Muzeum Biograficzne Władysława Orkana „Orkanówka” w Porębie Wielkiej: Różnice pomiędzy wersjami

{{Dobry Artykuł}}

'''Muzeum Biograficzne Władysława Orkana''' '''''Orkanówka''''' (''Orkanówka'', ''Dom Władysława Orkana'') to [[muzeum]] w [[Poręba Wielka (powiat limanowski)|Porębie Wielkiej]] ([[Gorce]]) gromadzące i przechowujące pamiątki związane z [[Władysław Orkan|Władysławem Orkanem]]. Dom znajduje się przy zielonym szlaku z [[Niedźwiedź (powiat limanowski)|Niedźwiedzia]] na [[Turbacz]], 3,5 km od wsi, w przysiółku Zagronie na zboczu Pustki (760 m n.p.m). Muzeum znajduje się na [[Szlak architektury drewnianej (województwo małopolskie)|Szlaku architektury drewnianej]] [[województwo małopolskie|województwa małopolskiego]], regionu Pogórza Beskidzkiego.

 

== Historia Orkanówki ==

 

Rodzinna chałupa Orkana wciśnięta była jeszcze bardziej w północny grzbiet Pustki, tak że zimą w ogóle nie dochodziło do niej słońce. Dwuizbowa, bez komina, z klepiskiem, z czasem znalazła się w katastrofalnym stanie. Kiedy więc pisarz w [[1903]] roku otrzymał niewielkie honorarium za powieść ''W Roztokach'', rozpoczął stawianie nowego siedliska. Pierwsze listy z werandy ''Orkanówki'' pisał już latem [[1905]] roku, spędził w niej zimę, ale ostatecznie dom został ukończony wiosną [[1906]].

<br clear="all">

 

Kuchnia została pomyślana jako część [[etnografia|etnograficzna]] muzeum. Zgromadzono tu przedmioty, które wprawdzie nie należały do rodziny Orkana, ale są typowe dla regionu [[Zagórzanie|zagórzańskiego]]. W ekspozycji znajdują się dawne narzędzia do obróbki lnu (rafa, szczeć, [[cierlica]]), kołowrotki do przędzenia wełny, niecki, stępy do tłuczenia kaszy oraz soli, ślajzownik (rodzaj struga, którym ''szczypano'' wiórki bukowe do lamp, zamiast nafty), prasa do wyciskania sera. Rzędem na listwie nad okienkiem do jadalni stoją zdobione gliniane misy i talerze. Jeszcze w latach trzydziestych wyroby garncarskie były powszechnie używane w domach w Porębie, kupowano je od rabczańskich garncarzy we wtorkowe jarmarki w [[Mszana Dolna|Mszanie Dolnej]].

<br>W kuchni na uwagę zasługuje prosty w konstrukcji zdobiony kredens góralski z [[1867]] roku wykonany bez użycia gwoździ. Natomiast z czasów współczesnych pochodzi piec z nieczynnym już paleniskiem.

<br clear="all">

 

Autentyczny wystrój wnętrza został zachowany w przylegającym do kuchni pokoju matki. Był to najmniejszy pokój w "Orkanówce". Ciemne, mieszczańskie meble zakupione przez Orkana, kiedyś znajdowały się w całym domu. Przetrwał również piec kamyczkowy układany na glinie. Podobne były niegdyś we wszystkich pokojach.

 

<br clear="all">

 

Główne wejście do ''Orkanówki'' prowadziło dawniej przez [[weranda|werandę]] i hol. Pierwotnie była nieoszklona, werandy w stylu witkiewiczowskim pozostawiano otwarte, co widoczne jest na przedwojennych zdjęciach ''Orkanówki''.

<br>Widokowa, doświetlona słońcem, była ulubionym miejscem Orkana latem; tu odpoczywał, tu przyjmował gości.

