Przeszczepienie szpiku kostnego: Różnice pomiędzy wersjami

'''Przeszczepienie [[szpik kostny|szpiku kostnego]] ''' – zabieg polegający na podaniu pacjentowi preparatu zawierającego [[komórki macierzyste]] [[hematopoezahemopoeza|hematopoezy]] (krwiotworzenia), które są w stanie odtworzyć [[układ krwiotwórczy]] pacjenta, który uległ poważnemu uszkodzeniu w czasie wcześniejszej [[chemioterapia|chemioterapii]] lub [[radioterapia|radioterapii]] (przeszczep autologiczny) albo zastąpić patologiczną hematopoezę chorego (np. w przebiegu [[białaczka|białaczki]]) szpikiem osoby zdrowej (przeszczep allogeniczny).

Pod potocznym pojęciem "przeszczep szpiku" mieści się także przetoczenie [[Komórki macierzyste|macierzystych komórek hematopoetycznych]] izolowanych z [[krew obwodowa|krwi obwodowej]] w czasie zabiegu zwanego [[leukafereza|leukaferezą]] po ich wcześniejszej mobilizacji z użyciem [[cytokiny|cytokin]] lub/i [[cytostatykileki cytostatyczne|cytostatyków]].

Przeszczepienie szpiku niekoniecznie musi być poprzedzone mieloablacją, czyli całkowitym zniszczeniem hematopoezy biorcy za pomocą chemioterapii lub/i radioterapii. Istnieje procedura zwana "niemieloablacyjnym przeszczepieniem szpiku" ([[język angielski|ang.]] ''NST – Non-Myeloablative Stem Cell Transplantation'', NST) lub "przeszczepieniem szpiku z minimalnym kondycjonowaniem" (mini-allotransplantacja), w czasie której stosuje się jedynie odpowiednio silne leczenie immunosupresyjne (zapobiegające odrzuceniu przeszczepu), a za zniszczenie układu krwiotwórczego biorcy odpowiadają przeszczepione limfocyty dawcy.

* przeszczepienie komórek macierzystych izolowanych z krwi obwodowej (ang. PBSC – ''Peripheral Blood Stem Cells'')

* przeszczepienie komórek macierzystych izolowanych z krwi pępowinowej (''Cord Blood Stem Cells'').

* '''Przeszczepienie syngeniczne''' – przeszczepienie szpiku lub komórek macierzystych z krwi obwodowej od bliźniaka homozygotyznego (jednojajowego). Nie występuje reakcja „przeszczep przeciwko białaczce” (GvL) oraz choroba „przeszczep przeciwko gospodarzowi” (GvHD – ''Graft versus Host Disease'').

:* '''Od dawcy rodzinnego''' – w praktyce możliwe jest przeszczepienie szpiku jedynie od rodzeństwa (ang. ''sibling donor''), gdyż tylko wtedy występuje szansa na odpowiednią zgodność antygenów zgodności tkankowej (MHC). Przeszczepy od innych członków rodziny (rodziców, dzieci, innych krewnych) w praktyce możliwe są jedynie w małych zamkniętych populacjach, posiadających ujednoliconą pulę genową wskutek długotrwałego krzyżowania się osobników spokrewnionych. Najczęściej wystarcza zgodność w zakresie antygenów HLA-A, HLA-B (MHC klasa I) i HLA-DR (MHC klasa II). Oznacza to, że dawca i biorca muszą być zgodni w zakresie 6 alleli (dwie kopie każdego z wymienionych genów). Niekiedy, przy braku innego dawcy, dopuszcza się niezgodność w obrębie jednego allelu (tzw. ''mismatched familly donor'').

* '''Przeszczepienie niemieloablacyjne''' (poprzedzone „zredukowanym” kondycjonowaniem, NST) – podana chemioterapia (lub/i radioterapia) nie niszczy komórek nowotworowych ani układu krwiotwórczego biorcy. Jej zadaniem jest jedynie spowodowanie głębokiej immunosupresji, która uniemożliwia odrzucenie przeszczepu. Za „zniszczenie” układu krwiotwórczego biorcy i resztkowej choroby nowotworowej odpowiadają limfocyty T dawcy zawarte w przeszczepianym materiale. Ta metoda może być więc stosowana jedynie w przypadku przeszczepów allogenicznych. Pacjent przechodzi przez okres „chimeryzmu częściowego”, kiedy jego układ krwiotwórczy składa się z dwóch populacji komórek – własnych i pochodzących od dawcy. Dopiero osiągnięcie etapu „chimeryzmu całkowitego”, kiedy cała hematopoeza pochodzi od komórek macierzystych dawcy, oznacza przyjęcie się przeszczepu. Dopiero wówczas rozwija się również reakcja „przeszczep przeciwko białaczce” (GvL – ''Graft versus Leukemia'') lub „przeszczep przeciwko guzowi” (GvT – ''Graft versus Tumor''), która polega na tym, że pochodzące od dawcy limfocyty T eliminują resztkowe komórki nowotworowe. Celem wzmocnienia tej reakcji i przyspieszenia osiągnięcia całkowitego chimeryzmu, pacjentowi po przeszczepie podaje się infuzje limfocytów dawcy (DLI – ''donor lymphocyte infusion'').

# [[ostre białaczki szpikowe]] w pierwszej remisji (przeszczepienie allogeniczne u chorych z wysokim ryzykiem i autologiczne u chorych z ryzykiem standardowym), kolejne remisje (przeszczepienie allogeniczne),

# [[ostra białaczka limfoblastyczna|Ostra białaczka limfatyczna|białaczki limfoblastyczne]] w pierwszej remisji (przeszczepienie autologiczne u chorych z wysokim ryzykiem i allogeniczny u chorych z bardzo wysokim ryzykiem), kolejne remisje (przeszczepienie allogeniczne),

# [[przewlekła białaczka szpikowa]] jako element leczenia pierwszej linii (pierwsza faza przewlekła) u młodszych pacjentów (tylko allogeniczne),

# [[ziarnica złośliwa|chłoniak Hodgkina]] nawrotowy lub oporny na leczenie (tylko autologiczne),

# [[chłoniaki nieziarnicze]] o agresywnym przebiegu (np. DLBCL) w wypadku wznowy lub oporności na leczenie (przeszczepienie autologiczne),

# [[szpiczak mnogi]] jako element leczenia pierwszej linii u młodych pacjentów (przeszczepienie autologiczne),

# [[zespoły mielodysplastyczne]] (tylko przeszczepienie allogeniczne),

# ciężka postać [[anemianiedokrwistość aplastyczna|anemii aplastycznej]],

# [[napadowa nocna hemoglobinuria|nocna napadowa hemoglobinuria]],

# [[mielofibroza]] (samoistne zwłóknienie szpiku),

# [[talasemia]],

* '''Niektóre choroby autoimmunologiczne''' (przeszczepienie autologiczne).

* '''Niektóre wady wrodzone''' (przeszczepienie allogeniczne).

Pierwszego udanego allogenicznego przeszczepienia szpiku w Polsce dokonali prof. [[Cezary Szczylik]] i [[Wiesław Jędrzejczak|Wiesław Wiktor Jędrzejczak]] z Centralnego Szpitala Klinicznego Wojskowej Akademii Medycznej (obecnie [[Wojskowy Instytut Medyczny]]) w 1983 roku. W następnym roku ten sam zespół lekarzy przeprowadził pierwsze w Polsce przeszczepienie szpiku autologiczne<ref>Krystyna Bochenek, Dariusz Kortko ''Dobry zawód'', wydanie I, 2006 rok, ISBN 83-240-0684-2.</ref>.