Park Narodowy Bryce Canyon: Różnice pomiędzy wersjami

| nazwa_parku = Park Narodowy Bryce Canyon

| dodatkowe_ozn = Bryce Canyon National Park

| data_utworzenia = [[1928]]

| powierzchnie =

| otulina =

| długość_szlaków =

| commons = Category:Bryce Canyon National Park

}}

'''Park Narodowy Bryce Canyon''' ([[Język angielski|ang.]] ''Bryce Canyon National Park'') - [[park narodowy]] położony w południowo-zachodniej części [[Stan (podział administracyjny)|stanu]] [[Utah]] w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]]. Park został utworzony [[15 września]] [[1928]] roku. Jego obecna powierzchnia wynosi 145,02 km². Nazwa parku oraz kanionu pochodzi od nazwiska mormońskiego pioniera Ebenezera Bryce'a.

 

== Historia ==

Najstarsze ślady obecności [[Indianie|Indian]] na [[Wyżyna Kolorado|Wyżynie Kolorado]], na której leży Bryce Canyon pochodzą sprzed 12 tysięcy lat, choć nie znaleziono ich w bezpośrednim sąsiedztwie parku. W okresie od 200 do 1200 roku niedaleko parku zamieszkiwali Indianie z kultur [[Fremont (kultura)|Fremont]] oraz [[kultura Anasazi|Anasazi]]. Indianie Anasazi żyli na terenach położonych na południowy wschód od parku, zaś Indianie Fremont na północny zachód od parku. Od około 1200 roku na obszarze parku zamieszkiwali Indianie z plemienia [[Pajutowie|Pajutów]]<ref name=AmericanIndianHistory>[http://www.nps.gov/brca/historyculture/americanindianhistory.htm American Indian History] [[National Park Service]] {{lang|en}}</ref>.

 

Według wierzeń Pajutów, przed Indianami na terenie Bryce Canyon zamieszkiwali "legendarni ludzie", określani przez Indian jako ''to-when-an-ung-wa''. Było ich wielu i przyjmowali rozmaite formy - ptaków, jaszczurek i innych zwierząt. Nie byli ludźmi, jednak posiadali specjalną moc, która pozwalała im wyglądać jak ludzie. Z niewiadomych powodów, być może dlatego, że walczyli między sobą lub że coś ukradli, legendarni ludzie byli źli. Z tego powodu bóg-kojot pozamieniał ich wszystkich w skały. Niektóre postacie stoją w rzędach, inne siedzą, jeszcze inne obejmują się nawzajem. Ich twarze pomalowane są na czerwono, skąd bierze się nazwa ''angka-ku-wass-a-wits'', którą Pajutowie nazywają kanion, a która oznacza "twarze pomalowane na czerwono"<ref name=AmericanIndianHistory/>.

 

=== Pierwsi osadnicy ===

Pierwsi Europejczycy w okolice obecnego parku przybyli w drugiej połowie [[XIX wiek]]u. W [[1874]] roku grupa rodzin założyła miasteczko Clifton, do którego rok później przybył osadnik Ebenezer Bryce wraz z rodziną. Wkrótce jednak przeprowadził się w górę rzeki, gdzie wybudował kilkukilometrowy kanał [[irygacja (rolnictwo)|irygacyjny]] oraz drogę, która umożliwiała mu lepszy dostęp do drewna w okolicznych lasach i kończyła się na krawędzi kanionu. Lokalna ludność zaczęła nazywać ją kanionem Bryce'a (ang. ''Bryce’s Canyon''). Mimo że Ebenezer Bryce wraz z rodziną przeprowadził się do [[Arizona|Arizony]] w [[1880]] roku, to jednak ta nazwa przylgnęła do kanionu na dobre. W [[1877]] roku mieszkańcy opuścili Clifton, i założyli dwie nowe osady, [[Cannonville]] i [[Henrieville]]. Z kolei w [[1891]] roku założono pobliskie miasteczko [[Tropic]].<ref>[http://www.nps.gov/brca/historyculture/pioneer_history.htm Pioneer History] [[National Park Service]] {{lang|en}}</ref>

 

== Geologia ==

Wbrew swojej nazwie, Bryce Canyon nie jest prawdziwym [[przełom rzeki|kanionem]], ponieważ nie płynie przez niego rzeka. [[Niecka]] w kształcie [[amfiteatr]]u powstała na skutek [[erozja|erozji]] termicznej i chemicznej. Przez ponad 200 dni w roku w ciągu doby na terenie parku występują zarówno temperatury dodatnie i ujemne. W ciągu dnia woda wpływa w drobne szczeliny skalne i zamarza w ciągu nocy powiększając swoją objętość o około 9% i wytwarzając w ten sposób naprężenia przekraczające nawet 1 milion [[Paskal|kilopaskali]]<ref>[http://www.nps.gov/brca/naturescience/geologicformations.htm Geologic Formations] [[National Park Service]] {{lang|en}}</ref>. Ten cykl zamrożeń i rozmrożeń powoduje rozpadanie się skał. Ponadto woda deszczowa ma odczyn [[kwas]]owy, dzięki czemu rozpuszcza [[wapień|wapienne skały]]. Oba procesy odpowiedzialne są za powstawanie formacji skalnych powszechnych na terenie parku. Szacuje się, że erozja przebiega w tempie 60-130 cm na 100 lat.<ref name=Hoodoos>[http://www.nps.gov/brca/naturescience/hoodoos.htm Hoodoos] [[National Park Service]] {{lang|en}}</ref>

 

Formacje skalne na terenie parku są różnorodne i wiele z nich posiada nazwy własne. Do najbardziej popularnych należą iglice skalne zwane ''hoodoo''. Zbudowane są one z [[wapień|wapienia]] i mają od 1,5 do 45 metrów wysokości. Do najbardziej znanych należą formacje nazwane Thor's Hammer (''Młot Thora''), The Hunter (''Myśliwy'') i Queen Victoria (''Królowa Victoria'')<ref name=Hoodoos/>.

 

Na terenie parku występują również setki naturalnych okien i łuków skalne. Ich średnice wynoszą od 1 do 19 metrów. Największym i łatwo dostępnym łukiem jest Natural Bridge (''Naturalny Most''), który dobrze widać z jednego z punktów widokowych przy głównej drodze w parku<ref>[http://www.nps.gov/brca/naturescience/arches.htm Arches] [[National Park Service]] {{lang|en}}</ref>.

 

Wreszcie na terenie parku znajdują się liczne tzw. ''slot canyons''. Są to wąskie i stosunkowo głębokie szczeliny skalne. Mają zazwyczaj od 100 do 300 metrów długości, 30 do 60 metrów głębokości i do 5 metrów szerokości. Jednych z najbardziej popularnych z nich jest Wall Street, przez który prowadzi szlak Navajo Loop Trail<ref>[http://www.nps.gov/brca/naturescience/wallandnarrows.htm Wall and Narrows] [[National Park Service]] {{lang|en}}</ref>.

 

{{Amerykańskie parki narodowe}}

{{Utah}}

 

[[Kategoria:Parki narodowe w Utah|Bryce Canyon]]

 

[[bg:Брайс Каньон (национален парк)]]