Ulica Jasna w Warszawie

Ulica Jasna - jedna z ulic ścisłego centrum Warszawy, biegnąca od zbiegu ulic ul. Zgoda, ul. Przeskok i ul. Złotej do Pl. Dąbrowskiego.

Jasna

{{{nazwa oryginalna}}}

{{{jednostki}}}
Państwo	{{{państwo}}}
Miejscowość	{{{miejscowość}}}
Poprzednie nazwy	{{{poprzednie nazwy}}}
Plan
[[Plik:{{{plan}}}|240x240px|alt=Plan przebiegu ulicy|]]
Przebieg
ul. Zgoda/ul. Przeskok/ul. Złota ul. Sienkiewicza ul. Moniuszki ul. Świętokrzyska Pl. Dąbrowskiego
Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark}

{{Ulica infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | poprzednie nazwy = | miejscowość = | commons = | państwo = | jednostki = | plan = | opis zdjęcia = | współrzędne = | nazwa oryginalna = Nieznane pola: "jedn1_nazwa", "miasto", "jedn1", "zdjęcie_podpis", "państwo_kod", "rodzaj" oraz "mapa".

Historia

Jasna powstała w roku 1757 jako jedna z ulic jurydyki Bielino; wytyczono ją na osi pałacu marszałka Franciszka Bielińskiego przy ul. Królewskiej. Jasna sięgała wtedy tylko do ul. Świętokrzyskiej; po jej zachodniej stronie wytyczono szereg parcel sięgających aż do ul. Szkolnej, z których powstał działki przypisane do obu ulic. Przeciwna strona Jasnej tworzyła w tym czasie wschodnią pierzeję rynku jurydyki Bielino, z którego powstał z czasem Plac Zielony, dzisiejszy Pl. Dąbrowskiego. Na wytyczonych parcelach pobudowano dworki według projektu Jakuba Fontany; w pierwszym okresie istnienia Bielina wyróżniał się jego autorstwa wielki dwór pod nr. 11/13, istniejący do roku 1944. Pozostałe budynki z tego okresu były znacznie skromniejsze: murowane dworki wznoszono nierzadko wraz z drewnianymi oficynami. Mieszkańcami Bielina i ulicy Jasnej w duże mierze byli rzemieślnicy i kupcy wyznania ewangelickiego, przybyli tu z Niemiec. Magnesem który ich przyciągnął były przywileje ekonomiczne: ceny zbywanych przez nich towarów mogły być niższe niż w Starej Warszawie, i przez to konkurencyjne. Dobrą passę przerwało zlikwidowanie przez władze Pruskie jurydyki w roku 1796; Jasna podupadła, stając się na kilka lat nudną uliczką. Przełom nastąpił dopiero po wybudowaniu w latach 1844-45 dworca kolei Warszawsko-Wiedeńskiej; zapoczątkowało to nowy rozdział w dziejach całej okolicy ul. Marszałkowskiej, w tym Placu Zielonego i ulicy Jasnej. Bliskie sąsiedztwo dworca a zarazem zaciszność sprawiły, że Jasna stała się atrakcyjnym miejscem do wznoszenia hoteli i kamienic czynszowych. Jako pierwszy powstał dwupiętrowy dom Ciszewskiego pod nr. 22, wzmiankowany w roku 1844; niedługo potem dwie wielkie posesje przy Jasnej nabył architekt Piotr Frydrych. Wkrótce rozparcelował mniejszą z nich na kolejne działki, z których jedną nabył znany architekt Julian Ankiewicz, by niedługo potem pod nr. 17 wznieść własną, rodzinną kamienicę. Pozostałą część nabył znany fabrykant cegieł Kazimierz Granzow, i wkrótce wzniósł podobny obiekt, tyle że zwrócony fasadą na Plac Zielony, dziś Plac Jana Henryka Dąbrowskiego. Większą z pozyskanych posesji Frydrych podzielił na cztery mniejsze; do roku 1866 wzniesiono tam pod nr. 26 Hotel Victoria, należący do spółki Mader&Jacobi. Około roku 1893 łazienki Hotelu Victoria ozdobiły malowidła olejne pędzla Wojciecha Gersona. W zbliżonym okresie powstały dwa budynki na dalszych częściach działki Frydrycha; obok w latach 1881-83 według projektu Witolda Lanciego wzniósł swój przyuliczny pałac przemysłowiec Karol Szlenkier. W roku 1922 budynki położone przy Placu Jana Henryka Dąbrowskiego zaliczane dotąd do Jasnej otrzymały odrębną numerację; jednak wielkie zmiany przyniosła dopiero parcelacja terenów Szpitala Dzieciątka Jezus leżących pomiędzy ulicami Świętokrzyską, Zgoda, Marszałkowską i Placem Wareckim (dziś: Plac Powstańców Warszawy). W okresie 1896-1901 wyburzono dawne zabudowania szpitalne, wytyczając na ich miejscu nowe ulice, w tym przedłużenie Jasnej. Pierwszym obiektem wybudowanym przy nowym odcinku ulicy był gmach Filharmonii Warszawskiej, znanej po roku 1955 jako Filharmonia Narodowa. Autor projektu, Karol Kozłowski, nadał siedzibie filharmonii formę eklektycznej, nakrytej efektownym dachem budowli wzorowanej na paryskiej Opery. Po kilku latach walory estetyczne gmachu Filharmonii stały się słabo widoczne z powodu gęstej zabudowy przecznic i braku właściwej perspektywy. Budowę Filharmonii Warszawskiej ukończono w roku 1901; dwa lata później powstała projektowana także przez Kozłowskiego