Dowództwa okręgów korpusów: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
"Organizacja Dowództwa Okręgu Korpusu na stopie pokojowej z 17 lutego 1939" |
nowa definicja, nowy rozdział - organizacja administracji OK, techniczne, redakcyjne, merytoryczne |
||
Linia 1:
Terytorialny organ Ministerstwa Spraw Wojskowych, pełniący funkcje administracyjno-gospodarcze, mobilizacyjne i garnizonowo-porządkowe w okresie [[II RP]].
==Organizacja administracji Okręgów Korpusu==
===1918-1921===
Organizowanie wojskowych władz terytorialnych rozpoczęto jeszcze przed odzyskaniem niepodległości. Od 15 października 1918 roku utworzono na terenie byłego Królestwa Polskiego 15 okręgów wojskowych oraz trzy (później cztery) Inspektoraty Lokalne. Inspektorat Lokalny był organem zwierzchnim w stosunku do okręgów wojskowych. 17 listopada 1918 roku utworzono pięć okręgów generalnych: warszawski, lubelski, kielecki, łódzki i krakowski. Stopniowo, w miarę przejmowania nowych terenów przez administrację polską, tworzone były kolejne Dowództwa Okręgów Generalnych.
Organizacja wewnętrzna Dowództwa Okręgów Generalnych na dzień 1 czerwca 1920 roku:
''Dowódca Okręgu Generalnego''
''Sztab Dowództwa Okręgu Generalnego''
''Dział sanitarny''
''Dział intendentury''
''Dział kontroli gospodarczej''
''Dział budowlano-kwaterunkowy''
''Dział duszpasterstwa''
''Okręgowi inspektorowie broni głównych'' (na czas mobilizacji i wojny) — piechoty, jazdy i artylerii.
''Szef inżynierii Dowództwa Okręgu Generalnego''
''Urząd opieki nad grobami wojennymi''
''Adiutantura Dowództwa Okręgu Generalnego''.
''Sztab Dowództwa Okręgu Generalnego'':
*Wydział I - mobilizacyjno-organizacyjny:
Referaty: mobilizacyjny, organizacyjny, bezpieczeństwa i asystencji, ewidencji i map, kancelaria;
*Wydział II - informacyjny:
Referaty: defenzywny<ref>Pisownia oryginalna.</ref>, informacyjno-polityczny, prasowy, propagandy, dozoru korespondencji, jeńców i internowanych, stowarzyszeń wojskowo-wychowawczych, kancelaria;
*Wydział IIIa - wyszkolenia;
*Wydział IIIb - Uniwersytetu Żołnierskiego:
Referaty: szkolny, bibliotek żołnierskich, instytucji oświatowo-społecznych;
*Wydział IV - techniczny:
Referaty: saperski, łączności, uzbrojenia, koni i taborów, samochodów, kancelaria;
*Wydział Va - personalny:
Referaty:personalny, spraw honorowych i dyscyplinarnych, ewidencyjny;
*Wydział Vb (do spraw szeregowych):
Referaty: poboru i uzupełnień, personalny, kancelaria;
*Wydział VI Wojskowo-Prawny.
Poszczególne działy Dowództwa Okręgu Generalnego składały się z referatów i posiadały osobne kancelarie. Kancelaria główna Dowództwa Okręgu Generalnego wchodziła w skład Adiutantury.
===1921===
Zmiany w organizacji dowództw terytorialnych, które zaszły w 1921 roku związane były z zakończeniem wojny polsko-bolszewickiej i przechodzeniem armii na organizację pokojową. Obszar państwa podzielony został na [[Wojsko Polskie II RP w okresie pokoju#Dowództwa Okręgów Korpusu|dziesięć Okręgów Korpusów]]:
*[[Okręg Korpusu Nr I]] — [[Warszawa]],
*[[Okręg Korpusu Nr II]] — [[Lublin]],
*[[Okręg Korpusu Nr III]] — [[Grodno]],
*[[Okręg Korpusu Nr IV]] — [[Łódź]],
*[[Okręg Korpusu Nr V]] — [[Kraków]],
*[[Okręg Korpusu Nr VI]] — [[Lwów]],
*[[Okręg Korpusu Nr VII]] — [[Poznań]],
*[[Okręg Korpusu Nr VIII]] — [[Toruń]],
*[[Okręg Korpusu Nr IX]] — [[Brześć]] n. Bugiem,
*[[Okręg Korpusu Nr X]] — [[Przemyśl]].