<br clear="all">

 

Z pokoju przejściowego schody prowadzą na piętro domu, na którym miały znajdować się pokoje gościnne nie tylko dla przyjaciół, ale i dla letników. Na przeszkodzie wykończenia domu stał jednak ciągły brak pieniędzy, a długi zaciągnięte na budowę "Orkanówki" oraz niewypłacane honoraria pogarszały z roku na roku trudną sytuację materialną pisarza.

<br>Kiedy gościł przyjaciół, spali na pięterku na siennikach rozłożonych na podłodze. Wśród odwiedzających dom pod Pustką byli pisarze, poeci, malarze związani z [[Młoda Polska|Młodą Polską]], m.in. [[Kazimierz Przerwa-Tetmajer]], [[Jan Kasprowicz]], [[Kornel Makuszyński]], [[Leopold Staff]], [[Juliusz Osterwa]], [[Jan Wiktor]], [[Tadeusz Pini]], [[Tymon Niesiołowski]].

<br clear="all">

 

 

W zasięgu ręki, z prawej strony biurka, stoi biblioteczka z książkami i czasopismami. Wśród wielu znanych ówczesnych tytułów, do których Orkan posyłał swoje opowiadania, wiersze, znajduje się kilka roczników bardzo popularnego w Galicji ''Ilustrowanego Kuriera Codziennego'' wydawanego przez [[Krakowski Koncern Prasowy IKC]].

 

 

Pianino marki ''Petroff'' było najdroższym sprzętem w domu. Niegdyś stało nie w gabinecie, ale w przylegającym doń saloniku. Orkan otrzymał go w prezencie od przyjaciela z lat szkolnych Emila Bobrowskiego, cenionego później lekarza krakowskiego. Wcześniej, w krakowskim saloniku Bobrowskich, grywała na nim [[Dagny Przybyszewska]]. Powodem dumy Orkana był fakt, że było to w tym czasie najwyżej położone pianino w Europie. Sam grał słabo. Na pianinie leży [[cytra]], którą przywiózł kiedyś z Krakowa. Grywała na niej Zosia. Często grywali razem, ona na cytrze, on na pianinie.

<br clear="all">

 

Na futrynie drzwi prowadzących do niegdysiejszego salonu widocznych jest kilka kresek, którymi znaczono wzrost Zosi. Nie zachowały się sprzęty, które kiedyś wypełniały ten największy pokój w domu. Wiadomo, że były one bardzo skromne. Ściany saloniku zdobiły malowidła autorstwa Jana Bulasa, nawiązujące do motywów podhalańskich. Widoczne są ich fragmenty na przedwojennych zdjęciach z Orkanówki.

 

 

<br clear="all">

W jadalni kiedyś znajdował się prosty stół i kilka krzeseł. Przez okienko łączące z kuchnią wydawano posiłki. Obecnie urządzono ekspozycję dokumentującą wkład pisarza w ideę regionalizmu podhalańskiego, dążenie do ocalenia i pielęgnowania tradycji góralszczyzny. W egzemplarzach ''Gazety Podhalańskiej'', której współzałożycielem był Orkan, eksponowane są jego artykuły i przemówienia pisane dla [[Związek Podhalan|Związku Podhalan]]. Ponadto zgromadzone są sprzęty pochodzące z zakopiańskiego domu Piwowarczyków, wnuczki Katarzyny Smreczyńskiej, w którym matka pisarza mieszkała w ostatnich latach swego życia.

 

<br clear="all">

 

Od 2002 roku w ostatnią sobotę maja "na Orkanówce" odbywają się uroczyste majówki przygotowane przez miejscowy oddział Związku Podhalan. Impreza rozpoczyna się odśpiewaniem Litanii do Najświętszej Marii Panny przy kapliczce Katarzyny Smreczyńskiej, a następnie barwny pochód z kapelą na czele, przechodzi wzdłuż alei jaworowej do ogrodu "Orkanówki". Tam odbywają się prezentacje kultury regionu zagórzańskiego.

 

== Bibliografia ==

 

''Orkanówka'' w poezji:

 

[[Kategoria:Muzea województwa małopolskiego|Orkanówka]]

[[Kategoria:Architektura drewniana]]