efektowna kamienica pod nr. 2. Również w roku 1903 przeprowadzono rozbiurkę kamienicy Strausów przy ul. Świętokrzyskiej; ów dom przegradzał Jasną, uniemożliwiając dwa lata połączenie jej starego i nowego odcinka. Wkrótce przy Jasnej wzniesiono szereg kamienic o bogatej ornamentyce fasad i wielkich witrynach sklepowych w przyziemiach; ich eklektyczne i secesyjne detale świetnie harmonizowały z gmachem filharmonii; Jasna stała się jedną z najlepiej zabudowanych ulic w mieście. Nowy, południowy odcinek ulicy miał początkowo charakter mieszkaniowy; z czasem jednak zaczęły się lokować przy nim instytucje ubezpieczeniowe i banki, tworząc zaczątek finansowego "city". Również wielopiętrowe kamienice mieszkalne zaczęły z biegiem czasu pełnić rolę biurowców; wynajęte lokale mieszkalne pomieściły przedstawicielstw licznych firm finansowych. Metamorfozę taką przeszła kamienica pod nr. 4, mieszcząca od roku 1913 biura Towarzystwa Ubezpieczeń od Ognia; również pod nr. 6 od roku 1818 miał swą siedzibę Bank Spółek Zarobkowych i Gospodarczych. Na przeciwko, pod numerem 1, według projektu Jana Heuricha wzniesiono w latach 1912-17 wczesnomodernistyczny gmach Banku Towarzystw Spółdzielczych, znany też jako "Dom pod Orłami" - jedno z najwybitniejszych dzieł architektury polskiej początków XX wieku. Także w roku 1913 ukończono budowę budynku Teatru Nowoczesnego, wzniesionego pod nr. 3 według projektu Czesława Przybylskiego; nowy teatr wraz z Filharmonią Warszawską stworzyły enklawę placówek kulturalnych w śródmieściu miasta. Najpóźniej wzniesionym obiektem stanowiącym o finansowym i wielkomiejskim charakterze okolicy był gmach Pocztowej Kasy Oszczędności, przypisany jednak numeracji ul. Świętokrzyskiej; wzniesiony w roku 1921 według projektu Józefa Handzelewicza, został rozbudowany w roku 1930 na podstawie obliczeń konstrukcyjnych Stefana Bryły. W latach dwudziestych XX wieku przy Jasnej w dalszym ciągu lokowały się poważne firmy i ich przedstawicielstwa; działało kilka redakcji gazet, m. in: "Pediatrii Polskiej", "Głosu Lokatorskiego" i "Ekonomisty". Przy początkowym odcinku ulicy działały kawiarnia, cukiernia i restauracja; pozostałe, liczne sklepy oferowały książki, obuwie marki "Dobrochód" czy części zamienne do automobili marki Ford. Przy Jasnej mieściły się także dwa sklepy kolonialne oraz salon sprzedaży motocykli i rowerów "Maison Ormonde". Dawne przedwojenne fotografie ukazują Jasną jako tętniącą życiem ulicę, pełną nowoczesnych aut, wielkomiejskich kamienic i ich eleganckich, zamożnych mieszkańców. Ten sielankowy obraz zburzył rok 1939: całkowicie spłonął gmach Filharmonii Warszawskiej, zaś narożna kamienica pod nr. 8 została trafiona bombą. W roku 1944 zniszczeniu uległa niemal cała zabudowa w okolicy ul. Świętokrzyskiej; ocalał jedynie silnie uszkodzony narożny gmach PKO. Pozostałe obiekty mimo uszkodzenia nadawały się do odbudowy, jednak część z nich rozebrano - przepadł budynek Teatru Nowoczesnego, Hotel Victoria oraz kilka kamienic. Powojenna niedbała odbudowa zmieniła wygląd niemal wszystkich obiektów przy Jasnej, najlepiej zachowanymi obiektami są kamienice 10, 17 i 19. Najgorszy los spotkał gmach Filharmonii Warszawskiej : na podstawie projektu miernego architekta - Eugeniusza Szparkowskiego - wielkomiejski gmach odbudowano w formach banalnego socrealizmu. Niegdysiejszą wykwintność malowideł i sztukaterii zastąpiła toporna architektura godna prowincjonalnego domu kultury w republice związkowej ZSRR - jest to najjaskrawszy przykład sowietyzacji gmachu użyteczności publicznej w powojennej stolicy. Wzniesione po wojnie, nieciekawe gmachy w niczym nie nawiązują do dawnej świetności ulicy Jasnej, niegdyś najelegantszej w Warszawie; ocalałe relikty dawnej architektury są świadectwem wspaniałości zabudowy warszawskiego "city" finansowego i jego historii.

Bibliografia

• Jarosław Zieliński: Atlas Dawnej Architektury Ulic i Placów Warszawy, tom 5. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1999, s. 96. ISBN 83909794-6-2.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: 1.

Linki zewnętrzne

• Ulica Jasna w latach trzydziestych XX wieku
• Dom "Pod Orłami" - Bank Towarzystw Spółdzielczych
• Filharmonia Warszawska, rok 1927
• Pocztowa Kasa Oszczędności, przed 1939
• Jasna 10, kamienica Harczyka w latach okupacji
• Kamienica braci Bachrachów przed rokiem 1913
• Jasna 13/15, dwór Ottów
• Hotel Victoria przed 1915