Wydzielono jeden '''Obszar Warowny''' (OW "Wilno") oraz '''Obszar Nadmorski''' (ON - Gdynia) obejmujący polskie wybrzeże [[Bałtyk]]u.
Podział kraju na Okręgi Korpusów nie pokrywał się z podziałem administracyjnym na województwa.
Dowódca Okręgu Korpusu sprawował z ramienia ministra spraw wojskowych władzę wojskową na obszarze Okręgu Korpusu. Wszystkie formacje stacjonujące na terenie Okręgu Korpusu podlegały mu pod względem mobilizacji, uzupełnień i administracji.
Dowództwu Okręgu Korpusu podporządkowane były Powiatowe Komendy Uzupełnień (PKU) (przemianowane następnie na Rejonowe Komendy Uzupełnień (RKU)), które obok ewidencji poborowych, rezerwistów, żołnierzy pospolitego ruszenia i ponad-kontyngentowych oraz przeprowadzenia poboru, opracowywały także przydziały mobilizacyjne rezerwistów.
''Dowództwo Okręgu Korpusu'':
1.''Sztab'',
2. ''Szefostwa broni i służb'',
3. ''Kwatera Główna Okręgu Korpusu''.
''Sztab'':
*''Oddział I'' - organizacyjno-mobilizacyjny,
Zakres czynności: organizacja, mobilizacja, demobilizacja, dyslokacja, bezpieczeństwo i dyscyplina.
*''Oddział II'' - informacyjny (placówka terenowa [[Oddział II Sztabu Generalnego WP|Oddziału II Sztabu Głównego]]),
Zakres czynności: [[kontrwywiad]] i częściowo [[wywiad]] wojskowy.
*''Oddział III'' - wyszkolenia i oświaty,
Zakres czynności: szkolenia wojskowe formacji przynależnych do danego Okręgu Korpusu, szkolenia rezerwistów, szerzenia oświaty i kultury w wojsku oraz sprawy związane z podnoszeniem poziomu wychowania fizycznego w wojsku.
*''Oddział IV'' - zaopatrzenia materiałowego,
Zakres czynności: opracowywanie ogólnych planów mobilizacyjnych względnie demobilizacji materiałowej Okręgu Korpusu, sprawy zasobów terenowych w planach mobilizacyjnych i koordynowanie działalności wszystkich służb w tym zakresie.
*''Oddział V'' - personalny.
Zakres czynności: sprawy personalne i ewidencja oficerów i szeregowych, sprawy oficerskich sądów honorowych oraz sprawy związane z biurowością w instytucjach podległych Okręgowi Korpusu.
Wszystkie oddziały sztabu miały wspólną kancelarię i kreślarnię.
''Szefostwa broni i służb Okręgu Korpusu''.
Każdy szef broni względnie służby Okręgu Korpusu posiadał etatowy personel, który łącznie z szefem nosił nazwę szefostwa Okręgu Korpusu.
W myśl organizacji Dowództwa Okręgu Korpusu z 1921 roku istniały następujące szefostwa:
*[[Służba uzbrojenia (II RP)#Szefowie artylerii i służby uzbrojenia w okręgach korpusów|Artylerii i Służby Uzbrojenia]],
*[[Służba inżynieryjno-saperska (II RP)#Służba inżynieryjno-saperska w Okręgach Korpusów|Inżynierii i Saperów]],
*Łączności,
*[[Służba intendentury (II RP)#Służba intendentury w Okręgach Korpusów|Intendentury]],
*[[Służba zdrowia (II RP)#Służba zdrowia w Okręgach Korpusów|Sanitarne]],
*[[Służba weterynarii (II RP)#Służba weterynaryjna w okręgach korpusów|Weterynarii]],
*[[Służba duszpasterska (II RP)|Duszpasterstwa]],
*Poboru,
*[[Służba remontu (II RP)|Remontu]].
