|
'''Anabaza''' ([[greka|gr.]] {{grc|Ἀνάβασις}} ''Anabasis'') – najbardziej znane dzieło [[Ksenofont|Ksenofonta]]. To jeden z pierwszych znanych pamiętników wojennych. [[Ksenofont]] opisuje w nim losy najemników greckich w służbie satrapy perskiego [[Cyrus Młodszy|Cyrusa Młodszego]] podczas wyprawy przeciwko bratu, królowi [[Persja|Persji]] [[Artakserkses II|Artakserksesowi II Mnemonowi]]. Opisane wydarzenia przypadają na lata [[401 p.n.e.|401]]-[[399 p.n.e.]].
Występuje również pod tytułem ''Wyprawa Cyrusa''.
Pierwsza publikacja miała miejsce przed rokiem [[380 p.n.e.]] Początkowo Ksenofont nie przyznawał się do napisania ''Anabazy'', przypisując je fikcyjnemu autorowi. W całej książce występuje zawsze w trzeciej osobie. Tekst nie jest całkowicie bezstronny i daje się odczuć skłonność autora do uwydatniania swoich zasług jako dowódcy. ▼Opisuje brawurowy powrót greckiego wojska najemnego spod [[Bitwa pod Kunaksą|Kunaksy]] w [[Babilonia|Babilonii]] do [[Grecja|Grecji]].
Tytuł dzieła pochodzi od greckiego słowa {{grc| Ἀναβαίνωἀναβαίνω}} ''anabaino'' (idę w górę), którym Grecy , jako naród żeglarzy , określali oddalanie się od brzegu morza (tytuł odpowiada raczej początkowej części wyprawy. ▼W swym dziele Ksenofont opisuje życie codzienne i zwyczaje żołnierzy stanowiących zbieraninę najemników z różnych części [[Hellada|Hellady]], m.in. wiece żołnierskie, na których były podejmowane wspólnie decyzje co do dalszego losu. Dzieło stanowi też świetne źródło informacji o ludach, z którymi Grekom przyszło się zetknąć pierwszy raz. Prawdopodobnie jako Karduchowie występują tam przodkowie dzisiejszych Kurdów.
określali oddalanie się od brzegu morza (tytuł odpowiada raczej początkowej części, w której opisany
jest marsz od [[Sardes]] w kierunku [[Babilon|Babilonu]]).
''Anabaza'' to jeden z pierwszych znanych pamiętników wojennych. [[Ksenofont]] opisuje w nim losy 10 tysięcy (stąd często nazywana [[Marsz dziesięciu tysięcy|''wyprawą dziesięciu tysięcy'']])
▲Tytuł dzieła pochodzi od greckiego słowa {{grc|Ἀναβαίνω}} ''anabaino'' (idę w górę), którym Grecy, naród żeglarzy, określali oddalanie się od brzegu morza (tytuł odpowiada raczej początkowej części wyprawy.
najemników greckich w służbie satrapy perskiego [[Cyrus Młodszy|Cyrusa Młodszego]]
podczas wyprawy przeciwko jego bratu, królowi [[Persja|Persji]] [[Artakserkses II|Artakserksesowi II Mnemonowi]]. Opisane wydarzenia przypadają na lata [[401 p.n.e.|401]]–[[399 p.n.e.]]
W rozstrzygającym starciu pod Kunaksą oddziały greckie zwyciężyły na swoim odcinku, ale cała bitwa skończyła się przegraną i śmiercią [[Cyrus Młodszy|Cyrusa]]. Pozbawieni naczelnego wodza Grecy znaleźli się w nieznanym sobie wrogim kraju bez zaopatrzenia i daleko od [[Starożytna Grecja|Grecji]]. Ponadto wódz perski [[Tissafernes]] podstępnie zwabił i zamordował wszystkich wyższych dowódców greckich. W takiej sytuacji Grecy zorganizowali się na nowo, wybrali nowych dowódców (wśród nich był [[Ksenofont]]) i ruszyli w drogę powrotną.
===Przebieg wydarzeń===
;Sytuacja początkowa
W czasie wojny peloponeskiej Persja stawała raz po stronie Sparty, raz po stronie Aten. Wygrana Sparty pozwoliła przyjaźni zakwitnąć oficjalnie. Kiedy więc satrapa Cyrus, poprosił o zgodę na pobór najemników greckich do walki z buntownikami w [[Pizydia|Pizydii]] na terenie [[Azja Mniejsza|Azji Mniejszej]], Sparta nie robiła przeszkód. Co więcej, pozbycie się bezrobotnych i skłonnych do burd żołnierzy było dla niej korzystne - stabilizowało sytuację wewnętrzną.
Ich trasa wiodła wzdłuż rzeki [[Tygrys (rzeka)|Tygrys]] na północ, gdzie po pięciu miesiącach dotarli
;Wyprawa
do greckiej kolonii [[Trapezunt]] (obecnie Trabzon w [[Turcja|Turcji]]) nad brzegami [[Morze Czarne|Morza Czarnego]]. Następnie drogą morską dotarli do [[Chrysopolis]] (obecnie Skutari) naprzeciw [[Stambuł|Bizancjum]]. Podczas drogi powrotnej Grecy byli tropieni przez Persów i atakowani przez barbarzyńskie plemiona, wielokrotnie musieli wykazywać się swoim męstwem i kunsztem wojennym.
