Ubezdźwięcznienie: Różnice pomiędzy wersjami

'''Ubezdźwięcznienie''' ('''desonoryzacja''') to [[UpodobnieniaAsymilacja fonetycznefonetyczna|upodobnienie fonetyczne]] polegające na tym, że [[spółgłoska]] dźwięczna traci [[dźwięczność]].

* '''b-p''' ( ''b'' dźwięczna, ''p'' bezdźwięczna )

* '''d-t''' ( ''d'' dźwięczna, ''t'' bezdźwięczna )

* '''dz-c''' ( ''dz'' dźwięczna, ''c'' bezdźwięczna )

* '''dź-ć''' ( ''dź'' dźwięczna, ''ć'' bezdźwięczna )

* '''dż-cz''' ( ''dż'' dźwięczna, ''cz'' bezdźwięczna )

* '''g-k''' ( ''g'' dźwięczna, ''k'' bezdźwięczna )

* '''w-f''' ( ''w'' dźwięczna, ''f'' bezdźwięczna )

* '''z-s''' ( ''z'' dźwięczna, ''s'' bezdźwięczna )

* '''ź-ś''' ( ''ź'' dźwięczna, ''ś'' bezdźwięczna )

* '''ż-sz'''( ''ż'' dźwięczna, ''sz'' bezdźwięczna )

Wszystkie te spółgłoski ulegają ubezdźwięcznieniu wstecznemu (''kładka [kłatka], wcierać [fcierać]''). ''w'' i ''rz'' (ale nie ''ż'' -– ''jakże [jagże]'') również postępowemu (''kwiat [kfiat], potrzeba [potszeba]'').

[[Spółgłoska półotwarta|Spółgłoski półotwarte]] normalnie nie ulegają w języku polskim ubezdźwięcznieniu, chyba że znajduję się między dwoma spółgłoskami, z których druga jest bezdźwięczna. Wtedy ''r'' wymawia się bezdźwięcznie, jak w ''krtań'', ale także między spółgłoską bezdźwięczną (także ubezdźwięcznioną na końcu wyrazu) a końcem wyrazu, jak w ''żubr'' (w podobnych kontekstach spółgłoski półotwarte często zanikają, zwłaszcza w wymowie potocznej -– ''jabłko [japko], ździebłko [ździepko]''). Zanikają też na końcu, po bezdźwięcznych (''gniótł [gniót]''), w tym ubezdźwięcznionych (''zjadł [zjat]'').

'''Fonetyka międzywyrazowa''' poszczególnych dialektów polskich różni się w zależności od dialektu. W gwarach południowej i zachodniej części Polski ([[Małopolska]], [[Śląsk]], [[Wielkopolska]], [[Kujawy]], [[ziemia chełmińsko-dobrzyńska]]) następuje [[udźwięcznienie]] przed samogłoskami i spółgłoskami półotwartymi: [brad Adama, wóz rusza]. Natomiast w gwarach północnej i wschodniej Polski ([[Pomorze]], [[Warmia]], [[Mazury]], Mazowsze]], [[Podlasie]], [[Lubelszczyzna]]) w tych pozycjach następuje ubezdźwięcznienie: [brat Adama, wós rusza]<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Dubisz | imię = Stanisław | autor link = Stanisław Dubisz | nazwisko2 = Karaś | imię2 = Halina | autor link2 = | nazwisko3 = Kolis | imię3 = Nijola | autor link3 = | tytuł = Dialekty i gwary polskie | wydanie = I | wydawca = [[Wiedza Powszechna]] | miejsce = Warszawa| rok = 1995 | miesiąc = |rozdział = Fonetyka międzywyrazowa | strony = 49-50 | isbn = 83-2140989-X }}</ref>. W standardowym języku polskim obowiązują zasady ubezdźwięczniania typowe dla [[dialekt mazowiecki|dialektu mazowieckiego]]. W [[dialekt małopolski|dialekcie małopolskim]] ubezdźwięcznianie jest rzadsze (praktycznie nigdy nie występuje ubezdźwięcznianie przed [[sonant]]ami, a w [[dialekt wielkopolski|dialekcie wielkopolskim]] ubezdźwięcznieniu nie podlegają ponadto [[spółgłoska płynna|spółgłoski płynne]], tzn. ''trwa'', ''plwa'' wymawiane po mazowiecku i małopolsku [trfa], [plfa] z bezdźwięcznym "r" i "l", bywają wymawiane [trva], [plva] z dźwięcznym "r" i "l".

W [[język niemiecki|języku niemieckim]] ubezdźwięcznienie następuje nie tylko na końcu wyrazu, ale też na końcu [[morfem]]u, np. ''lieblich'' [''li:plich`´''] 'łagodny, uroczy'.

W [[język angielski|języku angielskim]] i [[język serbochorwackiserbsko-chorwacki|serbsko-chorwackim]]<ref>Dalewska-Greń ?H., ''Języki słowiańskie'', PWN, Warszawa 2007, ISBN 978-83-01-12391-8, str. 117</ref> ubezdźwięcznienie na końcu wyrazu właściwie nie występuje, np. ang. ''dog'', sch. ''muž''.

== Zobacz też ==

* [[udźwięcznienieproces fonetyczny]]