''Kwatera Główna''.
*kancelaria główna wraz z archiwum,
*drukarnia,
*komisja gospodarcza,
*kompania sztabowa,
*stacja telegraficzna Hughesa.
W okresie przechodzenia od organizacji wojennej do organizacji pokojowej istniały jeszcze w DOK następujące komórki organizacyjne:
*Dział kontroli gospodarczej,
*Urząd Opieki nad grobami wojennymi przy Szefostwie Duszpasterstwa,
*Referat osad żołnierskich przy Oddziale I Sztabu,
*Wydział inwalidzko-superrewizyjny przy Szefostwie Sanitarnym,
*Wydział zaopatrzenia inwalidzkiego przy Szefostwie Intendentury,
*Wydział zaopatrzenia rodzin przy Szefostwie Intendentury,
*Referat przemysłu wojennego.
===1924===
Organizacja Dowództwa Okręgu Korpusu na stopie pokojowej wprowadziła kolejne zmiany.
*Wyłączono Szefów broni i służb ze składu organizacyjnego Dowództwa Okręgu Korpusu (sprawowali tylko funkcje fachowych doradców dowódcy Okręgu Korpusu).
*Utworzono (czasowo) stanowisko Inspektora Poborowego,
*Zlikwidowano Oddział IV zaopatrzenia materiałowego.
*Przemianowano Oddział II Informacyjny na [[Samodzielny Referat Informacyjny]].
Podział na referaty zależał od decyzji dowódców Okręgu Korpusu.
===1929===
Utworzono Okręgowe Urzędy Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego, które przejęły z Oddziału Wyszkolenia sprawy przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego .
===1931-1939===
'''1931'''
Z Oddziału Ogólnego i Oddziału Wyszkolenia utworzono Wydział Ogólny oraz Wydział Mobilizacji i Uzupełnień.
Wydział Ogólny obejmował wszystkie sprawy na szczeblu Dowództwa Okręgu Korpusu z wyłączeniem spraw dotyczących mobilizacji i uzupełnień.
''Wydział Ogólny''
Referaty:
*Organizacyjno-administracyjny,
*Wyszkolenia,
*Personalny,
''Wydział Mobilizacji i Uzupełnień''
Referaty:
*Ogólny,
*Mobilizacji Personalnej,
*Mobilizacji Materiałowej i Koni,
*Uzupełnień.
Utworzono Samodzielny Referat Bezpieczeństwa.
W skład organizacyjny Dowództwa Okręgu Korpusu włączono Szefostwa:
*Uzbrojenia,
*Sanitarne,
*Weterynarii,
*Duszpasterstwa.
'''1932—1939'''
*Przemianowano Wydział Ogólny na Samodzielny Referat Ogólny,
*Usamodzielniono Referat Personalny i Oświatowy,
*Zlikwidowano kompanie sztabowe (z dniem 1 maja 1934 roku),
*Zlikwidowano stanowiska inspektorów uzupełnień (z dniem 1 grudnia 1934 roku),
*Utworzono stanowisko dowódcy OPL.
*Przekazano składnice map pod zarząd [[Wojskowy Instytut Geograficzny|WIG]] (1937 r.).
===1939===
4 maja 1939 roku została wprowadzona do użytku służbowego „Tymczasowa ogólna instrukcja organizacyjna Dowództwa Okręgu Korpusu na stopie pokojowej", opracowana przez Departament Dowodzenia Ogólnego MSWojsk.
Instrukcja miała charakter tymczasowy - dowódcy Okręgów Korpusu winni byli w terminie do 1 maja 1940 roku przedstawić swoje uwagi, spostrzeżenia i wnioski.
W stosunku do poprzedniej organizacji Dowództwa Okręgu Korpusu, instrukcja wprowadziła następujące zmiany:
*Utworzono stanowisko kwatermistrza, któremu podlegali szefowie służb (z wyjątkiem szefów służb duszpasterskich podlegających bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu),
*Utworzono Samodzielny Referat Kwatermistrzowski;
*Powołano doradcę prawnego;
*Przemianowano Samodzielny Referat Ogólny na Wydział Ogólny.
*Referat Oświatowy utracił samodzielność i wszedł w skład Wydziału Ogólnego.