W głąb Mezopotamii ok. 13 tysięcy Greków wyruszyło z miejscowości [[Sardes]]. Ich bezpośrednim dowódcą był [[Klearchos]], weteran wojny peloponeskiej, wytrawny dowódca pochodzący ze Sparty. Po mniej więcej półrocznym marszu w kierunku [[Babilon|Babilonu]]) okazało się że Cyrus Młodszy, zbuntował się przeciwko swojemu bratu, królowi Persji i wcale nie chodzi o uspokojenie Pizydii lecz o zagarnięcie tronu. Do konfrontacji doszło we wrześniu 401 r. p.n.e. [[Bitwa pod Kunaksą|pod Kunaksą]]. W rozstrzygającym starciu oddziały greckie zwyciężyły na swoim odcinku, ale cała bitwa skończyła się śmiercią Cyrusa. Możliwe że do śmierci Cyrusa doszło z winy samego Klearchosa, który nie udzielił pomocy, gdyż prawdopodobnie zgodnie z tradycją, nie chciał opuścić swego stanowiska w obliczu wroga. Armia Cyrusa rozproszyła się lub przyłączyła się wojsk Artakserksesa, natomiast Grecy znaleźli się w trudnej sytuacji. Dalsza walka nie miała sensu bo na zapłatę nie można było już liczyć. Co gorsza, wódz perski [[Tissafernes]] podstępnie zwabił i wymordował wszystkich wyższych dowódców greckich. Żołnierze pozbawieni wodzów znaleźli się w nieznanym sobie wrogim kraju, bez zaopatrzenia i daleko od [[Starożytna Grecja|ojczyzny]]. W takiej sytuacji nie pozostawało nic innego jak zorganizować się na nowo. Wybrano nowych dowódców (wśród nich był Ateńczyk [[Ksenofont]]) i ok. 10 tys. wojowników wyruszyło w drogę powrotną. Właśnie jej opis zajmuje główną część Anabazy, zaś cała wyprawa, od liczby powracających, często jest określana jako '''marsz lub wyprawa dziesięciu tysięcy'''.
[[Ksenofont]] opisuje życie codzienne i zwyczaje żołnierzy stanowiących zbieraninę najemników
Podczas liczącej ok. 1000 mil drogi powrotnej, Grecy tropieni przez Persów i atakowani przez barbarzyńskie plemiona, wielokrotnie musieli wykazywać się męstwem i kunsztem wojennym. Przeszli przez góry [[Kurdystan]]u i [[Armenia|Armenii]], wzdłuż rzeki [[Tygrys (rzeka)|Tygrys]] docierając w końcu do [[Trapezunt]]u (obecnie Trabzon w [[Turcja|Turcji]]), najbliższego przyjaznego portu nad [[Morze Czarne|Morzem Czarnym]]. Po pięciu miesiącach marszu do greckiej kolonii dotarło ok. 6 tys. ocalałych Greków. Z Trapezuntu, już drogą morską, przedostali się do [[Chrysopolis]] (obecnie Skutari) naprzeciw [[Stambuł|Bizancjum]] gdzie zakończyła się cała wyprawa.
z różnych części [[Hellada|Hellady]], m.in. wiece żołnierskie, na których były podejmowane
wspólnie decyzje, co do dalszego losu. Dzieło stanowi też świetne źródło informacji o ludach, z którymi przyszło im się zetknąć. Prawdopodobnie są w nim po raz pierwszy wspomniani przodkowie dzisiejszych Kurdów (jako ''Karduchowie'').
Pierwsza publikacja miała miejsce przed rokiem [[380 p.n.e.]] Początkowo [[Ksenofont]] nie
;Skutki
▲Pierwsza publikacja miała miejsce przed rokiem [[380 p.n.e.]] Początkowo Ksenofont nie przyznawał się do napisania ''Anabazy'', przypisując je fikcyjnemu autorowi. W całej książce występuje zawsze w trzeciej osobie. Tekst nie jest całkowicie bezstronny , i daje sięmożna odczuć skłonność autora do uwydatniania swoich zasług jako dowódcy.
Wyprawa greków zepsuła dobre stosunki między Spartą a Persją. Persowie zaczęli się domagać, zgodnie z umową, podporządkowania sobie miast greckich położonych na wybrzeżu Azji Mniejszej. Sparta odmówiła na to zgody. W [[396 p.n.e.|396 r. p.n.e.]] doszło więc do wojny w której weterani wyprawy Cyrusa pod dowództwem spartańskiego króla [[Agesilaos II|Agesilaosa II]], mogli wykorzystać swoje doświadczenia i kolejny raz zmierzyć się z perskim przeciwnikiem.
==Polskie wydania==
* Ksenofot ''Wyprawa Cyrusa'', Czytelnik 2003 (oparte na wydaniu z 1955)
==Bibliografia==
*Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 1979
* [http://www.mikrosapoplous.gr/zpd/xen211.zip Tekst w języku greckim] na stronach [http://www.mikrosapoplous.gr/en/index.htm The Little Sailing] (format MS Word)
* [http://www.mikrosapoplous.gr/xenophon/anb1d10.htm Tekst grecki z tłumaczeniem angielskim] na stronach [http://www.mikrosapoplous.gr/en/index.htm The Little Sailing]
* [http://www.gutenberg.net/etext/1170 Tekst w języku angielskim] na stronach [http://www.gutenberg.net Project Gutenberg]
*Zobacz też: [[Historia grecka (książka)|Historia grecka]], [[Wojna peloponeska (książka)|Wojna peloponeska]] ▼==Zobacz też==
*[[Historia grecka (książka)|Historia grecka]]
▲* [[Wojna peloponeska (książka)|Wojna peloponeska]]
[[Kategoria:Literatura starożytnej Grecji]] [[Kategoria:Utwory literackie]]
[[Kategoria:Utwory literackie]]
[[Kategoria:Starożytna Grecja]]
[[Kategoria:Starożytna Persja]]
[[bg:Анабазис]]
| 