale wojsk i dalszego napływu ochotników. Powstańcy rozpoczęli marsz na [[Newcastle]], w [[Londyn]]ie zapanowała panika. Jednak niezdecydowanie dowódców, niesnaski w sztabie i zaczynające się dezercje wśród ochotników przyczyniły się do klęski. Armia rządowa została natomiast wsparta świeżymi [[hanower]]skimi siłami, ściągniętymi z kontynentu. Ostateczną klęskę siły jakobickie poniosły [[16 kwietnia]] [[1746]] r. w [[Bitwa pod Culloden|bitwie pod Culloden Moor]], na moczarach opodal [[Inverness]]. "Młody pretendent" został siłą wycofany z walki i po kilku miesiącach ukrywania się wśród góralskich stronników wrócił do Francji.