*Dowódcę OPL podporządkowano zastępcy dowódcy Okręgu Korpusu;
*Utworzono szefostwa:
**Łączności,
**Saperów;
*Wprowadzono zmiany w podziale wydziałów i samodzielnych referatów na referaty.
==Organizacja DOK na stopie pokojowej z 17.II.1939 r.==
"Organizacja Dowództwa Okręgu Korpusu na stopie pokojowej z [[17 lutego]] [[1939]]" weszła w życie wraz z "Tymczasową ogólną instrukcją organizacyjną DOK na stopie pokojowej z [[4 maja]] 1939 r." Dowódcy poszczególnych OK mieli do [[1 maja]] [[1940]] przedstawić swoje uwagi odnośnie nowej organizacji. Planowano przywrócić DOK zadania jakie spełniał w latach 1921-1926.
Nowa organizacja miała przede wszystkim ułatwić przejście DOK z organizacji pokojowej na wojenną oraz mobilizację II i III rzutów [[Kwatera (dowództwo)|Kwater Głównych]] armii i SGO. W nawiasie podano przydziały mobilizacyjne osób funkcyjnych DOK.
* [[dowódca]]
** I zastępca dowódcy (dowódca etapów armii)
** II zastępca dowódcy
** szef Duszpasterstwa Katolickiego
** [[rabin]] (w DOK IV)
** [[Sztab]]
*** [[szef sztabu]]
*** Wydział Mobilizacji
**** Referat Ogólny
**** Referat Materiałowy
**** Referat Koni i Środków Przewozowych
**** Referat Oficerskiej Kadry Okręgowej
**** Referat Administracji Rezerw Podoficerów i Szeregowych
**** Referat Uzupełnień
**** Referat Przemysłu Wojennego
**** Kancelaria Mobilizacji Ogólnej
*** Wydział Ogólny
**** Referat Ogólno Organizacyjny
**** Referat Wyszkolenia
**** Referat Oświatowy
*** Samodzielny Referat Bezpieczeństwa
**** kierownik referatu (szef sztabu dowódcy etapów armii)
*** Samodzielny Referat Informacyjny
*** Samodzielny Referat Personalny
*** Kancelaria Ogólna
** [[Kwatermistrzostwo]]
*** [[kwatermistrz]] (kwatermistrz armii)
*** doradca prawny
*** Samodzielny Referat Zaopatrzenia
**** kierownik referatu (szef Wydziału Zaopatrzenia lub kierownik Referatu Zaopatrzenia Oddziału IV Sztabu Armii)
*** Szefostwo Uzbrojenia
**** szef służby (szef służby uzbrojenia armii)
*** Szefostwo Saperów
*** Szefostwo Łączności
*** Szefostwo Samochodowe
*** Szefostwo Taborów
*** Szefostwo Budownictwa
*** Szefostwo Intendentury
**** szef intendentury (szef intendentury armii)
*** Szefostwo Sanitarne
**** szef sanitarny (szef sanitarny armii)
*** Szefostwo Weterynarii
**** szef służby (szef służby weterynaryjnej armii)
** dowódca OPL i Obrony Przeciwgazowej
*** Sztab OPL i OPGaz.
**** szef sztabu (kierownik Referatu OPL w Dowództwie Etapów Armii)
** Okręgowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego
* '''Dowództwo Obszaru Warownego'''
** Dowódca Obszaru Warownego
** Zastępca Dowódcy
** Szef Sztabu
** Szef Artylerii
** Szef Fortyfikacji
==Jednostki wojskowe Okręgów Korpusu==
'''do 1926'''
DOK miały własne sztaby i w wypadku wojny stawały się pełnowartościowymi dowództwami związków taktycznych niższego szczebla (Grupa Operacyjna, Korpus).
Dowódca OK był pełnoprawnym przełożonym wszystkich jednostek, oddziałów i służb stacjonujących w danym okręgu.
'''po 1926'''
DOK miały charakter terytorialnego organu Ministerstwa Spraw Wojskowych i pełniły funkcje administracyjno-gospodarcze, mobilizacyjne i garnizonowo-porządkowe. W gestii dowódcy Okręgu Korpusu leżało: kierowanie przysposobieniem wojskowym, działalność sądownictwa wojskowego, współpraca z władzami cywilnymi oraz reprezentacja wojska. Koordynował również szkolenia jednostek i wykorzystania obozów ćwiczebnych oraz organizacji obrony przeciwlotniczej (OPL) i przeciwgazowej (OPGaz.).
Dowódca OK nie miał uprawnień dowodzenia operacyjnego, szkolenia i inspekcji Wielkich Jednostek stacjonujących na podległym mu obszarze. Na wypadek wojny dowództwa okręgów przygranicznych miały się przeorganizować w dowództwa etapów armii działających na ich terenie.
W każdym Okręgu Korpusu stacjonowały trzy dywizje piechoty, brygada kawalerii (w ośmiu Okręgach Korpusu), pułk artylerii ciężkiej, oddział (pułk, ewentualnie batalion) saperów, bronie specjalne, oddziały techniczne oraz służby.
{| border="1" cellpadding="2"
Linia 112 ⟶ 386:
|}
<small>
DP - Dywizja Piechoty; BK - Brygada Kawalerii, BKZmot - Brygada Kawalerii (Zmotoryzowana), BPM - Brygada Pancerno-Motorowa; bpanc - batalion pancerny
OS-P - Ośrodek Sapersko-Pionierski<br> Artyleria: (m)p(d)al - (morski) pułk (dywizjon) artylerii lekkiej, pac - pułk artylerii ciężkiej, pan - pułk artylerii najcięższej, paz - pułk artylerii
zmotoryzowanej, pamot - pułk artylerii motorowej, (m)p(d)aplot - (morski) pułk (dywizjon) artylerii przeciwlotniczej <br> ¹) BON - Brygada Obrony Narodowej,
²) pBON - Półbrygada Obrony Narodowej,
³) KOP - Korpus Ochrony Pogranicza </small>
==Dowódcy Okręgów Korpusów w 1939==
* gen. bryg. [[Mieczysław Ryś-Trojanowski]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu nr I w Warszawie|DOK nr I]] w [[Warszawa|Warszawie]]
* gen. bryg. [[Mieczysław Smorawiński]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu nr II w Lublinie|DOK nr II]] w [[Lublin]]ie
Linia 136 ⟶ 408:
* gen. bryg. [[Wacław Scewola-Wieczorkiewicz|Wacław Wieczorkiewicz]] - [[Dowództwo Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu|DOK nr X]] w [[Przemyśl]]u
* gen. bryg. [[Wincenty Kowalski]] (?) - [[Dowództwo Obszaru Warownego "Wilno"]] - [[Wilno]]
Na drodze mobilizacji tylko trzej dowódcy OK objęli stanowiska dowodzenia Grup Operacyjnych:
* Edmund Knoll-Kownacki - [[GO Koło]]
Linia 146 ⟶ 418:
Pozostali objęli stanowiska drugo- i trzecioplanowe na obszarach tyłowych.
M. Tokarzewski-Karaszewicz rozpoczął organizowanie w Warszawie organizację konspiracyjną (później został aresztowany przez NKWD we Lwowie). Trzech dowódców zostało wziętych do niewoli przez Niemców (W. Thommée, E. Knoll-Kownacki, F. Kleeberg), trzech kolejnych zostało wziętych do niewoli przez Rosjan (M. Smorawiński, J. Olszyna-Wilczyński, W. Langner).
Linia 152 ⟶ 424:
Rosjanie zamordowali M. Smorawińskiego oraz J. Olszynę-Wilczyńskiego. Dwóch pozostałych (A. Narbutt-Łuczyński, W. Scewola-Wieczorkiewicz) oraz zwolnieni W. Langner i M. Tokarzewski-Karaszewicz przedostali się różnymi drogami na Zachód.
{{Przypisy}}
==Źródła==
* Witold Jarno, ''Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939'', Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Historii Polski Współczesnej, Wydawnictwo „Ibidem”, Łódź 2001, ISBN 83-88679-10-4.
*Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej
{{Szablon:Okręgi korpusów II RP}}
[[Kategoria:Administracja wojskowa II RP]]
| |||